Elektriklenme çeşitleri.
Üç tane elektriklenme çeşidimiz var, sürtünme ile elektriklenme, dokunma ile elektriklenme ve etkiyle elektriklenme.
Şimdi bunları tek tek göreceğiz.
Birinci elektriklenme çeşidimiz sürtünme ile elektriklenme, Sürtünme ile elektriklenmenin en önemli özelliği sürtünen cisimler zıt yükle yüklenir.
Nasıl, nötr plastik çubuk ve yün kumaş olduğunu düşünelim.
Nötr neydi?
Yüksüz değildi.
Artı ve eksi elektrik yüklerinin birbirine eşit olmasıydı.
Plastik çubuk yün kumaşa sürtülüyor ve yün kumaştan plastik çubuğa eksi yük geçişi oluyor.
O zaman ne olur?
Sonuçta plastik çubuk eksi, yün kumaş artı olur.
Neden?
Başlangıçta nötr durumdaydı.
Yani pozitif ve negatif yükler fazlaydı.
Plastik çubuğa negatif yük geçtiği için negatif yükleri fazlalaştığı için plastik çubuk eksi yün kumaşta negatif yükler azaldığı için de yün kumaş pozitif yani artı yüklü olur diyoruz.
Nötr cam çubuk ve ipek kumaş birbirlerine sürtünürse burada cam çubuktan ipek kumaşa negatif yük getiriyor ve başlangıçta götürdüğü ipek kumaş negatif yük aldı.
Negatif yük miktarı fazlalaştı için ipek kumaş negatif yüklü, cam çubuk da negatif yük verdiği için negatif yükleri azaldı, pozitif yükler çok kaldı.
O yüzden cam çubuk da pozitif yüklü cisim haline gelir diyoruz.
İpek kumaş, plastik çubuğa ya da cam çubuk yün kumaşa sürtünürse aralarında negatif yük geçişi olmayacağı için elektriklenme de olmaz.
İpek kumaş, plastik çubuktan etkilenmiyor.
Cam çubuk da yün kumaştan.
Ne olması lazım, ipek ile cam plastikle yün elektriklenebilir.
İkinci elektriklenme çeşidimiz de dokunma ile elektriklenme, Dokunma ile elektriklenmede cisimler ya aynı yükle yüklenecekler ya da nötr olacaklar.
Dokunma ile elektriklenmede cisimlerin yük miktarları önemli.
Çünkü dokunan cisimler yükleri aralarında paylaşıyorlar.
Eğer toplam yük pozitif ise iki cisim de sonuçta pozitif yüklü olur.
Eğer toplam yük sıfır yani nötrse iki cisim de sonuçta ne olacak?
Nötr toplam yük negatif yani eksi ise iki cisim sonuçta negatif yükle yüklenecekler.
Dokunma ile elektriklenmede cisimler kesinlikle zıt yükle yüklenmezler.
Aynı yükle yüklendikleri için de dokunan cisimler bir süre sonra birbirlerini iterler.
Son elektriklenme çeşidimiz de etkiyle elektriklenmede.
Etki ile elektriklenmede yüklü bir cisim başka bir cisme dokundurulmuyor.
Sadece yaklaştırıyor ve yüklerin birbirini itmesi ve çekmesinden yararlanılarak yapılan elektriklenmedir.
Etkiyle elektriklenmenin diğer bir adı tesir ile elektriklenmedir.
Mesela artı yüklü bir cisim nötr bir cisme yaklaştırılsın, yaklaştırdı.
Fakat dokundurmuyoruz, sadece etkilemesini sağlıyoruz.
Ne yapacaktır?
Zıt yükler birbirini çekecek yeniden artı yüklü cisim bu taraftan yaklaşıldığı için eksi yükleri çekecek.
Eksi yükleri çekti.
Artı artıyı iteceği için de diğer bölge artı yüklü yüklenecek.
Yani burada bir kutuplaşma oldu.
Bakın artı eksi.
