Bir karakter yönüyle heterozigot olan bireylere monohibrit böyle iki bireyin çaprazlanmasına monohibrit çaprazlama denir.
Bireyin genotipinde bir karakterden sorumlu iki alel gamet oluşumu sırasında eşit olasılıkla rastgele ayrılır ve farklı gametlere gider.
Buna Mendel'in ayrılma ilkesi denir.
Bunu örnek üzerinden inceleyelim. Homozigot mor çiçekli bir bezelye ile homozigot beyaz çiçekli bezelye çaprazlansın.
Bu arada P ile ebeveynleri gösteririz.
G ise gameti ifade eder. Buradan oluşabilecek tek gamet çeşidi büyük A'dır ve buradan da küçük a oluşabilir.
Hatırlarsanız yumurta ve sprem gametlerdi ve kromozom sayısını n ile gösteriyorduk.
Burada ebeveynler ise 2n kromozomludur.
Gametler mayoz bölünme ile oluşur. Bu nedenle gametleri tek harf olarak gösteriyorum. F1 dölü ilk çaprazlama sonucunda oluşan bireyleri gösterir.
Zaten buradan da yüzde yüz büyük A küçük a oluşabilir.
Yani tamamı mor çiçeklidir.
Bu durum Mendel'in tam baskınlık ilkesini gösterir.
Ayrıca F1'deki tüm bireylerin aynı olması da Mendel'in benzerlik ilkesi olarak adlandırılır.
O zaman F1 dölünün genotipine büyük A küçük a yazıyorum. Fenotipe de büyük A dedim.
Çünkü baskın gen çekinik genin etkisini ortadan kaldırır.
Şimdi de F2 dölünü bulalım.
F2 ikinci çaprazlama sonucu oluşan bireyleri gösterir.
Aslında F2, F1 çarpı F1'dir.
Hatta buna kendileştirme de deriz. O zaman şimdi büyük A küçük a çarpı büyük A küçük a diyorum.
Yani iki tane heterozigot mor çiçekli bezelyeyi çaprazlıyoruz.
Birlikte çaprazlayalım. Öncelikle büyük A büyük A sonra büyük A küçük a. Şimdi buradan devam edelim ve yine buradan büyük A küçük a ve en son olarak da küçük a küçük a gelir. Şimdi F2'ye bakarak bazı çıkarımlar yapalım. Mesela fenotip çeşidi genotip çeşidi gibi.
Burada da fenotip çeşidi ikidir.
Bu üç tanesinden mor, bundan da beyaz çiçek oluşur.
Genotip çeşidi ise üçtür.
Hemen bakalım büyük A büyük A var büyük A küçük a var.
Bir de küçük a küçük a var.
Bunların hepsi birer genotip çeşidi.
Şimdi de fenotip oranını yazalım.
3 tane mor bir tane beyaz, o zaman üçe bir oranı vardır.
Şimdi de genotip oranını yazalım.
Bir tane büyük A büyük A iki tane büyük A küçük a ve bir tane de küçük a küçük a var o zaman 1-2-1 şeklinde bir oran çıkar.
Genetik çaprazlamalar sonucunda oluşması muhtemel genotipleri tablo üzerinde de gösterebiliriz.
Bu tabloya punnet karesi adı da verilir.
Buna göre yatay olan düzleme erkek ata tarafından oluşturulması mümkün olan tüm gametler, düşey düzleme de dişi birey tarafından oluşturulabilecek tüm gametler yazılır.
Erkek ve dişi gametlerin kesişimleri oluşacak bireylerin genotipini verir.
Yani buradan büyük A büyük A buradan büyük A küçük a buradan yine büyük A küçük a buradan da küçük a küçük a gelir.
Şimdi gelelim dihibrit çaprazlamaya, iki karakter yönüyle heterozigot olan bireylere dihibrit böyle iki bireyin çaprazlanmasına da dihibrit çaprazlama denir.
Örneğin Mendel bezelye bitkileriyle yetiştirirken hem tohum rengini hem de tohum şeklini incelemiştir.
Şimdi ilk olarak homozigot sarı düzgün ve homozigot yeşil buruşuk bezelyeleri çaprazlayarak F1 dölünü bulalım.
Bu birey büyükse büyük D gameti oluşturabilir ve bu birey de küçükse küçük d gameti oluşturabilir. Başka bir ihtimal yoktur.
O zaman F1 yüzde yüz büyük S küçük s büyük D küçük d olur yani tamamı heterozigot baskındır.
