Konu çalışmalarını tamamladıktan sonra, zaman zaman notlarına ve formüllere bakmaya ihtiyaç duyabilirsin. Tekrar yaparken ya da soru çözerken notlara göz atmak ve gerekli ipuçlarını almak, öğrenme aşamasında sana epey yardımcı olacaktır. Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, her konuda mutlaka görmen gereken ipuçlarını, formülleri, ders notlarını senin için derliyoruz!? Bu yazımızda Esterler, Esterlerin Genel Özellikleri ve Adlandırılması, Karboksilli Asitler, Karboksilik Asitlerin Kullanım Alanları, Doymuş ve Doymamış Yağ Asitleri, Esterleşme Tepkimeleri ve çok daha fazlası hakkında bilmen gerekenler ile Karboksilli Asitler ve Esterler konusuna ait soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz ipuçları yer alıyor. Umarız bu notlar sana yardımcı olur. İyi okumalar!
Bu notlar, Kunduz eğitmenimiz Rıdvan Hoca tarafından hazırlandı. Rıdvan Hoca’nın öğrencilere bir öğüdü var: “Kimya hayattır ve hayat boşlayanları sevmez!”
ORGANİK KİMYA
KARBOKSİLLİ ASİTLER VE ESTERLER
Karboksilli Asitler ve Esterler
Karboksilli Asitler
Yapısında karboksil grubu bulunduran organik asitlere karboksilli asit denir.
- Yapısında bir tane karboksil grubu bulunduranlara monokarboksilik asit, birden fazla sayıda karboksil bulunduranlara polikarboksilik asit denir.
- Monokarboksilik asitlerin genel formülleri CnH2nO2 şeklindedir.
- Polar bileşiklerdir.
- Suda çözünürler.
- Kendi molekülleri arasında hidrojen bağı içerirler.
- Zayıf asit özelliği gösterirler. Suda kısmen iyonlaşırlar.
- Tesir değerliğinikarboksil grubu sayısı belirler.
- Bazlarla nötrleşme tepkimesi verirler.
- Aynı karbon sayılı alkol ve esterler göre kaynama noktası daha yüksektir. (Karboksilli asit > alkol > ester)
- Aynı karbon sayılı karboksilli asitler ile esterler birbirlerinin yapı izomeridir.
- Yapısında iki karboksil grubu bulunuyorsa “-dioik”, üç karboksil grubu bulunuyorsa “-trioik” eki getirilir.
- Özel adlandırma yapılırken ise açil kökünün sonuna “-ik asit” eki getirilir.
Karboksilli Asitlerin Kullanım Alanları
Salisilik Asit: C6H4COOH
- Söğüt ağacından elde edilir.
- Renksiz ve kristal yapılı bir organik asittir.
- Aspirin yapımında kullanılır.
- Kozmetik sektöründe kullanılır.
- Tıpta pek çok hastalığın tedavisinde kullanılır.
Ftalik Asit: C6H4(COOH)2
- Serum torbaları ve tüpleri gibi tıbbi malzemelerin üretiminde kullanılır.
- Kozmetikte kişisel bakım ürünlerinde kullanılır.
- Ftalik asitten elde edilen ftalatlar biberon, emzik vb. plastik ürünlerin yapımında kullanılır.
Folik Asit: C19H19N7O7
- B grubu vitaminlerindendir.
- Ispanak gibi koyu yeşil yapraklı sebzelerde; limon, çilerk, muz gibi meyvelerde; fındık, yumurta, balık ve tahıllarda bulunmaktadır.
- DNA – RNA üretiminde, kan yapımında, hücrelerin oluşumu ve gelişmesinde kullanılan oldukça önemli bir vitamindir.
Sitrik Asit: C6H8O7
- Limon tuzu olarak da bilinen meyve asididir.
- Hidroksi asittir.
- Limon, portakal, greyfurt gibi turunçgillerde bol miktarda bulunur.
- Birçok hücresel faalitette önemli rol oynar.
- Gıda sektörü, metal üretimi ve işlenmesinde kullanılır.
Malik Asit: C4H6O5
- Elma asidi olarak da bilinen meyve asididir.
- Hidroksi asittir.
- Elma, vişne, kiraz, erik, havuç, patates gibi meyve ve sebzelerde bol miktarda bulunur.
