Cümlede vurgulanan öge cümlede asıl belirtilmek istenen öge vurgulanan ögedir, üzerinde vurguyu taşıyan ögedir, kurallı fiil cümlelerinde vurgu yüklemden önceki ögedir.
Kurallı fiil cümlesi dediğimiz zaman kurallı olması yükleminin sonda olması demektir.
Fiil cümlesi demek de yüklemin türünün fiil olması demektir.
Şimdi örneklerimizden başlayalım.
Aradaki farkı anlayabilecek misiniz?
Sabah hepimiz otobüs kuyruğuna girdik.
Yüklemimiz nedir?
Girdik.
Yüklem fiil cümlesi mi?
Evet, yüklem sonda yer almış kurallı bir cümle.
Türüne göre de fiil cümlesi, kurallı fiil cümlesi.
Girdi.
Kim girdi?
Hepimiz burada bir öznemiz var.
Yüklemden hemen sonra özne buluyoruz her zaman.
Neye girdik?
Otobüs kuyruğuna.
Yüklem sonda aynı zamanda fiil cümlesi ne dedik?
Bu tarz cümlelerde yüklemden hemen önceki öge vurguyu üzerinde taşır dedik.
O zaman neye?
Burası nedir?
Dolaylı tümleçtir.
Ya da yer tamlayıcısı.
Vurgu buradadır.
Vurgu dolaylı tümleçin üzerinde.
Hepimiz otobüs kuyruğuna sabah girdik.
Gene aynısı.
Yüklem Fiil, Hepimiz özne.
Ne zaman girdik, sabah.
Ne zaman?
Sorusu Zarf tamlayıcısı idi.
Vurgu burada.
Çünkü kurallı fiil cümlesi kendinden önceki ögede vurguyu taşır.
Otobüs kuyruğuna sabah hepimiz girdik.
Yine aynı şekilde.
Kim Girdi?
Hepimiz.
Burada o zaman öznede ne var?
Vurgu var.
Evet, kurallı fiil cümlelerinde vurgu yüklemden bir önceki ögede yer alır, aynen bunlarda olduğu gibi.
İsim cümlelerinde vurgu yüklemdedir.
İsim cümlesi ise eğer vurgu yüklemde yer alacak.
En sevdiğim çiçek güldür.
Burada bizim yüklemimiz nedir?
Güldür yüklem fakat burada gülmek anlamında değil, çiçek anlamında.
O zaman nedir burası?
İsim.
Vurgumuz nerde?
Güldürde.
Ne güldür?
En sevdiğim çiçek özne olarak karşınıza çıkar.
Bugün bizimlesin.
Bizimlesin yüklem.
Ve isim.
O zaman vurgu burada.
Şurada da vurgu buradaydı.
Evet.
İsim cümlelerinde vurgu yüklem üzerindedir.
Cümle içinde yer alan mi edatından önce gelen öge vurgulanan ögedir, dikkat edelim.
Buraya akşam mı geldin, akşam mı geldin burada bir soru edatımız karşımızda.
Bundan önce ne geldi?
Akşam geldi.
Akşam geldin.
Nedir?
Yüklemimiz fiil.
Kim?
Sen Gizli öznemiz var.
Ne zaman?
Akşam.
O zaman Burası nedir?
Zarf tümlecidir.
Vurgu da o zaman zarf tümlecimiz üzerinde.
Mi soru edatından önce gelen bölgededir vurgu.
Soru ifadeleriyle kurulan soru cümlelerinde vurgu soru sözcüğündedir.
Soru sözcüğümüzde bizim hangi ögenin sorusuysa hangi ögeyi buldurmaya yönelik soruysa ona göre o öge ile adlandıracağız isimlendireceğiz.
Kitabı ne zaman bitireceksin?
Buradaki soru sözcüğümüz hangisi?
Ne zaman vurgu burada değil mi?
Peki ne zaman?
sorumuz hangi ögeyi duruyordu bize?
Zarf tümlecimiz.
Evet.
Bu tarz sorular karşımıza gelebiliyor.
Hangi bölgeyi buldurmaya yöneliktir, vurgu hangi bölgeyi buldurmaya yöneliktir?
yola çıkılarak öge sorusu vurgu sorusu bir arada sunulabiliyor.
Seminere kim gitti?
Soru sözcüğümüz kim.
O zaman vurgu burada.
Kim sorusu hangi ögeyi bulduruyordu bize?
Özneyi bulduruyordu, o zaman vurgu kim üzerinde?
Hangi bölgeyi bulunduruyordu, bu soru özneyi bulduruyor.
Cümlede de bağlacı vurguyu kendinden önceki ögeye taşır.
De da şeklinde de karşımıza çıkabilir.
Dün de aynı bahaneyi uydurdun.
Dün de aynı bahane uydurdun.
Burada bir de bağlacımız var, görüyorsunuz ki ne diyor kendinden önceki ögeye taşır.
Kendinden önceki ögemiz dün ifadesini taşıyan uydurdun.
Yüklem.
Kim?
Sen.
Ne zaman uydurdu?
Dün.
Yani zarf tamlayıcısı.
O zaman vurgu zarfımızda.
Bizimle Ayşe de gelecek.
Bağlacımız burada.
Onun öncesinde Ayşe var.
Ayşe hangi öge bulalım.
Gelecek yüklem.
Kim gelecek?
