Fiilde çatı fiillerin özne ve nesne ile olan ilişkisine çatı diyoruz.
Fiilde çatı denir.
İsim cümlelerinde çatı aranmaz.
Yani şıklar verildikten sonra bize şöyle bir soru sorulabilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı aranmaz?
Diye bir soru kalıbı karşınıza çıktığında neye bakacaksınız?
Yüklem eğer isimse isim soylu bir sözcük ise orada çatı aramıyoruz.
Büyüklerimizin mutlaka ama mutlaka fiil olması gerekir.
Çatı aramamız için bakalım şimdi fiilde çatı kaça ayrılıyor muş özellikleri neler miş.
Evet, fiilde çatı ikiye ayrılıyor.
Özne yüklem ilişkisi ve nesne yüklem ilişkisi özne yüklem ilişkisine biz kısaca öznesi ne göre fiil diyoruz.
Nesne yüklem ilişkisine de nesnesine göre şeklinde değerlendiriyoruz.
Özne yüklem ilişkisinde göre etken edilgen nesne yüklem ilişkisine göre geçişli geçiş issiz olarak ayrılmakta.
Şimdi tek tek inceleyelim.
Unutmayalım mutlaka ama mutlaka yüklenmiş fiil olmak durumundadır.
Daima.
Öznesini göre pil çatısına baktığınız zaman birinci filmimiz etken fiil.
Bakalım şimdi işi yapan gerçek bir öznenin bulunduğu fiillere etken fiil denir.
Yani gerçek özne olacak mutlaka.
Yani gerçek özne taşıyan bütün fiil cümleleri aslında etken fiil olarak karşımıza çıkar.
Kitabı dün bitirdim.
Ne yapıyoruz?
İlk önce yüklemesi şöyle bir işaret alıyoruz yüklem.
Tabii ki fiil cümlesi bitirmek.
Bitiren Kim?
Ben.
Yani Nedir Gizli Özlem Var?
Gizli Özne Gerçek Özne miydi?
Tabii ki işi yapan kişi belli.
Gizli özne de gerçek özne idi.
O zaman öz nesline göre etken diyoruz.
Etken fiil diyoruz.
Yani gerçek özne olmak durumunda gizli özne de gerçek özne idi.
İki gündür evi temizlemeye çalışıyor.
Yüklediğimiz nedir burada?
Çalışıyor.
Yüklem filmi.
Evet hemen yükleme bulduktan sonra hemen filmi isimli ona bakacaksınız ki çatı aranıp aranmadığını artık karar veriyoruz.
Burası bir fiil cümlesi olduğuna göre çatı araya biliyoruz.
Öznesini göre.
Şimdi bakalım hemen kim çalışıyor o?
Yani yine bir gizli özdeniz var.
Çalışıyorsa gizliden çalışıyor ki çalışıyorum deseydi ben olacaktı.
Burada gizlenen kişi ekinden yola çıkacaksınız, o zaman öznesini göre yine ne diyoruz?
Etken fiil diyoruz.
Herkes buraya baksın.
Yüklediğimiz nedir baksın.
Yüklem bakmak yine bir fiil.
Bakacak olan kim?
Baksın dediklerimiz kim?
Herkes Özütemiz burada.
O zaman ne diyoruz?
Öznesini göre.
Etken fiil diyoruz çünkü buradaki özlemimiz bizim gerçek özne.
Çocuklar dışarıdan eve gelmek istemedi.
Nedir büyüklerimiz istemedi.
Nedir fiil?
Kim istemedi?
Çocuklar gerçek özlemimiz.
Öznesini göre ne diyoruz artık?
Etken fiil diyoruz.
Bazı etken fiiller.
Ş.
Iş uyuşmuş üş ekleriyle.
İşin karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildirir.
Aslında bunu sonraki yıllarda işte iş fiil olarak göreceksiniz.
Bakalım şimdi örneklerden Ş ya da İş ekimoz olacak.
Karşılıklı ya da birlikte yapılma anlamı var.
Yolda karşılaşınca selam ulaştılar.
Yükleme miz nedir?
Selam ulaştılar.
Yüklem yani fiil kimler?
Onlar bir gizli özne miz var.
Peki öznesi ne göre?
Ne diyoruz?
Etken diyoruz.
Selamlaştık ifadesine baktığımız zaman şurada bir şeyimiz var, selamlaşmak karşılıklı yapılan bir durumdan bahsediyor burada.
Soru Stil olarak ne şekilde karşınıza çıkar, hangi fiilde karşılıklı yapılma anlamı vardır şeklinde sorulabilir.
Ya da birliktelik anlamı vardır, birlikte yapılma anlamı vardır şeklinde karşınıza çıkabilir.
Selamladılar karşılıklı yapılıyor iki karşı kişi var birbirlerini gördüklerinde.
Çünkü birbirlerine selam veriyorlar.
Karşılıklı olarak aynı şekilde birbirlerine bir davranış şekilleri söz konusu.
Sınıfta gülüş yiyorsunuz, gülüş yiyorsunuz.
Yine yüklediğimiz filmimiz Gizli Özdeniz var.
Siz.
Gizli Özne diyelim.
Gizli ya da gerçek özne biliyoruz artık Öz Nesin'e göre etken.
Çünkü gerçek öz ne var?
Fakat burada ne var?
Birliktelik anlamı var.
Birlikte yapılma anlamı birlikte gülüyorlar çünkü.
Burada ne vardı?
Karşılıklı.
