Mitoz ve mayoz bölünmenin daha iyi anlaşılabilmesi için bazı kavramların bilinmesi gerekir. Bu videoda hücre bölünmesi ile ilgili temel kavramlardan bahsedeceğiz.
Biliyorsunuz ki DNA canlıların genetik bilgisini içeren bir yapıdır. Hatta DNA'nın yapı biriminin de nükleotit olduğunu hatırlayın.
İşte DNA üzerindeki bu nükleotitler bir araya gelirler ve genleri oluştururlar.
Gen için bir karakterin oluşumunda etkili olan DNA parçasıdır da diyoruz.
Saç rengi geni, göz rengi geni, kan grubu geni DNAmız üzerinde bulunan yönlere örnektir.
Kalıtım konusunda gen kavramını daha iyi anlayacaksınız.
Şimdi genomun ne olduğunu da söyleyelim.
Genom bir organizmadaki genlerin tamamını ifade eder.
Prokaryot hücrelerin genomu halkasal yapıdaki DNA'dan oluşur.
Ökaryot hücrelerde ise genom birden fazla doğrusal DNA'dan oluşmaktadır.
Buraya ökaryot bir hücre çizdim.
Ökaryot olduğunu çekirdek zarına bakarak anlayabilirim.
Şu an bu hücre bölünme aşamasında değil.
Çünkü hücre bölünme aşamasında değilken DNA dağınık, ipliksi ve yumak şeklindedir.
Buna kromatin iplik diyoruz.
Kromatin ipliklerin yumak halindeki yapısına ise kromatin ağ diyoruz. Normalde DNA'nın yapısında protein bulunmaz ancak bu bahsettiğim kromatin iplik ve kromatin ağ dediğimiz yapılarda DNA'nın etrafında bir protein kılıf da bulunur.
DNA bu şekilde çok karmaşık durmuyor mu sizce de?
Yani hücrenin bu şekilde bölünmesi zor olur.
Hücrenin bölünme evresine girmeden önce DNA'sının mutlaka kendisini eşlemesi gerekir.
DNA'nın kendisini eşlemesine DNA replikasyonu diyoruz.
DNA eşlenir ve eşlenmeden sonra kromatin iplikler yoğunlaşır, kısalır, kalınlaşır ve kromozomlara dönüşür.
Burada bir adet kromozom var.
Biraz önce bir adet kromatin ağın çok karmaşık olduğunu söylemiştim ama kromozom oluşumu sayesinde DNA yavru hücrelere hatasız ve eksiksiz bir şekilde dağıtılır.
Tabii ki bazen hatalar da olabilir ama biz şimdi sağlıklı bireylerden bahsediyoruz.
Şimdi bu eşlenmiş kromozomun yapısını inceleyelim.
Bu kromozom DNA eşlenmesinden dolayı birbirinin aynısı olan iki parçadan oluşuyor.
Bir parçası burada diğer parçası da burada.
Bu parçaların her birine kromatit denir.
Bu kromatitler aynı DNAları bulundurduğu için kardeş kromatitler olarak adlandırılır.
Kardeş kromatitlerin bir arada tutulmasını sağlayan kısma da sentromer denir.
Lütfen sentrozom ve sentromeri birbiriyle karıştırmayalım.
Sentrozom hücre bölünmesinde görev alan zarsız bir organeldir.
Sentromerlerin üzerinde bulunan genellikle protein yapılı olan özelleşmiş bölgelere de kinetokor adı verilir. Kinetokorlar hücre bölünmeleri sırasında iğ ipliklerinin tutunduğu bölgelerdir.
Bu lacivertle çizdiklerim de iğ iplikleri.
Kromozomlar çoğu hücrede çiftler halinde bulunur. Bu kromozomlara homolog kromozomlar denir.
Homolog kromozomların büyüklükleri ve sentromer konumları aynıdır.
Aynı karakterlere etki eden genlere sahiptirler.
Homolog kromozomlar için anne ve babadan gelen şekil ve büyüklükleri aynı olan kromozom çiftleridir de diyoruz.
Bu anne ve babadan gelme olayı tabii ki eşeyli üreme sonucu oluşur.
