Merhaba arkadaşlar.
Bu dersimizde tepkime hızına etki eden faktörleri işliyoruz. Bakalım neler tepkime hızına etki ediyormuş. Maddenin cinsi, derişim, sıcaklık, katalizör ve temas yüzeyi.
Bu dersimizde maddenin cinsi ve derişimi işliyoruz.
Madde cinsine bakarsam, şimdi tepkimeye giren maddenin türü bizim için önemli.
Bağ içeriyor mu ?
Ne kadar bağ içeriyor ?
Ne kadar bağ kırılacak ?
Yani temel da aslında şu vardır: Tepkimede kırılacak bağ sayısı arttıkça bir tepkime daha zor gerçekleşir.
Tabii ki tepkime hızı azalır arkadaşlar.
Ne kadar az bağ kırılırsa reaksiyon o kadar hızlıdır.
Şimdi bu tür sorularda karşınıza 5-6 tane tepkimeyi vermezler.
Bu çok nadir olur.
Genelde ikili ikili tepkimeleri ya da üç tane tepkime verilir, onları kıyaslarız. İlk önce durumları bir anlayalım.
Şimdi bakın ilk durumda yüklü olan iyonlarımız var.
Zıt yüklü iyon ve aynı yüklü iyon.
Aralarında bağ kırılması yok.
Ne demek bağ kırılması ?
Burada Ag+ ile Cl- birleşmişler, bir katı oluşmuş.
Burada Fe+2'nin yükü +3 olmuş.
Ce'nin yükü +4'ten +3'e düşmüş. Bağ kırılması yok.
Böyle bir durumda öncelikle zıt yüklüler arasındaki tepkime hızlıdır.
Sonra aynı yüklülere geliyorsunuz.
Ve burada bir de katı oluşuyorsa, katı oluşan tepkimeler çökelme tepkimesiydi.
O zaman çok hızlı diyoruz.
Hızlarını incelediğimde I büyüktür II diyebilirim.
Geçiyorum ikinci duruma.
İkinci durumda böyle iyonlar var karşımda ama yine karbondioksit oluşmuş, su oluşmuş.
Bağ kırılması var.
Bağlar kırılmış, yeni bağlar oluşmuş.
Burada nasıl diyeceğim ?
Kimyasal tür sayısı yani katsayılarda bakıyorum artık ve kırılacak bağ sayısı arttıkça tepkime hızının azaldığını söyleyebiliriz.
Ve siz girenlere bakarsınız.
Böyle çok ince detaylara girip de hangi bağlar kırılmış diye bakmıyoruz tabii ki. Ama şöyle diyebilirim.
Bakın burada beş tane var ama daha büyük bir molekül.
Aynı iyondan iki tane var.
Evet hidrojenden 16 tane var. Yani ikinci tepkimedeki kimyasal tür sayısı daha fazla.
O zaman ikinci tepkime daha yavaş olur.
Hızına baktığım zaman birinci tepkimenin daha hızlı olduğunu söylerim.
Geçiyorum diğer bir özelliğimize.
Vurguladığım gibi kırılacak bağ sayısı arttıkça tepkime hızı azalacaktır. Bakıyorum tepkimeye.
Bakın çok bariz bir şekilde belli.
İkinci tepkimede daha çok bağ kırılıyor. NO var burada iki tane.
Burada oksijen var ama burada beş tane oksijen var.
Burada daha çok bağ kırılacak diye düşünüyorsunuz.
O zaman tepkime hızına baktığımız zaman birinci tepkimenin daha hızlı olduğunu söyleyebiliriz.
Geçiyorum diğer bir duruma.
Aktif olan metaller.
Tepkimeye iki tane metal verilmiş.
Aktif olan metalin daha hızlı reaksiyona gireceğini zaten biliyoruz değil mi ?
Yani yorumda yapıyoruz işte burada.
O zaman burada sodyum diyorum, alüminyumdan daha aktiftir. Aktiflik bu şekilde.
O zaman diyorum birinci reaksiyonun hızı ikinciden daha da fazladır diyorum.
En son durumumuz.
İyonik bileşiklerin tepkimelerine bakalım.
Aynı bileşik aslında.
Aynı tepkime.
Yalnız bu katı halde bunlar ise suda. Oluşan bileşiklerde aynı.
