Nesnesine Göre Geçişli Fiil

Fiil çatısında nesne yüklem ilişkisi nesnesine göre bir diğer tabirle.
Birinci maddemiz geçişli fiil.
Nesne alabilen fiillere geçişli fiil denir.
Yani bir cümle fiil cümlesi olacak, aynı zamanda cümlemizde nesne yer alacak.
O zaman biz bu cümlemize ne diyoruz?
Artık geçişli fiil diyoruz.
Nesne aldığı için, nesneyi bulmak için hemen hatırlayalım.
Neyi, kimi ve ne sorularından bir tanesi fiile yani yükleme sorulacaktır.
Ne sorusu biliyorsunuz ki özneyi buldurmak için de soruluyordu.
Kuralımız neydi?
Cümlenin ögelerinde hemen hatırlayalım.
Yüklemden sonra hemen özne bulunacak.
Sonrasında diğer ögeler bulunacaktı.
O yüzden ikinci olarak sorulan ne sorusu bize nesneyi buldurur.
Hemen bu dipnotu da buraya düşmüş olalım.
Şimdi bakalım örnek cümlelerimize.
Aceleyle elindeki poşetleri bıraktı.
Yüklemimiz nedir?
Bıraktı.
Yüklem.
Tabii ki fiil olduğunu artık düşünüyoruz.
Yani fiil olmayan bir cümlede çatı aramıyoruz zaten.
Fiil cümlesi.
Kim bıraktı?
O.
Bir gizli öznemiz var değil mi?
Gizli özne diyelim şöyle.
Peki neyi bıraktı?
Elindeki poşetleri bıraktı.
Burada bir nesnemiz var.
O zaman nesnesine göre ne diyeceğiz?
Geçişli fiil diyoruz.
Öznesine göre etken.
Evet, onu da hatırlamış olalım.
Zeynep köpekleri beslemeyi sever.
Yüklemimiz nedir?
Sever yüklem.
Fiil.
Kim?
Zeynep.
Nesneyi bulmaya çalışsak bile ilk önce yüklem ve özneyi bunu bulalım.
Neyi sever?
Köpekleri beslemeyi sever, o zaman burası da bizim için nedir?
Nesnedir.
Nesnemiz var, o zaman nesnesine göre nedir?
Geçişli.
Öznesine göre neydi?
Gerçek öznemiz de var.
Etken.
Kendisine yapılanları affetmiş.
Affetmiş nedir?
Yüklem ve fiilimiz, kim affetmiş?
O.
Gizli öznem var.
Peki neyi affetmiş?
Kendisine yapılanları.
O zaman burası nedir?
Nesnedir.
Nesnesine göre ne diyorum artık?
Geçişli diyorum.
Öznesine göre yine etken olarak karşımıza çıkmış.
Geçişli bir fiil -r, -t, -tır eklerinden birini alırsa cümleye işi başkasına yaptırma anlamı verir.
Aynı zamanda bu cümle zaten geçişli iken geçişlilik derecesi de arttırılmış oluyor.
Bu eklerle birlikte geçişlilik derecesinin artması ne demektir?
İşi başkasına yaptırma anlamı hepsi aynı şeyi ifade eder.
Demek ki bu ekler geçişlilik derecesini artırırlar.
Geçişlilik derecesi artar, Bu ekleri aldığında geçişli bir fiil iken bu eklerle birlikte geçişlilik derecesi artar.
Aynı zamanda ne yapıyor?
İşi başkasına yaptırma anlamı veriyor.
Konuyu ona anlatırdı.
Konuyu ona anlatırdı.
Konuyu anlattı.
derdi mesela.
Geçişli oluyor.
Anlatırdı dediğinde zaten direkt olarak nedir?
Başkasına yaptırma anlamı var.
Bize ders boyunca kitabı okuttu.
Mesela bize ders boyunca kitabı okudu da dediğinde geçişli oluyor.
Okuttu dediğinde nedir?
Başkasına yaptırma anlamı var.
Yani o kişi başkalarına kitabı okutmuş oluyor.
Eşyaları kapıdan aldırdı.
Mesela eşyaları kapıdan aldı, geçişli bir fiil.
Eşyaları kapıdan aldı, aldırdı da yine geçişli.
Fakat artık burada ne oldu?
Geçişlilik derecesi arttı.
Hepsinde olduğu gibi.
Ve başkasına yaptırma anlamı söz konusudur.
Bu tarz şeylerde işi başkasına yaptırma anlamını nasıl bulacağız?
Okuduğumuzu anlama ve yorumlama.
Hangisinde geçişlilik derecesi artmıştır diye sorarsa size hemen işi başkasına yaptırıma anlamı var mı yok mu ona bakacaksınız.
Direkt olarak başkasına yaptırma anlamı varsa geçişlilik derecesi artmış olur.