1. Dönem ve 2. Dönem Tanzimat Edebiyatı – Ders Notları

Konu çalışmalarını tamamladıktan sonra, zaman zaman notlarına ve formüllere bakmaya ihtiyaç duyabilirsin. Tekrar yaparken veya soru çözerken notlara göz atmak ve gerekli ipuçlarını almak, öğrenme aşamasında sana epey yardımcı olacaktır. Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, her konuda mutlaka görmen gereken ipuçlarını, formülleri, notları senin için derliyoruz!? Bu yazımızda Birinci Dönem ve İkinci Dönem Tanzimat Edebiyatı hakkında bilmen gerekenler ve Tanzimat Edebiyatı soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz ipuçları yer alıyor. Umarız bu notlar sana yardımcı olur. İyi okumalar!

Tanzimat Edebiyatı Nazım Biçimleri

• Şiir: Şiirde biçim olarak divan edebiyatı geleneği devam ettirilmiş, şiirin konuları ise alabildiğine genişletilmiştir. Şiirlerde “kanun, medeniyet, eşitlik, hürriyet, vatan” gibi konular işlenmeye başlanmıştır. Edebî bir topluluk olan Encümen-i Şuara (1861) dönemin önemli bazı şairlerini (Leaskofçalı Galip, Namık Kemal, Ziya Paşa…) bir araya getirmiştir. Hersekli Ârif Hikmet Bey’in evinde her hafta toplanan Encümen üyelerinin şiirleri, topluluk üyeleri önünde okunmuştur.
• Roman: Türk Edebiyatı, romanla ilk defa, Yusuf Kâmil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği “Telemak” çevirisiyle karşılaşır. Edebiyatımızdaki ilk yerli roman ise 1872’de Şemsettin Sami tarafından yazılan “Taaşuk-ı Talat ve Fitnat” adlı romandır.
• Öykü: Edebiyatımızda ilk öykü kitabı, Ahmet Mithat Efendi’nin “Letaif-i Rivayat” adlı yapıtıdır.
• Tiyatro: Edebiyatımızda ilk tiyatro Şinasi’nin tek perdelik “Şair Evlenmesi” adlı töre komedyasıdır. Edebiyatımızda sahnelenen ilk tiyatro ise Namık Kemal’in “Vatan yahut Silistre” adlı yapıtıdır.
• Makale: Edebiyatımızda ilk örneği Şinasi’nin “Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi” adlı yazısıdır.
• Eleştiri: Edebiyatımızda ilk örneği Namık Kemal’in “Tahrib-i Hararat” adlı yapıtıdır.
• Gazete: 1831’de çıkarlan Takvim-i Vakayi resmi bir gazete olup, ilk gazetedir. 1840’ta İngiliz William Churchill tarafından çıkarılan Ceride-i Havadis, yarı resmi bir gazetedir. 1860’ta Şinasi ve Agâh Efendi’nin birlikte çıkardıkları Tercüman-ı Ahval ilk edebi ve özel gazetedir. 1862’de Şinasi tek başına Tasvir-i Efkâr adlı bir gazete çıkarmaya başlar.

1. Dönem Tanzimat Edebiyatı

• “Sanat, toplum içindir.” görüşü benimsenmiş ve yapıtlarda bu düşünce uygulanmaya çalışılmıştır.
• Dilde sadeleşme savunulmuş ancak uygulanamamıştır.
• Fransız edebiyatı örnek alınmıştır.
• Romantizmin etkisinde kalınmış ve bu akımın belirgin özellikleri, yapıtlarda işlenmiştir.
• Divan edebiyatı eleştirilmiş, ona karşı çıkılmıştır. Hece ölçüsü ve Halk edebiyatı savunulmuş ama bu düşünceler uygulamay geçirilememiştir.
• Şiirde estetik ve güzellik değil, içerik ön plana çıkmıştır. Şiir, düşünceyi aktarmak için kullanılan bir araç durumundadır.
• Romanlar, roman tekniği bakımından oldukça zayıftır. Romanlarda uzun betimlemelere, beklenmedik rastlantılara yer verilir. Zaman zaman romanın akışı durdurulur ve okuyucuya bilgi verilir.
• Noktalama işaretleri ilk defa bu dönemde kullanılmaya başlanmıştır.
• Şiirde, eski biçimler içinde, yeni konular işlenmiştir.
• Sanatıların en önemli özelliklerinden biri de aynı zamanda devlet adamı ve siyasetin içinde olmalarıdır.

