Fiilimsi bir diğer ismiyle eylemsi.
Fiil kök veya gövdelerinden türedikleri halde artık fiil görevinde olmayan isim, sıfat ya da zarf görevinde kullanılan sözcükleri fiilimsi, bir diğer ismiyle eylemsi denir.
Fiilimsi dediğimiz tür aslında şöyle bir örnek verecek olursak eğer, herhangi bir şekilde biz bir yeşil renk düşünelim.
Bir de yeşilimsi diyelim.
Aralarında bir anlam farkı var.
Yeşil bildiğimiz net yeşil, yeşilimsi dediğimiz zaman ise yeşile benzeyen ama artık yeşil özelliğini tam olarak göstermeyen demektir.
Fiilimside de aynı mantık var artık.
Öyle düşüneceksiniz.
Fiile benzer ama artık fiil görevinden çıkıp isim, sıfat ya da zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir fiilimsiler.
Örnek cümlemize bakalım.
Gülmek sana çok yakışıyor dediğimizde burada baktığımız zaman fiile benzeyen ama artık fiil görevinde olmayan sözcümüz hangisi?
Bunu bulacağız ilk önce, ondan sonra değerlendirmelerimizi yapalım.
Şu da bir gülmek sözcümüz var.
Altını çizelim hemen gülmek, bir de yakışıyor var.
Bunlardan hangisi acaba fiil özelliğini devam ettiriyor, hangisi fiil özelliğini devam ettirmiyor?
Gülmek ifadesi fiil iken sonrasında -mek ekini aldıktan sonra fiil özelliğinden çıkmıştır.
Gülmekmek diye bir şeyimiz yok çünkü.
O zaman burası fiilimsi ama şöyle bir gözle dışarıdan bir gözle baktığımızda fiile benziyor ama artık fiil özelliği göstermiyor.
Yakışmak fiilimiz.
-yor, yardımcı ünlümüz ile birlikte alacağız.
Kip eki şimdiki zaman kip ekimiz.
O zaman burası normal fiilimizdir, çekimli bir fiildir.
Yol boyunca gülüp durdu.
Burada fille benzeyen ama artık fil görevi üstlenmeye kelimemiz gülüp ifadesidir.
Gülmek.
Fiilimiz -üp ekini almıştır, bu bir fiilimsi ekidir.
O yüzden buraya ne diyoruz artık.
Filimsi diyoruz.
Fiil olma özelliğini kaybetmiştir.
Şurası normal bildiğimiz fiilimiz.
Gülecek bir şey mi var?
Gülecek bir şey, şuradaki gülmek fiilimiz, -ecek -acak ekimiz gelecek zaman eki değil, buradaki fark edelim bir şeyin gelecek bir zamanda yapılacağını anlatmıyor bize.
Gülecek bir şey birlikte kullanılacak sonrasında baktığımız zaman.
Hemen şuraya ne diyoruz?
Fiilimsi diyoruz.
Bu fıkraya hep gülüyorum.
Şimdi şurada şu cümlede fiilimsi var.
Bu cümlede fiilimsi var fakat bu cümlede fiilimsi var mı?
Fiilimsi fiile benzeyen ama artık fiil görevinden çıkmış olan bir ifade var mı?
Bu fıkraya hep gülüyorum.
Şu olamaz zaten fıkra zaten olamaz, hep zaten olamaz bunlar hiçbirisi fiil değil çünkü.
Gülmek var.
Gülüyor, -ü'yü alabiliriz burada yardımcı -ü'müz, -yor şimdiki zaman birinci tekil kişi.
O zaman burası nedir, çekimli bir fiildir.
Normal fiil görevine devam ediyor.
Yani baktığımız zaman fiil görevinde olanların fiil çekim eki aldıklarını görüyoruz.
Diğerlerinin kendilerine ait zaten ekleri var.
Onlardan yola çıkarak şimdi fiilimsilerin özelliklerine tekrar bir bakalım.
Evet, fiil çekim eki almazlar, zaten fiil çekim eki alırlarsa fiil görevlerine devam edecekler.
Bebeğin ağlaması kesildi.
