Evet arkadaşlar bu videomuzda da efsanevi özelliklerinden bahsedeceğiz.
Bu konu önemli bir konudur.
Dikkat edelim.
Şimdi efsane ne demek arkadaşlar?
Diğer bir adı yoktur.
Nutuk gibi.
İşte söyleşi gibi.
Diğer bir adı yoktur.
Biyografi gibi.
Otobiyografi gibi.
Arkadaşlar efsane.
Eski zamanlardan bu yana söylene gelen şöyle yapalım eski zamanlardan bu yana söylene gelen, olağanüstü kişi ve olaylardan bahseden ve konuşma diliyle oluşturulmuş hayali öyküler dir arkadaşlar.
Efsane Farsça bir sözcük olup Türkçe karşılığı ne demektir arkadaşlar?
Söylence demektir.
Şuraya yazayım bir saniye söylence demektir.
Efsaneler arkadaşlar içerisinde dini unsurları barındırır.
Bir inanışı dile getirir.
Bu bizim için önemlidir.
Dilden dile gelmiş çok eski anlatılar dır ve anonim dir arkadaşlar.
Yani kim tarafından söylendiği belli değil arkadaşlar.
Eski dönemlerde insanın dünya yolculuğu, yıldızların hareketi, gök gürültüsü ve benzeri hadiselerle mesela bitki, ateş, dağ, hayvan gibi varlıkların meydana gelişlerinin oluşturduğu merak ögesi efsane türünün ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Arkadaşlar, efsaneler, yaratılış tarihi, olağanüstü varlık ve kişileri anlatan efsanelerle dini efsaneler olmak üzere dört grup dahil oluyor arkadaşlar.
Yaratılış tarihi, olağanüstü varlık ve kişileri anlatan efsaneler ve dini efsaneler dörde ayrılıyor arkadaşlar.
Efsaneler milli bir nitelik taşımaz mesela.
Destanlar millidir ama efsaneler milli değildir.
Arkadaşlar mesela destan başka bir ülkede başka bir milletle aynı destana sahip olamayız.
Ama efsanelere, başka milletlerle de rastlanabilir.
Cesaret, özveri, kahramanlık, özveri, fedakarlık demek, kahramanlık, doğruluk, samimiyet gibi konular efsanelerde en çok işlenen konular olarak karşımıza çıkar.
Arkadaşlar efsanelerin konuları bir kişiye, bir olaya veya bir yere dayandırılır.
Az da olsa arkadaşta inandırıcılığı vardır.
Tamamen gerçek midir ya da tamamen olağanüstü müdür değildir arkadaşlar.
Olağanüstü olaylar ve kişiler vardır ama az da olsa inandırıcılığı vardır arkadaşlar. Efsanelerin din, tarih ve mitoloji olmak üzere üç kökeni vardır.
Gerçek olaylara dayanır.
Din büyükleri hakkında anlatılan efsanelere menkıbe denir.
Arkadaşlar şuraya yazıyorum.
Din büyükleri hakkında anlatılan efsanelere ben menkıbe diyorum.
Bu benim için önemlidir.
Sözlü gelenek içerisinde nesilden nesile aktarılır arkadaşlar.
Sözlü olması yani dilden dile gelmiş olması bizim için önemlidir.
Hayal ürünü unsurlar vardır içinde tek motif çerçevesinde şekillenir bu motif şekil değiştirme dir.
Arkadaşlar bakın şuraya yazdım zaten ama bir kaç motif de olabilir ama şekil değiştirme motifi üzerinde yoğunlaşmıştır.
Şekil değiştirme genelde cadı, sihirbaz ya da tanrı gibi üstün bir güç tarafından iyiliğin mükafatı ya da kötülüğün cezası olarak kişilerin taşa ya da hayvanlara dönüştürülmesi demektir.
Arkadaşlar mitlerin modern bir şeklini oluşturduğu için kutsal ögeler içerir.
Bakın kutsal ögeler içerdiği de bizim için önemlidir.
Efsaneler bir olağanüstülük içermesine karşın arkadaşlar çoğu zaman gerçek olaylara ve gerçekten yaşamış kişilere dayanır.
Ya tamamen olağanüstü ya da tamamen gerçektir diyemiyoruz.
Test sorularında karşınıza gelirse bu şekilde bilin.
Efsane kahramanları dini, mistik veya tarihi şahsiyetler dir arkadaşlar.
Efsaneleri araştıran bilim dalını arkadaşlar, efsaneleri araştıran bilim dalına da biz ne diyoruz?
Mitoloji diyoruz.
Bu kısma da önem verelim.
Efsaneler, arkadaşlar, kısa ve yalın halk anlatılar mıdır yani?
Süslü böyle bir sürü mecaz anlamın olduğu, edebi sanatların olduğu bir tür değildir.
Taşıdıkları mesajlarla halkı eğitme görevini de üstlenmişlerdir arkadaşlar.
Bu bakımdan efsaneler bizim için önemlidir.
Sınavda size efsane ve destan arasındaki farkı sorabilir arkadaşlar.
Onu da şu şekilde yapalım bakın efsane ve destan arasındaki farklılıkları bize sorabilir.
Arkadaşlar destanlar gerçekten yaşanmış bir olaya dayanır ama efsanelerde anlatılanların gerçekte yaşadığına inanılır. Destanlar da arkadaşlar.