Bu durumda sarı düzgün tohumlu bezelyeler oluşur.
F1 kuşağındaki bireyler de kendi arasında çaprazlanarak F2 kuşağı elde edilir.
Evet acaba şimdi nasıl çaprazlama yapacağız.
Tabii ki s'leri kendi içerisinde d'leri de kendi içerisinde çaprazlarız.
Bu durumda oluşacak genotipler böyledir.
Şimdi bunları punnet karesi üzerinden gösterelim.
Evet işte bu şekilde. Buraya baktığımız zaman dokuz bezelyenin sarı ve düzgün, 3 bezelyenin sarı ve buruşuk, 3 bezelyenin yeşil ve düzgün, 1 bezelyenin de yeşil ve buruşuk olduğunu görürüz.
Yani bu 9-3-3-1 bize fenotip oranını verir.
Fenotip çeşidini de görüyoruz.
4 çeşit fenotip oluşabilir.
Burada fenotip çeşidi sayısı 2 üssü n formülüyle de hesaplanabilir.
n heterozigot karakter sayısıdır.
Burada genotip çeşidi de dokuzdur.
Bu da 3 üssü n formülüyle hesaplanabilir.
Aynı şekilde n heterozigot karakter sayısıdır.
Burada zaten iki tane heterozigot karakter vardı.
Genotip oranını da bu şekilde yazabiliriz.
Bir de punnet karesi olmadan fenotip çeşidi ve genotip çeşidini de buradan bulalım.
Bu üçünden sarı ve bundan da yeşil fenotip oluşur.
O zaman buradan oluşabilecek fenotip çeşidi ikidir.
Buraya bakıyorum.
Burası da aynı şekilde bu üç tanesinden düzgün tohum burada bir tanesinden de buruşuk tohum oluşur. Yani sonuç olarak iki çeşit fenotip oluşabilir.
O zaman fenotip çeşidi 2 çarpı 2'den 4 olur.
Şimdi de genotip çeşidini bulalım.
Büyük S büyük S, büyük S küçük s, küçük s küçük s yani toplam üç çeşit genotip var.
Buraya bakalım büyük D büyük D, büyük D küçük d ve küçük d küçük d yani burada da üç çeşit genotip var.
O zaman
Bireyin genotipinde bir karakterden sorumlu iki alel gamet oluşumu sırasında eşit olasılıkla rastgele ayrılır ve farklı gametlere gider.
Buna Mendel'in ayrılma ilkesi denir.
Bunu örnek üzerinden inceleyelim. Homozigot mor çiçekli bir bezelye ile homozigot beyaz çiçekli bezelye çaprazlansın.
Bu arada P ile ebeveynleri gösteririz.
G ise gameti ifade eder. Buradan oluşabilecek tek gamet çeşidi büyük A'dır ve buradan da küçük a oluşabilir.
Hatırlarsanız yumurta ve sprem gametlerdi ve kromozom sayısını n ile gösteriyorduk.
Burada ebeveynler ise 2n kromozomludur.
Gametler mayoz bölünme ile oluşur. Bu nedenle gametleri tek harf olarak gösteriyorum. F1 dölü ilk çaprazlama sonucunda oluşan bireyleri gösterir.
Zaten buradan da yüzde yüz büyük A küçük a oluşabilir.
Yani tamamı mor çiçeklidir.
Bu durum Mendel'in tam baskınlık ilkesini gösterir.
Ayrıca F1'deki tüm bireylerin aynı olması da Mendel'in benzerlik ilkesi olarak adlandırılır.
O zaman F1 dölünün genotipine büyük A küçük a yazıyorum. Fenotipe de büyük A dedim.
Çünkü baskın gen çekinik genin etkisini ortadan kaldırır.
Şimdi de F2 dölünü bulalım.
F2 ikinci çaprazlama sonucu oluşan bireyleri gösterir.
Aslında F2, F1 çarpı F1'dir.
Hatta buna kendileştirme de deriz. O zaman şimdi büyük A küçük a çarpı büyük A küçük a diyorum.
Yani iki tane heterozigot mor çiçekli bezelyeyi çaprazlıyoruz.
Birlikte çaprazlayalım. Öncelikle büyük A büyük A sonra büyük A küçük a. Şimdi buradan devam edelim ve yine buradan büyük A küçük a ve en son olarak da küçük a küçük a gelir. Şimdi F2'ye bakarak bazı çıkarımlar yapalım. Mesela fenotip çeşidi genotip çeşidi gibi.