Bakalım bir de akşama kadar ağladı.
Şu ağlaması ve ağladı sözcüklere baktığımız zaman bunlardan hangisi normal fiil görevine devam ediyor, hangisi fiilimsi bakalım.
Ağlamak fiilimiz -ma eki burada olumsuzluk eki değil.
Burada bir fiilimsi ekimiz var.
İsimleştirmiş yani ağlamak eylemini.
O zaman buraya ne diyoruz?
Fiilimsi diyoruz, iyilik eki de var, isim soylu sözcüklere gelen.
Ağladı, ağlamak fiilimiz.
-dı nedir?
Kip ekimizdir.
Kip eki aldığına göre fiil çekim eki almıştır.
O zaman burası normal fiildir.
Evet, bir özelliğimiz daha cümlede ek fiil alarak yüklem olabilir.
Bakalım şimdi.
En sevdiği şey kitap okumaktır, okumaktır burada bizim için yüklemimiz.
Yüklem yazalım şöyle.
Yüklememizin türüne baktığımız zaman fiilimsi olduğunu görüyoruz.
Okumak bir de -mak var yazıda -mak gördüğümüz zaman zaten direkt olarak fiilimsi diyeceğiz.
Şurada ek film geniş zamanını görüyoruz.
O zaman burası nedir?
Yüklemimiz bizim fiilimsidir.
Fiilimsi ek fiil alarak ne yapıyor?
Yüklem oluyor.
Evet.
Fiilimsiler birleşik cümlelerde yan cümle kurar.
Cümledeki fiilimsi sayısı kadar yan cümle vardır.
Bu cümle çeşitleri konusunda karşınıza çıkacak.
Birleşik cümleler anlatılırken fiilimsiyi hatırlayacaksınız.
Fiilimsi varsa birleşik cümle diyeceksiniz.
Ve de bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle vardır.
Şimdi burada baktığımız zaman uyanınca soğuyan havayı fark ettim cümlesinde bakalım kaç tane film var ona göre de yan cümle açık olduğunu gösterelim.
Uyanınca ifadesi ve soğuyan ifadesi.
Uyanmak -ınca, -ince fiilimsi ekidir.
Soğutmak, -y kaynaştırma harfidir, -an fiilimsi ekidir.
Baktığımız zaman şimdi burada soğuyan hava birlikte alınır.
Şöyle işaretleriz bunlar ayrılmaz çünkü burada bir tamlama var.
Şuraya o zaman ne diyeceğiz?
Yan cümlecik diyeceğiz.
Şurası da şöyle yan cümlecik.
Demek ki burada iki tane yan cümle var.
Yan cümle ya da yan cümlecik ikisi de söylenebilir.
Fark etmez.
Evet bir özellik daha, fiilimsi eklerinin tamamı yapım eki olarak kabul edilir.
Bunun için fiilimsiler türemiş sözcüktürler.
Yani bir sözcüğün biz türemiş olup olmadığını ne şekilde anlıyoruz?
Yapım eki alıp almadığına göre değerlendiriyoruz.
Demek ki fiilimsi eklerinin hepsi yapım eki olarak kabul ediliyor.
Demek ki fiilimsi de türemiş sözcük olarak karşımıza çıkacaklar.
Yani bundan önce verdiğimiz bütün örneklerde fiilimsi örneklerimiz nedir?
Türemiş sözcüktür.
Şurada baktığımız zaman alıp, şurada baktığımız zaman anlatış bunlar fiilimsilerimiz.
Fiilimsi ekimiz var, -ıp eki.
Anlatıştaki -ış bunlar fiilimsi ekleridir aynı zamanda.
Neymiş bunlar arkadaşlar?
Yapım eki olarak da kabul ediyorlarmış.
Ama bir yandan da fiilimsi ekleri diyelim.
O zaman bunlarda yapım ekleri varsa yapısına göre hepsi ne diyoruz biz bunların artık, yani fiilimsilerimizin hepsi türemiş türemiş sözcük diyoruz.
Yapım eki varsa bir sözcükte çünkü türemiş sözcük özelliği taşır.