Yapılma anlamı vardır.
Fiilde çatı denir.
İsim cümlelerinde çatı aranmaz.
Yani şıklar verildikten sonra bize şöyle bir soru sorulabilir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı aranmaz?
Diye bir soru kalıbı karşınıza çıktığında neye bakacaksınız?
Yüklem eğer isimse isim soylu bir sözcük ise orada çatı aramıyoruz.
Büyüklerimizin mutlaka ama mutlaka fiil olması gerekir.
Çatı aramamız için bakalım şimdi fiilde çatı kaça ayrılıyor muş özellikleri neler miş.
Evet, fiilde çatı ikiye ayrılıyor.
Özne yüklem ilişkisi ve nesne yüklem ilişkisi özne yüklem ilişkisine biz kısaca öznesi ne göre fiil diyoruz.
Nesne yüklem ilişkisine de nesnesine göre şeklinde değerlendiriyoruz.
Özne yüklem ilişkisinde göre etken edilgen nesne yüklem ilişkisine göre geçişli geçiş issiz olarak ayrılmakta.
Şimdi tek tek inceleyelim.
Unutmayalım mutlaka ama mutlaka yüklenmiş fiil olmak durumundadır.
Daima.
Öznesini göre pil çatısına baktığınız zaman birinci filmimiz etken fiil.
Bakalım şimdi işi yapan gerçek bir öznenin bulunduğu fiillere etken fiil denir.
Yani gerçek özne olacak mutlaka.
Yani gerçek özne taşıyan bütün fiil cümleleri aslında etken fiil olarak karşımıza çıkar.
Kitabı dün bitirdim.
Ne yapıyoruz?
İlk önce yüklemesi şöyle bir işaret alıyoruz yüklem.
Tabii ki fiil cümlesi bitirmek.
Bitiren Kim?
Ben.
Yani Nedir Gizli Özlem Var?
Gizli Özne Gerçek Özne miydi?
Tabii ki işi yapan kişi belli.
Gizli özne de gerçek özne idi.
O zaman öz nesline göre etken diyoruz.
Etken fiil diyoruz.
Yani gerçek özne olmak durumunda gizli özne de gerçek özne idi.
İki gündür evi temizlemeye çalışıyor.
Yüklediğimiz nedir burada?
Çalışıyor.
Yüklem filmi.
Evet hemen yükleme bulduktan sonra hemen filmi isimli ona bakacaksınız ki çatı aranıp aranmadığını artık karar veriyoruz.
Burası bir fiil cümlesi olduğuna göre çatı araya biliyoruz.
Öznesini göre.
Şimdi bakalım hemen kim çalışıyor o?
Yani yine bir gizli özdeniz var.
Çalışıyorsa gizliden çalışıyor ki çalışıyorum deseydi ben olacaktı.
Burada gizlenen kişi ekinden yola çıkacaksınız, o zaman öznesini göre yine ne diyoruz?
Etken fiil diyoruz.
Herkes buraya baksın.
Yüklediğimiz nedir baksın.
Yüklem bakmak yine bir fiil.
Bakacak olan kim?
Baksın dediklerimiz kim?
Herkes Özütemiz burada.
O zaman ne diyoruz?
Öznesini göre.
Etken fiil diyoruz çünkü buradaki özlemimiz bizim gerçek özne.
Çocuklar dışarıdan eve gelmek istemedi.
Nedir büyüklerimiz istemedi.
Nedir fiil?
Kim istemedi?
Çocuklar gerçek özlemimiz.
Öznesini göre ne diyoruz artık?
Etken fiil diyoruz.
Bazı etken fiiller.
Ş.
Iş uyuşmuş üş ekleriyle.
İşin karşılıklı ya da birlikte yapıldığını bildirir.
Aslında bunu sonraki yıllarda işte iş fiil olarak göreceksiniz.
Bakalım şimdi örneklerden Ş ya da İş ekimoz olacak.
Karşılıklı ya da birlikte yapılma anlamı var.
Yolda karşılaşınca selam ulaştılar.
Yükleme miz nedir?
Selam ulaştılar.
Yüklem yani fiil kimler?
Onlar bir gizli özne miz var.
Peki öznesi ne göre?
Ne diyoruz?
Etken diyoruz.
Selamlaştık ifadesine baktığımız zaman şurada bir şeyimiz var, selamlaşmak karşılıklı yapılan bir durumdan bahsediyor burada.
Soru Stil olarak ne şekilde karşınıza çıkar, hangi fiilde karşılıklı yapılma anlamı vardır şeklinde sorulabilir.
Ya da birliktelik anlamı vardır, birlikte yapılma anlamı vardır şeklinde karşınıza çıkabilir.
Selamladılar karşılıklı yapılıyor iki karşı kişi var birbirlerini gördüklerinde.
Çünkü birbirlerine selam veriyorlar.
Karşılıklı olarak aynı şekilde birbirlerine bir davranış şekilleri söz konusu.
Sınıfta gülüş yiyorsunuz, gülüş yiyorsunuz.
Yine yüklediğimiz filmimiz Gizli Özdeniz var.
Siz.
Gizli Özne diyelim.
Gizli ya da gerçek özne biliyoruz artık Öz Nesin'e göre etken.
Çünkü gerçek öz ne var?
Fakat burada ne var?
Birliktelik anlamı var.
Birlikte yapılma anlamı birlikte gülüyorlar çünkü.
Burada ne vardı?
Karşılıklı.
Yapılma anlamı vardır.