Formik Asit: HCOOH
- Sistematik adı metanoik asittir.
- Karboksilli asitlerin en küçük üyesidir.
- Karınca asidi de denir.
- Karınca salgısı ve ısırgan otunun yapraklarında bulunmaktadır.
- Tekstil ürünlerini boyama işlemlerinde, kuru temizleme fabrikalarında, kozmetikte, tıpta lokal anestezide kullanılır.
- Ayrıca ayna, ekmek mayası ve mürekkep üretiminde de kullanılır.
- Hem aldehit hem de karboksilli asit özelliği gösterir. Hem yükseltgenebilir hem de indirgenebilir. Tollens ve Fehling ayıraçları ile tepkime verir.
Asetik Asit: CH3COOH
- Sistematik adı etanoik asittir.
- Sirke asidi de denir.
- Suda iyi çözünür.
- Keskin kokuludur.
- Elma ve üzüm sirkesi yapımında kullanılır.
- Sanayide çok fazla kullanım alanına sahiptir.
- Kireç çözücüdür.
- Cam yüzeylerin temizliğinde kullanılır.
- Gıda katkı maddesi olarak da kullanılır.
Benzoik Asit: C6H5COOH
- Renksiz ve kristal yapılı bir organik asittir.
- Doğal olarak süt ürünleri, kızılcık, yaban mersini, mantar, tarçın ve karanfilde bulunur.
- Gıda koruyucu katkı maddesi olarak kullanılır.
- Tıbbi malzeme üretiminde, kozmetikte, tekstil ve otomotiv sektöründe kullanılır.
Amino Asitler
- Yapısında amino grubu (-NH2) içeren karboksilli asitlere amino asit denir.
- Genel formülleri (R-CH-NH2)-COOH şeklindedir.
- Amfoter özellik gösterirler. Hem asitlerle hem de bazlarla tepkime verirler.
- Proteinlerin yapıtaşıdırlar.
- Peptit bağları ile birleşerek polimerleşme tepkimesi sonucu proteinleri oluştururlar.
- Proteinlerin yapısına katılan amino asit sayısı 20’dir.
Hidroksi (Oksi) Asitler
- Yapısında hidroksi grubu (-OH) içeren karboksilli asitlere hidroksi asit denir.
- Genel formülleri (R-CH-OH)-COOH şeklindedir.
- Meyve asitleri olarak da bilinirler.
- Deri hastalıklarının tedavisinde, kozmetik sektöründe yaygın olarak kullanılırlar.
Yağ Asitleri
Düz zincirli, çift sayıda karbon atomu içeren monokarboksilli asitlere yağ asidi denir.
- CH3-CH2-CH2-COOH: Bütanoik Asit
- CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-COOH: Hekzanoik asit
- C17H35-COOH: Stearik asit
- Bitkisel veya hayvansal kaynaklı yağların bazik ortamda ısıtılması sonucu oluşan yağ asitlerinin sodyum veya potasyum tuzuna sabun, bu tepkimeye ise sabunlaşma denir.
- Sabun yapımında genellikle karbon sayısı 12 ile 18 arasında olan yağ asitleri tercih edilir.
- Sabunlarşma tepkimelerinde genellikle yan ürün olarak gliserin açığa çıkar.
C17H35-COONa: Beyaz (katı) sabun
C17H35-COOK: Arap (yumuşak) sabunu - Uzun karbon zincirinde karbon atomları arasında pi bağı bulunan yağ asitlerine doymamış yağ asidi, pi bağı bulunmayanlara da doymuş yağ asidi denir.
- Doymuş yağ asitlerinin erime noktası, doymamış yağ asitlerinin erime noktasından daha yüksektir.
- Doymamış yağ asitleri bitkisel kaynaklı olup insan vücudu tarafından sentezlenemez.
- Doymamış yağ asitleri vücuttaki kolesterolü düşürmede ve kan basıncını düzenlemede önemli rol oynar. (Omega – 3 ve Omega – 6)
- Omega – 3, balık, soya ve fındık yağında; Omega – 6 ise mısır özü yağı, ayçiçeği ve soya fasulyesi yağında bulunmaktadır.
- Doymuş yağ asitleri 12, 14, 16 ve 18 karbonlu olabilir.