Neye dikkat ediyorum ?
Sulu çözeltide gerçekleşen tepkimeler katılara göre daha hızlıdır arkadaşlar.
İyonlar daha rahat hareket ediyor çünkü.
O zaman buraya bir buraya iki diyelim.
Yazmayı unutmuşum.
Hızlarını kıyaslandığım zaman, burada ikinci tepkimenin birden daha hızlı olduğunu söyleyebilirim.
Evet maddenin cinsi bu şekilde arkadaşlar.
Yorum yapıyoruz.
Tepkimeyi inceliyoruz ve yorumumuzu yapıyoruz.
Şimdi derişimin hıza etkisine bakalım. Derişim hızı nasıl etkiliyormuş ?
Şimdi derişim arttıkça sevgili arkadaşlarım tepkimeye giren maddelerin çarpma sayısı artar.
Çarpma sayısı artınca etkin çarpışma sayısının arttığını düşünüyoruz.
Bu arttığı zamanda reaksiyon hızının da arttığını düşünüyoruz arkadaşlar.
Yani derişimi artınca reaksiyon hızı artar diyoruz.
Karşımıza gelen bir soru tarzı.
Aynı tepkime.
Kalsiyum ve hidrojen klorür tepkimeye girmiş.
Oluşan ürünler de aynı.
Değişen ne var ?
Derişim.
Şimdi kalsiyumu siz hidrojen klorür çözeltisine atıyorsunuz. derişim daha fazlaysa orada reaksiyon daha hızlı gerçekleşir.
Çünkü etkin çarpışma sayısı artar. O zaman iki diyorum birden daha da büyüktür reaksiyon hızı.
Bu bir soru tarzıydı.
Diğer bir soru tarzına geliyorum.
Şimdi tek basamaklı bir tepkimemiz var.
Bu tepkime için X derişimi 2 katına çıkarılırsa hız nasıl değişir ?
Y derişimi 2 katına çıkarılırsa hız nasıl değişir ?
Hacim yarıya düşürülürse hız nasıl değişir ?
Şimdi sevgili arkadaşlarım tek basamaklı hız bağıntısını yazıyorum.
r eşittir k çarpı X çarpı Y'nin karesi.
Bunu yazdım.
Sonra sadece X derişimi ile oynamışım.
O zaman r diyorum. Bakıyorum X ile bire bir doğru orantılı.
X derişimi 2 katına çıkarsa hız o zaman direkt 2 katına çıkmaz mı ?
Bakın doğru orantılı.
O zaman diyorum iki katına çıkar.
Çünkü bire bir doğru orantılı.
Geçiyorum b'ye.
Y derişimi 2 katına çıkarılırsa hız nasıl değişir ?
Y'ye bakıyorum. Hızla Y arasında şöyle bir ilişki var.
Hız Y'nin karesi ile doğru orantılı.
O zaman 2'nin karesini alıyorum.
Y iki katına çıkarsa hız da 2'nin karesi yani dört katına çıkar diyorum.
Geçiyorum c'ye.
Burası önemli.
Tepkime hacmi yarıya düşürülürse hız nasıl değişir ?
Hacmi yarıya düşürüyorum.
Bakın şimdi gaz tepkimesi.
Ben hacmi yarıya düşürürsem ne olur ?
Molarite iki katına çıkmaz mıydı ?
O zaman şöyle olacak.
Hacim değişimi ikisini birden etkileyecek. İkisinin derişimini de.
a'da sadece X gönderdim. b'de sadece Y gönderdim.
c'de aynı ortamda olan gazların ben hacmini küçültüyorum.
O zaman şöyle bir şey yapmak zorundayım.
k'yı boş veriyorum. Değişime baktığım için k'yı almama gerek yok. Şöyle aldım.
Değişimi yazıyoruz arkadaşlar. Diyeceksiniz ki hacim yarıya düşerse X'in derişimi iki katına çıkar.
O zaman hızı iki kat kadar etkiler.
Y'nin derişimi de 2 katına çıkar ama 2'nin karesi kadar etkiler.
Yani değişim ne olacaktır ?
4x2.
Hız diyeceksiniz 8 katına çıkar. Bu şekilde konumuzu bitiriyoruz arkadaşlar. Diğer dersimizde görüşmek üzere.