Bu kromozom tiplerinden birisi eşeyli üremenin bir parçası olan döllenme sonucu yumurta hücresiyle anneden diğeri de sperm hücresiyle babadan gelir.
Sol tarafta bu kromozomların eşlenmemiş halini görüyorsunuz.
Sağ tarafta ise eşlenmiş hallerini.
O zaman tüm bunlara da kardeş kromatitler diyebiliriz.
Şu anda bazı bilgiler havada kalabilir ancak biyoloji birikim gerektiren bir ders.
Hiç merak etmeyin konular ilerledikçe kavramlar daha iyi oturacaktır.
Şimdi tam olarak diploit ve haploit hücre kavramından bahsedelim.
Kromozomları çiftler halinde yani iki takım halinde bulunduran hücrelere diploit hücre denir.
Diploit hücreler 2n ile gösterilir. Kromozomları çiftler halinde bulundurmayan yani tek takım halinde bulunduran hücrelere ise haploit hücre denir.
Haploit hücrelere monoploit hücre de denilebilir ve n ile gösterilir.
Mesela bizim vücut hücrelerimiz diploittir.
2n eşittir yani sinir hücresi, yumurta ana hücresi, sperm ana hücresi, yumurtalık hücresi mesela bunlar insan vücut hücreleridir ve 46 kromozomludur. İnsan eşey hücreleri ise haploit kromozomludur. Yani yumurta hücresi ve sperm hücresinde n tane kromozom bulunur.
n eşittir 23 kromozom bulunur da diyebiliriz.
Burası çok sık karıştırıldığı için tekrar söylemek istiyorum.
Eşey ana hücreleri iki Kromozom sayısı da canlının türüne göre değişir. Aynı türdeki sağlıklı bireylerin kromozom sayısı da aynıdır ancak biyolojide hep istisnalar var.
Mesela aynı türden olan bal arılarında kromozom sayısında farklılık gözlenebiliyor. Kromozom sayısının çok ya da az olması da canlının gelişmişliği ile ilişkilendirilemez.
Gelişmişliği kromozomlar üzerindeki genler belirler.
Yine iki canlının aynı kromozom sayısına sahip olması da bunların aynı tür olduğunu göstermez.
Biz 46 kromozomluyuz ancak moli balığı da 46 kromozomlu.
Biliyorsunuz ki DNA canlıların genetik bilgisini içeren bir yapıdır. Hatta DNA'nın yapı biriminin de nükleotit olduğunu hatırlayın.
İşte DNA üzerindeki bu nükleotitler bir araya gelirler ve genleri oluştururlar.
Gen için bir karakterin oluşumunda etkili olan DNA parçasıdır da diyoruz.
Saç rengi geni, göz rengi geni, kan grubu geni DNAmız üzerinde bulunan yönlere örnektir.
Kalıtım konusunda gen kavramını daha iyi anlayacaksınız.
Şimdi genomun ne olduğunu da söyleyelim.
Genom bir organizmadaki genlerin tamamını ifade eder.
Prokaryot hücrelerin genomu halkasal yapıdaki DNA'dan oluşur.
Ökaryot hücrelerde ise genom birden fazla doğrusal DNA'dan oluşmaktadır.
Buraya ökaryot bir hücre çizdim.
Ökaryot olduğunu çekirdek zarına bakarak anlayabilirim.
Şu an bu hücre bölünme aşamasında değil.
Çünkü hücre bölünme aşamasında değilken DNA dağınık, ipliksi ve yumak şeklindedir.
Buna kromatin iplik diyoruz.
Kromatin ipliklerin yumak halindeki yapısına ise kromatin ağ diyoruz. Normalde DNA'nın yapısında protein bulunmaz ancak bu bahsettiğim kromatin iplik ve kromatin ağ dediğimiz yapılarda DNA'nın etrafında bir protein kılıf da bulunur.
DNA bu şekilde çok karmaşık durmuyor mu sizce de?
Yani hücrenin bu şekilde bölünmesi zor olur.
Hücrenin bölünme evresine girmeden önce DNA'sının mutlaka kendisini eşlemesi gerekir.
DNA'nın kendisini eşlemesine DNA replikasyonu diyoruz.
DNA eşlenir ve eşlenmeden sonra kromatin iplikler yoğunlaşır, kısalır, kalınlaşır ve kromozomlara dönüşür.