Olağan üstü günlüklere çokça yer verilir.
Efsanelerde de olağanüstü büyüklere yer verilir.
Fakat destanda göre daha inandırıcı mıdır?
Destanda toplumun geneline hitap edilir arkadaşlar.
Bakın destanda toplumun geneline hitap edilir ama efsanelerde yerel özellikler vardır.
Belli bir yörenin ürünüdür.
Efsane destanlar.
Arkadaşlar hacimli ve uzun metinlerdir.
Ama efsaneler daha kısa ve özlü anlatım vardır.
Destanların uzun bir oluşum süreci vardır arkadaşlar.
Buraya yazdığımız zıddına efsaneleri alabiliriz.
Destanların uzun bir oluşum süreci vardır ama efsaneler daha kısa bir zaman diliminde oluşur.
Destanlar arkadaşlar genellikle masumdur.
Bakın kesinlikle masumdur demiyorum.
Genellikle manzum olarak kaleme alınır.
Ama efsaneler düzyazı biçiminde oluşturulur.
Manzum şekilde oluşmuş bir efsane yoktur.
Yine bunun da özelliklerini sayalım arkadaşlar.
Efsanelerde ne vardı?
Gerçekten anlatılanların gerçek olduğuna inanılıyordu.
Gerçek bir olay olabilirdi.
Ama efsanelerde anlatılanların gerçekte yaşandığına inanılıyordu.
Destanda göre olağanüstülük daha azdı, daha inandırıcı idi.
Efsane efsanelerde yerel özellikler vardı.
Yani belli bir yörenin ürünüydü.
Toplumun tamamına hitap etmiyordu.
Daha kısa ve özlü anlatılırdı.
Daha kısa bir zaman diliminde oluşmuştu.
Destanlar kadar uzun bir zaman diliminde oluşuyordu ve efsaneler, arkadaşlar düzyazı şeklinde kaleme alınıyordu.
Bu kısmı unutmuyoruz.
Efsane derleme var mesela.
Arkadaşlar bu da devlet kitabında yer alıyor.
Soru olarak karşımıza gelebilir.
Şimdi halk edebiyatıyla ilgili araştırma ve çalışmalarda araştırmacının araştırma yapacağı, kişinin, grubun ya da topluluğun yaşadığı yere giderek yaptığı çalışmaya ben ne diyorum?
Alan araştırması diyorum.
Yani kim hakkında efsane derleyip çeksem, o kişinin yaşadığı yere gidiyorum ve onun yaşadığı bölgeyi araştırıyorum.
Alan araştırmasının farklı yöntemleri var.
Efsane derlemek için alan araştırma yöntemlerinden mülakat yöntemini kullanabiliriz arkadaşlar. Mülakat ne demek?
Görüşme demek.
Şimdi mülakat yönteminde bazı ilkeler vardır.
Mesela görüşme yapılan kişinin yaşı, öğrenim durumu, memleketi, mesleği, verdiği bilgileri nasıl ve kimden öğrendiği, görüşme tarihi, yeri ve görüşme yapan kişi mutlaka kaydı edilmeli.
Derleme yapılan yerde mümkünse uzun bir süre kalmalıyız.
Kısa ve resmi görüşmelerden kaçınmalıyız arkadaşlar.
Çünkü samimi bir ortam yaratmak gerekiyor ve o kişiden bilgileri rahat bir şekilde alabilirim.
Kaynak kişilerin iş durumları düşünülmeli.
Yani efsanesini derleyen kişinin tarla, bahçe veya devlet memuriyeti gibi günlük işlerinden ve mesaisinden alıkoyamaz.
Arkadaşlar.
Sen bugün işine gitme, ben seninle bir efsane derleyicisi diyemem ona.
Onun işini önemsemek zorundayım.
Aynı konuda bir kişiyle görüşmeme liyim arkadaşlar.
Eeee?
Aynı konuda birden fazla kişi ne kadar çok kişiyle görüşür?
Sen o kadar iyi benim için.
Yani kaynak kişi sayısı mümkün olduğu kadar artırılmalıdır.
Yine görüşme sırasında benim aldığım cevaplar ya bire bir doğrudan yazılmalı ya da teyp, telefon ya da ses kayıt cihazlarında kaydet meleğim.
Daha sonra yazıya geçirmeyin çünkü kesinlikle değiştirmem gerekiyor.
Mesela efsane yapacağım kişi şiveli konuşuyorsa, onun Türkçesini düzeltmeden şiveli şekilde onu yazıya geçirmeliyiz.
Cihaz kullanmadan önce kaynak kişiden izin almalıyım.
Arkadaşlar gizli şekilde onun sesini kayıt edemem.
Cihazın kaynak kişide yaratacağı çekingenlik giderilmeli.
Yine karşımdaki kişinin arkadaşlar bilgisine müracaat ettiğimde o bilgisine müracaat ettiğim konumda olduğu olduğunu hiçbir zaman unutmamalıyız ve ona saygılı olmalıyım.
Yani hiçbir şekilde saygımızı bozmamız gerekiyor.
Düzgün bir üslupla konuşmamız gerekiyor ve efsanelere de bu şekilde ilerlememiz gerekiyor arkadaşlar.
Sizi efsane ve destan arasındaki farklılıkları sorar, bir de efsanenin özelliklerini sorar.
Bunun dışında herhangi bir soruyla karşılaşacaksınız.