Burada da fenotip çeşidi ikidir.
Bu üç tanesinden mor, bundan da beyaz çiçek oluşur.
Genotip çeşidi ise üçtür.
Hemen bakalım büyük A büyük A var büyük A küçük a var.
Bir de küçük a küçük a var.
Bunların hepsi birer genotip çeşidi.
Şimdi de fenotip oranını yazalım.
3 tane mor bir tane beyaz, o zaman üçe bir oranı vardır.
Şimdi de genotip oranını yazalım.
Bir tane büyük A büyük A iki tane büyük A küçük a ve bir tane de küçük a küçük a var o zaman 1-2-1 şeklinde bir oran çıkar.
Genetik çaprazlamalar sonucunda oluşması muhtemel genotipleri tablo üzerinde de gösterebiliriz.
Bu tabloya punnet karesi adı da verilir.
Buna göre yatay olan düzleme erkek ata tarafından oluşturulması mümkün olan tüm gametler, düşey düzleme de dişi birey tarafından oluşturulabilecek tüm gametler yazılır.
Erkek ve dişi gametlerin kesişimleri oluşacak bireylerin genotipini verir.
Yani buradan büyük A büyük A buradan büyük A küçük a buradan yine büyük A küçük a buradan da küçük a küçük a gelir.
Şimdi gelelim dihibrit çaprazlamaya, iki karakter yönüyle heterozigot olan bireylere dihibrit böyle iki bireyin çaprazlanmasına da dihibrit çaprazlama denir.
Örneğin Mendel bezelye bitkileriyle yetiştirirken hem tohum rengini hem de tohum şeklini incelemiştir.
Şimdi ilk olarak homozigot sarı düzgün ve homozigot yeşil buruşuk bezelyeleri çaprazlayarak F1 dölünü bulalım.
Bu birey büyükse büyük D gameti oluşturabilir ve bu birey de küçükse küçük d gameti oluşturabilir. Başka bir ihtimal yoktur.
O zaman F1 yüzde yüz büyük S küçük s büyük D küçük d olur yani tamamı heterozigot baskındır.
Bu durumda sarı düzgün tohumlu bezelyeler oluşur.
F1 kuşağındaki bireyler de kendi arasında çaprazlanarak F2 kuşağı elde edilir.
Evet acaba şimdi nasıl çaprazlama yapacağız.
Tabii ki s'leri kendi içerisinde d'leri de kendi içerisinde çaprazlarız.
Bu durumda oluşacak genotipler böyledir.
Şimdi bunları punnet karesi üzerinden gösterelim.
Evet işte bu şekilde. Buraya baktığımız zaman dokuz bezelyenin sarı ve düzgün, 3 bezelyenin sarı ve buruşuk, 3 bezelyenin yeşil ve düzgün, 1 bezelyenin de yeşil ve buruşuk olduğunu görürüz.
Yani bu 9-3-3-1 bize fenotip oranını verir.
Fenotip çeşidini de görüyoruz.
4 çeşit fenotip oluşabilir.
Burada fenotip çeşidi sayısı 2 üssü n formülüyle de hesaplanabilir.
n heterozigot karakter sayısıdır.
Burada genotip çeşidi de dokuzdur.
Bu da 3 üssü n formülüyle hesaplanabilir.
Aynı şekilde n heterozigot karakter sayısıdır.
Burada zaten iki tane heterozigot karakter vardı.
Genotip oranını da bu şekilde yazabiliriz.
Bir de punnet karesi olmadan fenotip çeşidi ve genotip çeşidini de buradan bulalım.
Bu üçünden sarı ve bundan da yeşil fenotip oluşur.
O zaman buradan oluşabilecek fenotip çeşidi ikidir.
Buraya bakıyorum.
Burası da aynı şekilde bu üç tanesinden düzgün tohum burada bir tanesinden de buruşuk tohum oluşur. Yani sonuç olarak iki çeşit fenotip oluşabilir.
O zaman fenotip çeşidi 2 çarpı 2'den 4 olur.
Şimdi de genotip çeşidini bulalım.
Büyük S büyük S, büyük S küçük s, küçük s küçük s yani toplam üç çeşit genotip var.
Buraya bakalım büyük D büyük D, büyük D küçük d ve küçük d küçük d yani burada da üç çeşit genotip var.
O zaman