1. Dönem Tazminat Edebiyatı Sanatçıları

İbrahim Şinasi (1826 – 1871)

• Türk edebiyatında “yeniliğin öncüsü”dür.
• Tercüman-ı Ahval, Tasvir-i Efkâr gazetelerini çıkarmıştı.
• İlk makaleyi (Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi) ve ilk tiyatroyu (Şair Evlenmesi) yazmıştır.
• Noktalama işaretlerini ilk olarak kullanmıştır.
• Yapıtlarını halkın kolaylıkla anlayabileceği bir dille karar alan sanatçı, düşüncelerini yalın bir anlatımla ve kısa cümlelerle dile getirmiştir.
• Şair Evlenmesi, edebiyatımızdaki ilk tiyatrodur. Tek perdelik ibr piyes olan bu yapıtta yazar, görücü usülü evlenmeyi yerer.
  • Şiir: Müntehabat-ı Es’ar
  • Osmanlı atasözleri: Durub-ı Emsal-i Osmaniye
  • Çeviri: Tercüme-i Manzume
  • Makale: Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi

Namık Kemal (1840 – 1888)

• Edebiyatımızda vatan şairi olarak tanınmıştır.
• Encümen-i Şuara topluluğunda yer almış, Osmanlıcılık akımının savunuculuğunu yapmıştır.
• Yapıtlarında çoğunlukla toplumsal konuları; vatan, millet, hürriyet kavramlarını işlemiştir.
• Edebiyatı, topluma yarar sağlamak ve düşüncelerini halka yaymak için bir araç olarak kullanmıştır.
• İntibah, edebiyatımızdaki ilk edebi romandır.
• Cezmi, edebiyatımızdaki ilk tarihi romandır.
• Celaleddin Harzemşah, on beş perdelik olup oynanmak için değil, okunmak için yazılmıştır. Ön sözünde edebiyat ve tiyatroya dair görüşlerini açıklamıştır.
• Tahrib-i Harabat, Ziya Paşa’nın Harabat adlı Divan şiiri antolojisi durumundaki yapıtına karşı yazdığı, eleştiri türündeki bir yapıttır. Edebiyatımızdaki ilk eleştiridir.
• Vatan yahut Silistre, edebiyatımızda sahnelenen ilk tiyatrodur.
  • Tiyatro: Âkif Bey, Zavallı Çocuk, Gülnihal, Kara Bela
  • Eleştiri: Takip, İrfan Paşa’ya Mektup, Renan Müdafaanamesi
  • Tarih: Barika-i Zafer, Evrak-ı Perişan, Devr-i İstila, Kanije Muhasarası

Ziya Paşa (1825 – 1880)

• Edebiyatımızda terkib-i bent ve terci-i bent şairi olarak tanınmıştır.
• Doğu kültürüyle yetişmiş, sonradan Batı’ya yönelmiştir.
• Kişiliğinde ve yapıtlarında bir ikilik vardır. Doğu kültürü ile Batı kültürü arasında bocalamıştır.
• “Şiir ve İnşa” makalesinde Halk edebiyatını savunur ve Divan şiirini Türk şiirini kabul etmez. “Harabat”ta ise bunun tersini söyler. Bu yüzden Namık Kemal tarafından “Tahrib-i Harabat” adlı yapıtta sert bir biçimde eleştirilir.
• Dilde sadeleşmeyi savunmasına rağmen Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalarla dolu ağır bir dil kullanır.
• Harabat, Türkçe, Arapça ve Farsça şiirlerden oluşan 3 ciltlik antoloji
• Zafername, üç bölümlük bir manzum yapıttır. Başka başka kişilerin ağzından Sadrazam Ali Paşa’nın tutum ve davranışlarını över görünerek bu kişiyi üstü örtülü bir dille eleştirmiştir.
  • Şiir: Eş’ar-ı Ziya, Külliyat-ı Ziya Paşa
  • Çocukluk anıları: Defter-i Âmal
  • Makale: Şiir ve İnşa, Rüya
  • Çeviri: Emile

Ahmet Mithat Efendi (1844 – 1912)