- Doymuş yağ asitleri et ve süt ürünlerinde, deniz mahsullerinde, hindistan cevizinde bol miktarda bulunmaktadır.
- Doymamış yağ asitlerine hidrojen katılarak doymuş yağ asitleri elde edilebilir.
- Yağlar ester bileşikleridir. 3 tane yağ asidi ile gliserinin kondenzasyon tepkimesinden trigliseritler, yani yağlar oluşur.
Esterler
- Karboksilli asitlerde hidroksil grubu yerine -OR’ grubunun bağlanmasıyla oluşan bileşiklerdir.
- Genel formülleri CnH2nO2 şeklindedir.
- En küçük üyeleri 2 karbonludur: (H-C=O)-OCH3
- Polar bileşiklerdir.
- Kendi molekülleri arasında hidrojen bağı içermezler.
- Aynı karbon sayılı esterler ile karboksilli asitler birbirlerininin yapı izomeridir.
- Esterler hoş kokulu bileşiklerdir. Birçok meyvenin yapısında bulunur. (Elma, ananas, portakal, armut, muz, şeftali, çilek, üzüm, kayısı, kiraz)
- Esterleşme tepkimelerinin tersine hidroliz denir.
Esterlerin Eldesi
1 mol karboksilli asit ile 1 mol monoalkolün kondenzasyon tepkimesinden 1 mol ester oluşurken 1 mol de H2O açığa çıkar. Bu tepkimeye esterleşme tepkimesi denir. Bir denge tepkimesidir.
Esterlerin Adlandırılması
- Esterler IUPAC’a göre adlandırılırken önce alkolün alkilinin adı söylenir. Sonra da türediği karboksilli asidin adındaki “-ik asit” eki yerine “-at” eki getirilir.
- Özel adlandırmada ise önce türediği karboksilli asidin adı sonra alkolün alkilinin adı söylenir. Sonuna ester sözcüğü getirilir.
Esterlerin Kullanım Alanları
Lanolin
- Koyun yününden elde edilir.
- Açık sarı renkli olup merhem kıvamında bir maddedir.
- Merhem yapımında, eczacılıkta, kozmetik sektöründe yaygın olarak kullanılır.
Balmumu
- Bal peteklerinden elde edilir.
- Sarı renkli, mumsu bir maddedir.
- Kendine özgü kokusu vardır.
- Temel bileşenleri alkol ve yağ asitleridir.
- A vitamini açısından zengin bir maddedir.
- Cilt nemlendiricilerinde temizleyici olarak kullanılır.
- Gıda katkı maddesi olarak kullanılır.
Balsam
- Çam ağaçları ve tropikal ağaçlardan elde edilen bir tür reçinedir.
- Sakız üretiminde ve parfüm sanayisinde kullanılır.
- Öksürük şuruplarında ve boğaz ağrılarının giderilmesinde kullanılır.
Şimdi soru çözümlerine devam edebilirsin!
Karboksilli Asitler ve Esterler konusunda bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Karboksilli Asitler ve Esterler konusu, AYT Kimya testi için temel konulardan biri olduğu için iyice pekiştirmen önemli. Esterler, Esterlerin Genel Özellikleri ve Adlandırılması, Karboksilik Asitler, Karboksilik Asitlerin Kullanım Alanları, Doymuş ve Doymamış Yağ Asitleri, Esterleşme Tepkimeleri gibi alt başlıklar pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Bu da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Bu konudan direkt soru gelebildiği gibi, farklı konuların da içinde sıkça geçtiğini görüyoruz. TYT ve AYT Kimya’da sıklıkla sorulması tercih edilen konulardan biri.
Bilgileri, tanımları, formülleri ve kuralları öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Kimya konu anlatımı yazılarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. Kimya netleri yükseltmedeki anahtar bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek. Kunduz’da şu ana kadar, Karboksilik Asitler ve Yağ Asitleri konulu binlerce soru alanında uzman Kimya eğitmenleri tarafından çözüldü. Daha fazla Karboksilik Asitler ve Yağ Asitleri sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin! Uygulamamız içerisinden ücretsiz erişebileceğin soru ve detaylı çözümler ile, bu konudaki hakimiyetini arttırman mümkün!