Ayşe.
O zaman nedir?
Özne.
Öznemiz üzerinde bir vurgumuz vardır diyoruz.
Kurallı fiil cümlesi dediğimiz zaman kurallı olması yükleminin sonda olması demektir.
Fiil cümlesi demek de yüklemin türünün fiil olması demektir.
Şimdi örneklerimizden başlayalım.
Aradaki farkı anlayabilecek misiniz?
Sabah hepimiz otobüs kuyruğuna girdik.
Yüklemimiz nedir?
Girdik.
Yüklem fiil cümlesi mi?
Evet, yüklem sonda yer almış kurallı bir cümle.
Türüne göre de fiil cümlesi, kurallı fiil cümlesi.
Girdi.
Kim girdi?
Hepimiz burada bir öznemiz var.
Yüklemden hemen sonra özne buluyoruz her zaman.
Neye girdik?
Otobüs kuyruğuna.
Yüklem sonda aynı zamanda fiil cümlesi ne dedik?
Bu tarz cümlelerde yüklemden hemen önceki öge vurguyu üzerinde taşır dedik.
O zaman neye?
Burası nedir?
Dolaylı tümleçtir.
Ya da yer tamlayıcısı.
Vurgu buradadır.
Vurgu dolaylı tümleçin üzerinde.
Hepimiz otobüs kuyruğuna sabah girdik.
Gene aynısı.
Yüklem Fiil, Hepimiz özne.
Ne zaman girdik, sabah.
Ne zaman?
Sorusu Zarf tamlayıcısı idi.
Vurgu burada.
Çünkü kurallı fiil cümlesi kendinden önceki ögede vurguyu taşır.
Otobüs kuyruğuna sabah hepimiz girdik.
Yine aynı şekilde.
Kim Girdi?
Hepimiz.
Burada o zaman öznede ne var?
Vurgu var.
Evet, kurallı fiil cümlelerinde vurgu yüklemden bir önceki ögede yer alır, aynen bunlarda olduğu gibi.
İsim cümlelerinde vurgu yüklemdedir.
İsim cümlesi ise eğer vurgu yüklemde yer alacak.
En sevdiğim çiçek güldür.
Burada bizim yüklemimiz nedir?
Güldür yüklem fakat burada gülmek anlamında değil, çiçek anlamında.
O zaman nedir burası?
İsim.
Vurgumuz nerde?
Güldürde.
Ne güldür?
En sevdiğim çiçek özne olarak karşınıza çıkar.
Bugün bizimlesin.
Bizimlesin yüklem.
Ve isim.
O zaman vurgu burada.
Şurada da vurgu buradaydı.
Evet.
İsim cümlelerinde vurgu yüklem üzerindedir.
Cümle içinde yer alan mi edatından önce gelen öge vurgulanan ögedir, dikkat edelim.
Buraya akşam mı geldin, akşam mı geldin burada bir soru edatımız karşımızda.
Bundan önce ne geldi?
Akşam geldi.
Akşam geldin.
Nedir?
Yüklemimiz fiil.
Kim?
Sen Gizli öznemiz var.
Ne zaman?
Akşam.
O zaman Burası nedir?
Zarf tümlecidir.
Vurgu da o zaman zarf tümlecimiz üzerinde.
Mi soru edatından önce gelen bölgededir vurgu.
Soru ifadeleriyle kurulan soru cümlelerinde vurgu soru sözcüğündedir.
Soru sözcüğümüzde bizim hangi ögenin sorusuysa hangi ögeyi buldurmaya yönelik soruysa ona göre o öge ile adlandıracağız isimlendireceğiz.
Kitabı ne zaman bitireceksin?
Buradaki soru sözcüğümüz hangisi?
Ne zaman vurgu burada değil mi?
Peki ne zaman?
sorumuz hangi ögeyi duruyordu bize?
Zarf tümlecimiz.
Evet.
Bu tarz sorular karşımıza gelebiliyor.
Hangi bölgeyi buldurmaya yöneliktir, vurgu hangi bölgeyi buldurmaya yöneliktir?
yola çıkılarak öge sorusu vurgu sorusu bir arada sunulabiliyor.
Seminere kim gitti?
Soru sözcüğümüz kim.
O zaman vurgu burada.
Kim sorusu hangi ögeyi bulduruyordu bize?
Özneyi bulduruyordu, o zaman vurgu kim üzerinde?
Hangi bölgeyi bulunduruyordu, bu soru özneyi bulduruyor.
Cümlede de bağlacı vurguyu kendinden önceki ögeye taşır.
De da şeklinde de karşımıza çıkabilir.
Dün de aynı bahaneyi uydurdun.
Dün de aynı bahane uydurdun.
Burada bir de bağlacımız var, görüyorsunuz ki ne diyor kendinden önceki ögeye taşır.
Kendinden önceki ögemiz dün ifadesini taşıyan uydurdun.
Yüklem.
Kim?
Sen.
Ne zaman uydurdu?
Dün.
Yani zarf tamlayıcısı.
O zaman vurgu zarfımızda.
Bizimle Ayşe de gelecek.
Bağlacımız burada.
Onun öncesinde Ayşe var.
Ayşe hangi öge bulalım.
Gelecek yüklem.
Kim gelecek?
Ayşe.
O zaman nedir?
Özne.
Öznemiz üzerinde bir vurgumuz vardır diyoruz.