• Birçok yazınsal türde çok sayıda yapıt vermiş, edebiyatımızda “yazı makinesi” olarak tanınmıştır.
• Amacı halkı eğitmen, insanlara doğru bilgi vermek olduğundan romanın akışını durdurur, okuyucuya bilgi verir. Her fırsatta halka bir şeyler anlatmaya çalışır. Romanları teknik yönden kusurludur.
• Yapıtlarını halkın anlayabileceği biçimde, sade ve düzgün bir dille oluşturmuştur.
• Letaif-i Rivayat, edebiyatımızdaki ilk öyküdür.
  • Roman: Felatun Bey’le Rakım Efendi, Hasan Mellah, Hüseyin Fellah, Paris’te Bir Türk, Henüz On Yedi Yaşında, Dünyaya İkinci Geliş, Dürdane Hanım
  • Öykü: Letaif-i Rivayat, Kıssadan Hisse
  • Oyun: Eyvah, Açıkbaş, Ahz-ı Sar, Çerkes Özdenler

Ahmet Vefik Paşa (1823 – 1891)

• Tiyatro alanındaki çevirileri ve uyarlamalarıyla bilinir.
• Halkı tiyatroya alıştırmaya çalışmış; bunun için, Bursa’da tiyatro kurmuştur.
  • Moliere’de çevirdiği mensur oyunlar: Don Civani, Dudu Kuşları, İnfial-i Aşk
  • Moliere’den çevirdiği manzum oyunlar: Savruk, Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi, Adamcıl, Tartuffe
  • Türk, Yahudi, Rum hayatına uyguladığı adapteleri: Zor Nikahı, Zoraki Tabip, Tabib-i Aşk, Dekbazlık, Meraki, Azarya, Yorgaki Dandini
  • Sözlük: Lehçe-i Osmani
  • Ebulgazi Bahadır Han’dan çeviri: Şecere-i Türk

İkinci Dönem Tanzimat Edebiyatı

• Sanatçılar, devrin siyasi şartlarının ağırlığı yüzünden “Sanat, sanat içindir” anlayışını benimsemişlerdir.
• Sanatçılar, toplum sorunlarından ve siyasetten uzak kalmış, yalnızca edebiyatla ilgilenmişlerdir.
• Yapıtlarda kullanılan dil ağırdır. Divan edeibyatına karşı Batı edebiyatı savunulmuştur.
• Batı edebiyatı örnekleri başarıyla ortaya konmuştur.
• Yapıtlarda realizm etkisi görülür. Kölelik, cariyelik, romanlarda da sıkça işlenen konulardır.
• Şiirde romantizm izleri vardır.
• Şiirin konusu genişletilmiştir. Hayattaki her güzel şeyin şiirin konusu olabileceği görüşü esas alınmıştır. Şiirlerde ölüm, yokluk, hiçlik gibi soyut konular işlenmiştir.
• Şiirde Divan şiiri biçimlerinin yanı sıra biçimler de kullanılmıştır.

2. Dönem Tazminat Edebiyatı Sanatçıları

Recaizade Mahmut Ekrem (1847 – 1914)

• Edebiyatımızda ilk realist roman olan “Araba Sevdası” adlı yapıtı kaleme almıştır.
• Divan edebiyatından yana olanlara karşı, Batı edebiyatı yolunda gelişen yeni edebiyatı savunmuştur.
• “Zemzeme” ile “Takdir-i Elhan” adlı yapıtları yüzünden Muallim Naci’nin “Demdeme” adlı yapıtında yer verdiği çok ağır eleştirilere hedef olmuştur.
• 1895 yılının sonunda, Tevfik Fikret’i “Servet-i Fünun” dergisinin başına getirerek “Edebiyat-ı Cedide” hareketinin başlamasına öncülük etmiş,; bütün bu kurucu, öğretici çalışmalarından dolayı, devrinde “Üstat Ekrem” diye anılmıştır.
• Şiirlerinde hüzün ve elem vardır. Piraye, Emcet, Nijat adlı çocuklarının ölümünü görmüş olması ona içli ve üzüntülü şiirler yazdırmıştır.
• Hüzünlü duygular, ölümü hatırlatan tabiat manzaraları, solgun güller, romantik güzellikler şiirlerlerinde işlediği konulardandır.
• Araba Sevdası, edebiyatımızdaki ilk realist romandır. Yanlış Batılılaşma anlayışını komik ögelerle gözler önüne serer.
  • Şiir: Nijat Ekrem, Nağme-i Seher, Pejmürde, Yadigâr-ı Şebab
  • Tiyatro: Afife Anjelik, Vuslat, Çok Bilen Çok Yanılır (komedi), Atala
  • Öykü: Muhsin Bey, Şemsa
  • Ders Kitabı: Talim-i Edebiyat
  • Eleştiri: Zemzeme, Takdir-i Elhan

Abdülhak Hamit Tarhan (1852 – 1937)

