Eşeysiz Üreme ve Özellikleri

Ana canlıdan döllenme olmaksızın yeni bireylerin  oluşmasına eşeysiz üreme denir.
Eşeysiz üremede   mutasyon gerçekleşmediği sürece kalıtsal  çeşitlilik sağlanmaz yani oluşan yeni   canlılar birbiriyle ve ana canlıyla aynı genetik  özelliklere sahiptir.
Temeli mitoza dayanır zaten   hatırlarsanız mitoz bölünmenin anafaz evresinde  kardeş kromatitlerin ayrılması gözleniyordu.   Ayrıca krossing-over gibi çeşitlilik sağlayan  olaylar da mitoz bölünmede yok.
Eşeysiz üremenin   olabilmesi için tek bir ata canlının olması  yeterlidir.
Çoğalma hızı da yüksektir.
Çok   kısa bir süre içerisinde çok sayıda yavru bireyler  oluşur.
Çevre koşulları değişmediği sürece çevreye   uyum sağlamış bireyler oluşur ancak eğer çevre  şartları değişirse eşeysiz üremede kalıtsal   çeşitlilik gözlenmediği için değişen ortam  şartlarına da uyum güçleşir.
Eşeysiz üreme,   tek hücrelilerin, bitkilerin, mantarların ve  omurgasız hayvanların bazılarında görülür.   Şu şekilde 6'ya ayırabiliriz.
Bölünerek üreme,  tomurcuklanma, sporla üreme, rejenerasyon,   partenogenez ve vejetatif üreme.
Bunlar eşeysiz  üreme çeşitleridir.
Bölünerek üreme prokaryot   canlılarda ve ökaryotik tek hücrelilerde  görülür.
Mesela buraya bir bakteri çizdim.   Bakteriler prokaryotik hücre yapısına sahiptir.  Bakteriler sıcaklık ve besin yönünden uygun   koşullarda bölünerek hızlı bir şekilde çoğalır.  Zaten en hızlı üreme tipi de budur.
Öncelikle   bakteri DNA'sını eşler.
Ne demiştik hücre  bölünmesinin şartı DNA eşlenmesiydi zaten.   Daha sonra DNA'lar hücrenin zıt kutuplarına  doğru gider ve bunun ardından da sitoplazma   bölünür.
Yani bu kadar basit.
Bakterinin  eşeysiz üremesi sırasında mitoz bölünme,   mayoz bölünme gerçekleşmez.
Zaten prokaryot  canlılarda mitoz-mayoz, döllenme gibi olaylar   görülmez.
Burada DNA eşlenmesi olurken bakterinin  boyu da uzamaya başlar.
Eşlenme tamamlandığında   DNA'lar birbirinden ayrılır.
Sonra hücre  zarı içeriye doğru uzar.
Burada yeni hücre   duvarı oluşur.
Bölünme tamamlandığında aynı  genetik yapıya sahip olan iki yeni bakteri   meydana gelir.
Bakteriler uygun koşullarda  paramesyum, öglena gibi ökaryotik tek hücrelilerde  bölünmenin yönü hücre simetrisine göre belirlenir.   Buraya çok basitçe amip, öglena ve paramesyumu  çizdim.
Amip herhangi bir yönde bölünebilir,   öglenada boyuna paramesyumda ise enine bölünme  gözlenir.
Bunlar ökaryot canlılar olduğu için   hücre bölünmesi mitoz bölünme esasına dayanır.  Yani bunlar da çekirdek ve sitoplazma bölünmesi   gerçekleşerek iki yeni hücre oluşur.
Tomurcuklanma  bira mayası gibi bazı tek hücreli mantarlardan,   sünger hidra ve mercan gibi omurgasız hayvanlarda  ayrıca çiçeksiz bitkilerden ciğer otlarında   gerçekleşir.
Burada bir bira mayası var.
Bira  mayası mantarında ata bireyden dışarıya doğru bir   çıkıntı oluşur.
Bu çıkıntı gelişerek yeni bireyi  meydana getirir.