Fiil kök veya gövdelerinden türedikleri halde artık fiil görevinde olmayan isim, sıfat ya da zarf görevinde kullanılan sözcükleri fiilimsi, bir diğer ismiyle eylemsi denir.
Fiilimsi dediğimiz tür aslında şöyle bir örnek verecek olursak eğer, herhangi bir şekilde biz bir yeşil renk düşünelim.
Bir de yeşilimsi diyelim.
Aralarında bir anlam farkı var.
Yeşil bildiğimiz net yeşil, yeşilimsi dediğimiz zaman ise yeşile benzeyen ama artık yeşil özelliğini tam olarak göstermeyen demektir.
Fiilimside de aynı mantık var artık.
Öyle düşüneceksiniz.
Fiile benzer ama artık fiil görevinden çıkıp isim, sıfat ya da zarf görevinde kullanılan sözcüklerdir fiilimsiler.
Örnek cümlemize bakalım.
Gülmek sana çok yakışıyor dediğimizde burada baktığımız zaman fiile benzeyen ama artık fiil görevinde olmayan sözcümüz hangisi?
Bunu bulacağız ilk önce, ondan sonra değerlendirmelerimizi yapalım.
Şu da bir gülmek sözcümüz var.
Altını çizelim hemen gülmek, bir de yakışıyor var.
Bunlardan hangisi acaba fiil özelliğini devam ettiriyor, hangisi fiil özelliğini devam ettirmiyor?
Gülmek ifadesi fiil iken sonrasında -mek ekini aldıktan sonra fiil özelliğinden çıkmıştır.
Gülmekmek diye bir şeyimiz yok çünkü.
O zaman burası fiilimsi ama şöyle bir gözle dışarıdan bir gözle baktığımızda fiile benziyor ama artık fiil özelliği göstermiyor.
Yakışmak fiilimiz.
-yor, yardımcı ünlümüz ile birlikte alacağız.
Kip eki şimdiki zaman kip ekimiz.
O zaman burası normal fiilimizdir, çekimli bir fiildir.
Yol boyunca gülüp durdu.
Burada fille benzeyen ama artık fil görevi üstlenmeye kelimemiz gülüp ifadesidir.
Gülmek.
Fiilimiz -üp ekini almıştır, bu bir fiilimsi ekidir.
O yüzden buraya ne diyoruz artık.
Filimsi diyoruz.
Fiil olma özelliğini kaybetmiştir.
Şurası normal bildiğimiz fiilimiz.
Gülecek bir şey mi var?
Gülecek bir şey, şuradaki gülmek fiilimiz, -ecek -acak ekimiz gelecek zaman eki değil, buradaki fark edelim bir şeyin gelecek bir zamanda yapılacağını anlatmıyor bize.
Gülecek bir şey birlikte kullanılacak sonrasında baktığımız zaman.
Hemen şuraya ne diyoruz?
Fiilimsi diyoruz.
Bu fıkraya hep gülüyorum.
Şimdi şurada şu cümlede fiilimsi var.
Bu cümlede fiilimsi var fakat bu cümlede fiilimsi var mı?
Fiilimsi fiile benzeyen ama artık fiil görevinden çıkmış olan bir ifade var mı?
Bu fıkraya hep gülüyorum.
Şu olamaz zaten fıkra zaten olamaz, hep zaten olamaz bunlar hiçbirisi fiil değil çünkü.
Gülmek var.
Gülüyor, -ü'yü alabiliriz burada yardımcı -ü'müz, -yor şimdiki zaman birinci tekil kişi.
O zaman burası nedir, çekimli bir fiildir.
Normal fiil görevine devam ediyor.
Yani baktığımız zaman fiil görevinde olanların fiil çekim eki aldıklarını görüyoruz.
Diğerlerinin kendilerine ait zaten ekleri var.
Onlardan yola çıkarak şimdi fiilimsilerin özelliklerine tekrar bir bakalım.
Evet, fiil çekim eki almazlar, zaten fiil çekim eki alırlarsa fiil görevlerine devam edecekler.
Bebeğin ağlaması kesildi.
