İşteş Fiil

Evet arkadaşlar bu videomuzda da özne yüklem ilişkisine gören çatılarından işte yaşça telafi ilimizle devam ediyoruz.
Şimdi arkadaşlar bakın bir fiilin bir yüklemeyin işte iş çatalı olabilmesi için fiil kök ya da gövdelerine ş ış iş, güç, flaş ya da leş eklerini kesinlikle alması gerekiyor.
Eğer bu ekleri almazsa kesinlikle orada hiç de iş çatalı, fiil yoktur.
Sadece bu ekler yeterli mi?
Hayır.
Bu ekleri ayrıca eylemde belirtilen işin birden çok özne tarafından yapılması gerekiyor.
Yani en az iki kişi olması gerekiyor arkadaşlar ve karşılıklı ya da birlikte yapıldığını gösteren eylemlere.
Arkadaşlar biz işte iş çatalı, fiil diyoruz.
Karşılıklı ya da birlikte bakın bizim için önemli.
Niye?
Çünkü sana diyecek ki aşağıdaki cümlelerin hangisinde iş, ateş çatılı fiil farklı bir anlamda kullanılmıştır?
Ya 4 tanesi karşılıklı olacak, 1 tanesi birlikte anlamı verecek ya da bunun tam tersi olacak.
Arkadaşlar bakın ne demek istiyorum.
Şuna bak öğrenciler sınıfta bir anda gülüştük.
Gereksiz yere her gün tartışıyoruz.
Bak tartışmaktan tartışmak, gülmekten gülümsemek.
Annemle babam senelerce mektup ulaştı.
Mektuptan mektuplaşma.
O zaman arkadaşlar benim buradaki cümlelerinde işte iş çatalı fiili me gelen ek var.
Şimdi bakıyorum en az iki kişi var mı?
Öğrenciler sınıfta bir anda gülmüştü.
Gülşen ki öğrenciler özne en az iki kişi tarafından yapılıyor.
Gereksiz yere her gün tartışıyoruz.
Tartışan kim?
Biz.
Annemle babam.
Senelerce mektup ulaştı.
Mektup ulaşan kim?
Annemle babam.
Yani en az iki kişi var arkadaşlar.
Şimdi gülümsemek aynı anda gülüş düğüm için.
Bu bana birliktelik anlamı vermiştir arkadaşlar.
Tartışmak ise bakın gereksiz yere tartışıyoruz dediğimde Arkadaşlar biz karşılıklı tartışıyoruz.
O zaman bunların hepsi iş, eş çatallı fiil dir.
Sadece karşılıklı mı birlikte mi diye bakıyorum.
Annemle babam senelerce mektup ulaştı.
Bunu arkadaşlar karşılıklı şeklinde gerçekleşir.
Yani hem çatı Ekim'i aldı, işte iş çatı ekimi aldı, hem özne en az iki kişi hem de arkadaşlar birlikte ya da karşılıklı anlamı verdi bana.
Bakın birbirlerini görünce selamlaştı lar bakın ulaş ekini aldı.
Uçaktan inince uzun süre kucaklaştılar, Ulaş ekini aldı, öğretmenler müdürüyle görüştü.
Bakın mesela burada arkadaşlar görmekten görüşmek.
Ama karşılıklı mı, birliktelik mi?
Bir yerde tuzak var.
Kuşlar yeni yuvalarına da derken de olmaktan da oluşmak.
Çocuklar araba gelince kaç işte kaçmaktan kaçış.
Bak insanlar otobüs durağında bekletiyor.
Bekleten beklemek, beklemekten beklemek.
Arkadaşlar bakın selamlaşmak karşılıklı olur, kucaklaşmak karşılıklı olur.
Öğretmenler müdürüyle görüştü derken arkadaşlar bu eee aynı anda yapıldığı için öğrenciler tarafından sanki birlikte miş gibi bir anlam çıkarılıyor ama arkadaşlar görüşmek karşılıklı olur.
Bakın öğretmenler buradadır, müdür de buradadır.
Biz karşılıklı olarak görüşüyoruz.
Yani zaman bakımından aynı olsa da bu kısım sizi tuzağa düşürmesin.
Burada karşılıklı anlamı, anlamı vardır arkadaşlar.
Bakın aynı anda dolaşıyorum, aynı anda kaç taşıyorum, aynı anda beklemiyorum.
Yani dolaşmak, kaç aşmak ve beklemek.
Arkadaşlar birlikte yapılan bir işte eş çatılı bilimdir.
Şimdi arkadaşlar bu kısım da bizim için önemli.
Bazı eylemler şeye eki yani işte çatı eki olmadığı halde iş eşitlik anlamı verebilir.
Yani şunu demek istiyorum normalde biz burada çatı evlerimizi bakın selam kökten, sonra geldi kucak kökten, sonra geldi gör kökten, sonra geldi dol kaç bekle kökten sonra geldi arkadaşlar ama burada bu şeye ekle.
Kökün içinde kalmasına rağmen iş eşlik anlamı verdiği için özel kelimelerdir bunlar.
Iş eş kabul edilir.
Mesela arkadaşlar bunun kökü barıştır.
Ama bakın uzun bir ayrılıktan sonra barıştılar ya da barıştı derken burada karşılıklı olma anlamı vardır arkadaşlar.
Yani şey kökün içinde kalmasına rağmen, şey eki olmadığı halde bu kelime işte iş çatalı, fiil kabul edilir.
Pehlivanlar kıyasıya güreşti derken bakın güreşmek yine ş içinde kaldı.
İki ülke petrol yüzünden savaştı.
Bakın savaşmak, bakın yarışmak, bakın konuşmak, bakın kavuşmak, yarışmak birlikte olur.
Ya da mesela ııı.
Konuşmak karşılıklı olur, kavuşmak karşılıklı olur arkadaşlar.
O yüzden bu kısım bizim dikkat etmemiz gereken bir nokta.
Şeye ekini.
Her fiil arkadaşlar iş değildir.
Bakın mesele almaktan alışmak.
Burada şey vardır ama en az kim alıştı?
Ben alıştım.
Özne birden fazla olmadığı için burada iş de iş çatalı, fiil yoktur düzenle çalışırsan konular daha iyi pekişir derken bakın yine burada özne en az iki kişi değil.
Kapıyı kapatınca parmağım sıkıştı.
Sıkışan kim?
Parmağım.
Bu da tek kişi arkadaşlar.
Sıkmaktan sıkışmak şey.
Ekin aldığı halde ben buna iş de diyemem.
Ve arkadaşlar işte eşlik eki almayan ama çoğul anlamı veren fiiller de iş ateş sayılmıyor.
Şimdi burada şey ekini aldı ama iş ateş sayılmadı.
Niye?
Çünkü en az iki kişi yok.
Burada da en az iki kişi var.
Ama çatı ekini almadığı için ben bunu iş de kabul etmem.
Konuları hızlı hızlı anlattılar.
Bu birden fazla kişi tarafından yapılıyor ama farkındaysanız ş laz ış iş eki yok.
Biraz önce evden çıktılar bakın yine birden fazla kişi ama şeye ya dolaş eki yok.
Siz hep devrik cümleler kullanıyorsunuz derken kullanan kim?
Siz yine birden fazla kişi ama arkadaşlar şe laz ış iş düşmüş çatı eki olmadığı için biz bunları iş eş çatalı, fiil kabul edemeyiz.