Burada bir adet kromozom var.
Biraz önce bir adet kromatin ağın çok karmaşık olduğunu söylemiştim ama kromozom oluşumu sayesinde DNA yavru hücrelere hatasız ve eksiksiz bir şekilde dağıtılır.
Tabii ki bazen hatalar da olabilir ama biz şimdi sağlıklı bireylerden bahsediyoruz.
Şimdi bu eşlenmiş kromozomun yapısını inceleyelim.
Bu kromozom DNA eşlenmesinden dolayı birbirinin aynısı olan iki parçadan oluşuyor.
Bir parçası burada diğer parçası da burada.
Bu parçaların her birine kromatit denir.
Bu kromatitler aynı DNAları bulundurduğu için kardeş kromatitler olarak adlandırılır.
Kardeş kromatitlerin bir arada tutulmasını sağlayan kısma da sentromer denir.
Lütfen sentrozom ve sentromeri birbiriyle karıştırmayalım.
Sentrozom hücre bölünmesinde görev alan zarsız bir organeldir.
Sentromerlerin üzerinde bulunan genellikle protein yapılı olan özelleşmiş bölgelere de kinetokor adı verilir. Kinetokorlar hücre bölünmeleri sırasında iğ ipliklerinin tutunduğu bölgelerdir.
Bu lacivertle çizdiklerim de iğ iplikleri.
Kromozomlar çoğu hücrede çiftler halinde bulunur. Bu kromozomlara homolog kromozomlar denir.
Homolog kromozomların büyüklükleri ve sentromer konumları aynıdır.
Aynı karakterlere etki eden genlere sahiptirler.
Homolog kromozomlar için anne ve babadan gelen şekil ve büyüklükleri aynı olan kromozom çiftleridir de diyoruz.
Bu anne ve babadan gelme olayı tabii ki eşeyli üreme sonucu oluşur.
Bu kromozom tiplerinden birisi eşeyli üremenin bir parçası olan döllenme sonucu yumurta hücresiyle anneden diğeri de sperm hücresiyle babadan gelir.
Sol tarafta bu kromozomların eşlenmemiş halini görüyorsunuz.
Sağ tarafta ise eşlenmiş hallerini.
O zaman tüm bunlara da kardeş kromatitler diyebiliriz.
Şu anda bazı bilgiler havada kalabilir ancak biyoloji birikim gerektiren bir ders.
Hiç merak etmeyin konular ilerledikçe kavramlar daha iyi oturacaktır.
Şimdi tam olarak diploit ve haploit hücre kavramından bahsedelim.
Kromozomları çiftler halinde yani iki takım halinde bulunduran hücrelere diploit hücre denir.
Diploit hücreler 2n ile gösterilir. Kromozomları çiftler halinde bulundurmayan yani tek takım halinde bulunduran hücrelere ise haploit hücre denir.
Haploit hücrelere monoploit hücre de denilebilir ve n ile gösterilir.
Mesela bizim vücut hücrelerimiz diploittir.
2n eşittir yani sinir hücresi, yumurta ana hücresi, sperm ana hücresi, yumurtalık hücresi mesela bunlar insan vücut hücreleridir ve 46 kromozomludur. İnsan eşey hücreleri ise haploit kromozomludur. Yani yumurta hücresi ve sperm hücresinde n tane kromozom bulunur.
n eşittir 23 kromozom bulunur da diyebiliriz.
Burası çok sık karıştırıldığı için tekrar söylemek istiyorum.
Eşey ana hücreleri iki Kromozom sayısı da canlının türüne göre değişir. Aynı türdeki sağlıklı bireylerin kromozom sayısı da aynıdır ancak biyolojide hep istisnalar var.
Mesela aynı türden olan bal arılarında kromozom sayısında farklılık gözlenebiliyor. Kromozom sayısının çok ya da az olması da canlının gelişmişliği ile ilişkilendirilemez.
Gelişmişliği kromozomlar üzerindeki genler belirler.
Yine iki canlının aynı kromozom sayısına sahip olması da bunların aynı tür olduğunu göstermez.
Biz 46 kromozomluyuz ancak moli balığı da 46 kromozomlu.