Hoşça kalın.
Bu dersimizde tepkime hızına etki eden faktörleri işliyoruz. Bakalım neler tepkime hızına etki ediyormuş. Maddenin cinsi, derişim, sıcaklık, katalizör ve temas yüzeyi.
Bu dersimizde maddenin cinsi ve derişimi işliyoruz.
Madde cinsine bakarsam, şimdi tepkimeye giren maddenin türü bizim için önemli.
Bağ içeriyor mu ?
Ne kadar bağ içeriyor ?
Ne kadar bağ kırılacak ?
Yani temel da aslında şu vardır: Tepkimede kırılacak bağ sayısı arttıkça bir tepkime daha zor gerçekleşir.
Tabii ki tepkime hızı azalır arkadaşlar.
Ne kadar az bağ kırılırsa reaksiyon o kadar hızlıdır.
Şimdi bu tür sorularda karşınıza 5-6 tane tepkimeyi vermezler.
Bu çok nadir olur.
Genelde ikili ikili tepkimeleri ya da üç tane tepkime verilir, onları kıyaslarız. İlk önce durumları bir anlayalım.
Şimdi bakın ilk durumda yüklü olan iyonlarımız var.
Zıt yüklü iyon ve aynı yüklü iyon.
Aralarında bağ kırılması yok.
Ne demek bağ kırılması ?
Burada Ag+ ile Cl- birleşmişler, bir katı oluşmuş.
Burada Fe+2'nin yükü +3 olmuş.
Ce'nin yükü +4'ten +3'e düşmüş. Bağ kırılması yok.
Böyle bir durumda öncelikle zıt yüklüler arasındaki tepkime hızlıdır.
Sonra aynı yüklülere geliyorsunuz.
Ve burada bir de katı oluşuyorsa, katı oluşan tepkimeler çökelme tepkimesiydi.
O zaman çok hızlı diyoruz.
Hızlarını incelediğimde I büyüktür II diyebilirim.
Geçiyorum ikinci duruma.
İkinci durumda böyle iyonlar var karşımda ama yine karbondioksit oluşmuş, su oluşmuş.
Bağ kırılması var.
Bağlar kırılmış, yeni bağlar oluşmuş.
Burada nasıl diyeceğim ?
Kimyasal tür sayısı yani katsayılarda bakıyorum artık ve kırılacak bağ sayısı arttıkça tepkime hızının azaldığını söyleyebiliriz.
Ve siz girenlere bakarsınız.
Böyle çok ince detaylara girip de hangi bağlar kırılmış diye bakmıyoruz tabii ki. Ama şöyle diyebilirim.
Bakın burada beş tane var ama daha büyük bir molekül.
Aynı iyondan iki tane var.
Evet hidrojenden 16 tane var. Yani ikinci tepkimedeki kimyasal tür sayısı daha fazla.
O zaman ikinci tepkime daha yavaş olur.
Hızına baktığım zaman birinci tepkimenin daha hızlı olduğunu söylerim.
Geçiyorum diğer bir özelliğimize.
Vurguladığım gibi kırılacak bağ sayısı arttıkça tepkime hızı azalacaktır. Bakıyorum tepkimeye.
Bakın çok bariz bir şekilde belli.
İkinci tepkimede daha çok bağ kırılıyor. NO var burada iki tane.
Burada oksijen var ama burada beş tane oksijen var.
Burada daha çok bağ kırılacak diye düşünüyorsunuz.
O zaman tepkime hızına baktığımız zaman birinci tepkimenin daha hızlı olduğunu söyleyebiliriz.
Geçiyorum diğer bir duruma.
Aktif olan metaller.
Tepkimeye iki tane metal verilmiş.
Aktif olan metalin daha hızlı reaksiyona gireceğini zaten biliyoruz değil mi ?
Yani yorumda yapıyoruz işte burada.
O zaman burada sodyum diyorum, alüminyumdan daha aktiftir. Aktiflik bu şekilde.
O zaman diyorum birinci reaksiyonun hızı ikinciden daha da fazladır diyorum.
En son durumumuz.
İyonik bileşiklerin tepkimelerine bakalım.
Aynı bileşik aslında.
Aynı tepkime.
Yalnız bu katı halde bunlar ise suda. Oluşan bileşiklerde aynı.