Bakalım bir de akşama kadar ağladı.
Şu ağlaması ve ağladı sözcüklere baktığımız zaman bunlardan hangisi normal fiil görevine devam ediyor, hangisi fiilimsi bakalım.
Ağlamak fiilimiz -ma eki burada olumsuzluk eki değil.
Burada bir fiilimsi ekimiz var.
İsimleştirmiş yani ağlamak eylemini.
O zaman buraya ne diyoruz?
Fiilimsi diyoruz, iyilik eki de var, isim soylu sözcüklere gelen.
Ağladı, ağlamak fiilimiz.
-dı nedir?
Kip ekimizdir.
Kip eki aldığına göre fiil çekim eki almıştır.
O zaman burası normal fiildir.
Evet, bir özelliğimiz daha cümlede ek fiil alarak yüklem olabilir.
Bakalım şimdi.
En sevdiği şey kitap okumaktır, okumaktır burada bizim için yüklemimiz.
Yüklem yazalım şöyle.
Yüklememizin türüne baktığımız zaman fiilimsi olduğunu görüyoruz.
Okumak bir de -mak var yazıda -mak gördüğümüz zaman zaten direkt olarak fiilimsi diyeceğiz.
Şurada ek film geniş zamanını görüyoruz.
O zaman burası nedir?
Yüklemimiz bizim fiilimsidir.
Fiilimsi ek fiil alarak ne yapıyor?
Yüklem oluyor.
Evet.
Fiilimsiler birleşik cümlelerde yan cümle kurar.
Cümledeki fiilimsi sayısı kadar yan cümle vardır.
Bu cümle çeşitleri konusunda karşınıza çıkacak.
Birleşik cümleler anlatılırken fiilimsiyi hatırlayacaksınız.
Fiilimsi varsa birleşik cümle diyeceksiniz.
Ve de bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle vardır.
Şimdi burada baktığımız zaman uyanınca soğuyan havayı fark ettim cümlesinde bakalım kaç tane film var ona göre de yan cümle açık olduğunu gösterelim.
Uyanınca ifadesi ve soğuyan ifadesi.
Uyanmak -ınca, -ince fiilimsi ekidir.
Soğutmak, -y kaynaştırma harfidir, -an fiilimsi ekidir.
Baktığımız zaman şimdi burada soğuyan hava birlikte alınır.
Şöyle işaretleriz bunlar ayrılmaz çünkü burada bir tamlama var.
Şuraya o zaman ne diyeceğiz?
Yan cümlecik diyeceğiz.
Şurası da şöyle yan cümlecik.
Demek ki burada iki tane yan cümle var.
Yan cümle ya da yan cümlecik ikisi de söylenebilir.
Fark etmez.
Evet bir özellik daha, fiilimsi eklerinin tamamı yapım eki olarak kabul edilir.
Bunun için fiilimsiler türemiş sözcüktürler.
Yani bir sözcüğün biz türemiş olup olmadığını ne şekilde anlıyoruz?
Yapım eki alıp almadığına göre değerlendiriyoruz.
Demek ki fiilimsi eklerinin hepsi yapım eki olarak kabul ediliyor.
Demek ki fiilimsi de türemiş sözcük olarak karşımıza çıkacaklar.
Yani bundan önce verdiğimiz bütün örneklerde fiilimsi örneklerimiz nedir?
Türemiş sözcüktür.
Şurada baktığımız zaman alıp, şurada baktığımız zaman anlatış bunlar fiilimsilerimiz.
Fiilimsi ekimiz var, -ıp eki.
Anlatıştaki -ış bunlar fiilimsi ekleridir aynı zamanda.
Neymiş bunlar arkadaşlar?
Yapım eki olarak da kabul ediyorlarmış.
Ama bir yandan da fiilimsi ekleri diyelim.
O zaman bunlarda yapım ekleri varsa yapısına göre hepsi ne diyoruz biz bunların artık, yani fiilimsilerimizin hepsi türemiş türemiş sözcük diyoruz.
Yapım eki varsa bir sözcükte çünkü türemiş sözcük özelliği taşır.