Tomurcuklanma sonucu oluşan yeni   bireyler ana bireye bağlı kalarak yaşamını  sürdürürse koloni oluşur.
Ancak ata bireyden   ayrılıp tek başına da yaşayabilirler.
Çok hücreli  canlılarda tomurcuklanma sürecinde mitoz ve hücre   farklılaşması görülür ancak tek hücrelerde  mitoz görülürken hücresel farklılaşma görülmez.
Sporla üreme bazı mantar ve alglerde, eğrelti  otu, kara yosunu gibi çiçeksiz bitkilerde ve   sıtma hastalığına yol açan plazmodyum malarya  gibi bir hücreli canlılarda gözlenir.
Spor,   mayoz bölünme sonucunda oluşan n kromozomlu bir  üreme hücresidir.
Kalın bir örtüyle çevrili,   olumsuz koşullara dayanıklı, özelleşmiş üreme  hücreleridir de diyebiliriz.
İşte bu sporlar   uygun şartlarda gelişip yeni canlılar  oluştururlar.
Buna sporla üreme diyoruz.   Sporların yeni bir birey oluşturması mitoz  bölünme ile gerçekleşir ve sporlarda döllenme   gerçekleşmez.
Sporlar genellikle rüzgarla  çevreye yayılır.
Bu arada bir istisna var,   puf mantarı gibi bazı mantar çeşitlerinde  sporlar mitoz bölünme ile oluşturulur.
Değişik nedenlerle zarar gören ya da kopan vücut  parçalarını yenileme özelliğine rejenerasyon   denir.
Bazı canlılar bu kopan vücut parçalarının  eksik kısımlarını tamamlayarak yeni canlılara   dönüşür.
Buna da rejenerasyonla üreme denir.  Rejenerasyon bazı canlılarda doku düzeyinde,   bazı canlılarda organ düzeyinde, bazı canlılarda  ise vücut düzeyinde gerçekleşir.
Tabii ki doku   ve organ düzeyli dejenerasyonlar  üreme değildir.
Mesela kertenkele   kopan kuyruğunun yerine yenisini yapar fakat  kopan kuyruktan yeni bir kertenkele oluşmaz   ya da mesela karaciğer buna çok iyi bir  örnektir.
Karaciğerimizin rejenerasyon   yeteneği çok yüksektir.
Hatta bu durum  karaciğer nakillerinde de büyük önem taşır,   ama sonuçta bu yine bir üreme değildir.
Şimdi  burada deniz yıldızını inceleyelim.
Deniz yıldızı   rejenerasyonla üreme yapar.
Deniz yıldızlarında  beş tane kol ve kolların birleştiği merkezi disk   vardır.
Merkezi disklerin beşte birine sahip olan  deniz yıldızları kopan kollarını tamamlayabilir.   Ayrıca kopan her koldan da yeni bir deniz yıldızı  oluşur.
Ayrıca bir yassı solucan olan planarya,   bir halkalı solucan olan toprak solucanı  rejenerasyon ile üreme yapar.
Rejenerasyon   sırasında hücre farklılaşması da gerçekleşir.  Bu arada canlıların gelişmişlik düzeyi ile   rejenerasyon yeteneği arasında ters bir  orantı vardır.
Mesela yengeç çenesini,   semender bacağını, kertenkele kuyruğunu  yenileyebilir.
İnsanda ise kırılan kemiğin   onarımı, yaraların iyileşmesi, bağırsak iç  yüzeyinin ve dil hücrelerinin yenilenmesi   gibi doku düzeyinde rejenerasyon gözlenir.  Vücudumuzdaki karaciğer, deri, mide insanda   rejenerasyon yeteneği yüksek olan organlardır.  Bölünerek üreme, tomurcuklanma, sporla üreme   ve rejenerasyonu konuştuk.
Başka videolarda da  partenogenez ve vejetatif üremeyi konuşacağız.
Hücre Bölünmeleri
Eşeysiz Üreme 1 / 3
Eşeysiz Üreme ve Özellikleri
Eşeysiz Üreme ve Özellikleri