• Şiirdeki Batılılaşma hareketinin asıl büyük öncüsüdür. “Şair-i Azam” (Büyük Şair) olarak tanınmıştır.
• Şiirde biçimle ilgili asıl değişiklikleri gerçekleştirmiş, Divan edebiyatının bütün kurallarını yıkmıştır.
• Romantizmin etkisinde kalmasına rağmen, “sanat için sanat” anlayışını benimsemiştir.
• Taşkınlık ve yücelik, söyleyişte tezat, şiirlerinin en belirgin özellikleridir.
• Tiyatrolarında tarihi konular önemli yer tutar.
• Tiyatroları sahne tekniği ve dil bakımından oynanmaya elverişli değildir. Tiyatroları oynanmak için değil, okunmak içindir.
• Tiyatroların konuları çoğunlukla Türk toprakları dışındadır.
  • Şiir: Sahra, Divaneliklerim veya Belde, Makber, Ölü, Bunlar O’dur, Hacle, Garam, Validem, İlhan-ı Vatan
  • Tiyatro: Macera-yı Aşk, Sabr u Sebat, İçli Kız, Tarık, Zeynep, Finten, Nesteren, Liberte, Nezife, Eşber, İlhan, Turhan, Hakan, Sardanapal

Nabizade Nazım (1862 – 1893)

• Edebiyatımızda realizm ve natüralizm akımlarının öncülerindendir.
• Öykü ve roman konularının İstanbul sınırları içinde kalma geleneğinin dışına çıkarak, ilk olarak köy yaşamını ve köy insanını konu edinmiştir.
• Karabibik, edebiyatımızdaki ilk köy romanıdır.
• Zehra, psikolojik özellikleri ağır basan bir romandır.
  • Öykü: Yâdigarlarım, Zavallı Kız, Haspa, Hâlâ Güzel

Samipaşazade Sezai (1860 – 1936)

• “Sergüzeşt” adlı romanıyla tanınmıştır.
• Batılı tarzda yazmış olduğu öyküleri önemlidir.
• Roman ve hikayelerinde çevreyi tanıtır. Kişilerin ruhsal tahlillerini yapmak suretiyle gözleme önem verdiğini ve gerçekçi olduğunu gösterir.
• Sergüzeşt, esir ticaretinin sosyal hayattaki yerinin realist bir biçimde anlatıldığı romandır. Bir paşazade ile bir cariyenin aşk öyküsünü anlatan roman, romantizmden gerçekçiliğe geçişni başarılı örneklerinden biridir.
• Küçük Şeyler, edebiyatımızdaki gerçekçi ilk öykülerdir ve bu öykülerden birinin ismi “Pandomima”dır.
• İclâl, yeğeni İclal’ın ölümü üzerine yazığı mensur mersiteyi, diğer bazı düz yazılarını ve hatıralarını toplamıştır.
  • Şiir: Tiyatro

Muallim Naci (1850 – 1893)

• Eski edebiyat ile yeni edebiyatın mücadelelerinde, eski edebiyat taraftarlarının lideri durumundadır.
• Yeni edebiyatın önderi durumunda olan Recaizade Mahmut ile uzun süren tartışmaları vardır. Recaizade’nin “Zemzeme”lerine karşılık “Demdeme”leri yazmıştır.
• Eski şiirin temsilcisi olarak ün yapmasına rağmen Batılı şiir tarzında da başarılı örnekler vermiştir.
• Dili, sade ve başarılı bir biçimde kullanır.
  • Şiir: Ateşğare, Şerare, Sümbüle, Füruzan
  • Eleştiri: Demdeme
  • Anı: Ömer’in Çocukluğu
  • Sözlük: Lügat-ı Naci

Not: İlk kadın romancımız Fatma Aliye de yazdığı Muhadarat adlı yapıtla öne çıkmıştır.

Şimdi İkinci Dönem Tanzimat soru çözümlerine devam edebilirsin!

Tanzimat Edebiyatı konusunda bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Birinci ve İkinci Dönem Tanzimat Edebiyatı, Sanatçıları ve Eserleri pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Bu da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Bilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Konu anlatımı yazılarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. Türkçe netleri yükseltmedeki anahtar bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek. Kunduz’da şu ana kadar, Tanzimat Edebiyatı konulu binlerce soru alanında uzman Türkçe eğitmenleri tarafından çözüldü. Daha fazla Tanzimat Edebiyatı sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin! Uygulamamız içerisinden ücretsiz erişebileceğin soru ve çözümler ile, bu konudaki hakimiyetini arttırman mümkün!