Neye dikkat ediyorum ?
Sulu çözeltide gerçekleşen tepkimeler katılara göre daha hızlıdır arkadaşlar.
İyonlar daha rahat hareket ediyor çünkü.
O zaman buraya bir buraya iki diyelim.
Yazmayı unutmuşum.
Hızlarını kıyaslandığım zaman, burada ikinci tepkimenin birden daha hızlı olduğunu söyleyebilirim.
Evet maddenin cinsi bu şekilde arkadaşlar.
Yorum yapıyoruz.
Tepkimeyi inceliyoruz ve yorumumuzu yapıyoruz.
Şimdi derişimin hıza etkisine bakalım. Derişim hızı nasıl etkiliyormuş ?
Şimdi derişim arttıkça sevgili arkadaşlarım tepkimeye giren maddelerin çarpma sayısı artar.
Çarpma sayısı artınca etkin çarpışma sayısının arttığını düşünüyoruz.
Bu arttığı zamanda reaksiyon hızının da arttığını düşünüyoruz arkadaşlar.
Yani derişimi artınca reaksiyon hızı artar diyoruz.
Karşımıza gelen bir soru tarzı.
Aynı tepkime.
Kalsiyum ve hidrojen klorür tepkimeye girmiş.
Oluşan ürünler de aynı.
Değişen ne var ?
Derişim.
Şimdi kalsiyumu siz hidrojen klorür çözeltisine atıyorsunuz. derişim daha fazlaysa orada reaksiyon daha hızlı gerçekleşir.
Çünkü etkin çarpışma sayısı artar. O zaman iki diyorum birden daha da büyüktür reaksiyon hızı.
Bu bir soru tarzıydı.
Diğer bir soru tarzına geliyorum.
Şimdi tek basamaklı bir tepkimemiz var.
Bu tepkime için X derişimi 2 katına çıkarılırsa hız nasıl değişir ?
Y derişimi 2 katına çıkarılırsa hız nasıl değişir ?
Hacim yarıya düşürülürse hız nasıl değişir ?
Şimdi sevgili arkadaşlarım tek basamaklı hız bağıntısını yazıyorum.
r eşittir k çarpı X çarpı Y'nin karesi.
Bunu yazdım.
Sonra sadece X derişimi ile oynamışım.
O zaman r diyorum. Bakıyorum X ile bire bir doğru orantılı.
X derişimi 2 katına çıkarsa hız o zaman direkt 2 katına çıkmaz mı ?
Bakın doğru orantılı.
O zaman diyorum iki katına çıkar.
Çünkü bire bir doğru orantılı.
Geçiyorum b'ye.
Y derişimi 2 katına çıkarılırsa hız nasıl değişir ?
Y'ye bakıyorum. Hızla Y arasında şöyle bir ilişki var.
Hız Y'nin karesi ile doğru orantılı.
O zaman 2'nin karesini alıyorum.
Y iki katına çıkarsa hız da 2'nin karesi yani dört katına çıkar diyorum.
Geçiyorum c'ye.
Burası önemli.
Tepkime hacmi yarıya düşürülürse hız nasıl değişir ?
Hacmi yarıya düşürüyorum.
Bakın şimdi gaz tepkimesi.
Ben hacmi yarıya düşürürsem ne olur ?
Molarite iki katına çıkmaz mıydı ?
O zaman şöyle olacak.
Hacim değişimi ikisini birden etkileyecek. İkisinin derişimini de.
a'da sadece X gönderdim. b'de sadece Y gönderdim.
c'de aynı ortamda olan gazların ben hacmini küçültüyorum.
O zaman şöyle bir şey yapmak zorundayım.
k'yı boş veriyorum. Değişime baktığım için k'yı almama gerek yok. Şöyle aldım.
Değişimi yazıyoruz arkadaşlar. Diyeceksiniz ki hacim yarıya düşerse X'in derişimi iki katına çıkar.
O zaman hızı iki kat kadar etkiler.
Y'nin derişimi de 2 katına çıkar ama 2'nin karesi kadar etkiler.
Yani değişim ne olacaktır ?
4x2.
Hız diyeceksiniz 8 katına çıkar. Bu şekilde konumuzu bitiriyoruz arkadaşlar. Diğer dersimizde görüşmek üzere.
Hoşça kalın.