Eğer bu cisim ortamdan uzaklaştırılırsa artı yüklü cisim, nötr cisim tekrar başlangıçtaki bu haline geri gelecektir.
Evet, bir tane örnek yapalım.
Y ve Z cisimleri olsun, nötr ve Y tarafından artı pozitif yüklü bir x cismi yaklaştırılsın.
Yine dokunma yok.
O zaman nasıl elektriklenme olacak?
Etkiyle elektriklenme.
Y ve z cisimleri bir tek bir birbirine dokundukları için tek bir cisimmiş gibi düşünebiliriz.
O zaman ne yapacak?
Etkiyle elektriklenme, tesir ile elektriklenme olacak.
Şuraya y yazayım.
Y tarafı eksi yüklü olacak, z tarafı artı yüklü çünkü artı cisim artı yükleri itecek, eksi yükleri çekecek.
Eğer o ortamdan x cismi uzaklaştırılmadan y ve z cisimleri yalıtkan ayaklarından tutup birbirlerinden uzaklaştırılırsa onu da şurada yapalım.
Ortamda yine x cismi var pozitif.
Y ve z yalıtkan ayaklarından tutturup ayrılıyor birbirlerinden.
Şuraya şuraya yazalım o zaman y cismi negatif, Z cismi de pozitif olarak yüklenmiş olur.
Bir örnek daha yapalım.
Burada da üçlü cisme üçlü nötre yaklaşılır.
Alın bu sefer eksi yüklü olsun.
Eksi yüklü yaklaştığımızda ne olacak?
Şuraya çizelim.
x cismi eksi yüklü.
Burada üç tane cisim var.
Bunlar kim?
Y Z ve T etki ile yani tesir ile elektriklenme olacak.
Buradan eksi yük yaklaştığı için eksi yük hangisini çekecek?
Artı yükü.
Neyi itecek?
Eksi yükleri.
Ortadaki z yük dengesini korumaya devam edecek.
O yüzden nötr olmaya devam edecek.
X cismi ortamda iken bu üç tane cisim yalıtkan ayaklarından tutulup ayrıldıklarında şöyle yazalım.
Y, z t ortamda x kalmaya devam ediyor.
Eksi yüklü.
O zaman ne olacak?
Y burada görmüştük Pozitif T negatif z de yük dengesini koruduğu için nötr olarak yüklenmiş olacak.
Üç tane elektriklenme çeşidimiz var, sürtünme ile elektriklenme, dokunma ile elektriklenme ve etkiyle elektriklenme.
Şimdi bunları tek tek göreceğiz.
Birinci elektriklenme çeşidimiz sürtünme ile elektriklenme, Sürtünme ile elektriklenmenin en önemli özelliği sürtünen cisimler zıt yükle yüklenir.
Nasıl, nötr plastik çubuk ve yün kumaş olduğunu düşünelim.
Nötr neydi?
Yüksüz değildi.
Artı ve eksi elektrik yüklerinin birbirine eşit olmasıydı.
Plastik çubuk yün kumaşa sürtülüyor ve yün kumaştan plastik çubuğa eksi yük geçişi oluyor.
O zaman ne olur?
Sonuçta plastik çubuk eksi, yün kumaş artı olur.
Neden?
Başlangıçta nötr durumdaydı.
Yani pozitif ve negatif yükler fazlaydı.
Plastik çubuğa negatif yük geçtiği için negatif yükleri fazlalaştığı için plastik çubuk eksi yün kumaşta negatif yükler azaldığı için de yün kumaş pozitif yani artı yüklü olur diyoruz.
Nötr cam çubuk ve ipek kumaş birbirlerine sürtünürse burada cam çubuktan ipek kumaşa negatif yük getiriyor ve başlangıçta götürdüğü ipek kumaş negatif yük aldı.
Negatif yük miktarı fazlalaştı için ipek kumaş negatif yüklü, cam çubuk da negatif yük verdiği için negatif yükleri azaldı, pozitif yükler çok kaldı.
O yüzden cam çubuk da pozitif yüklü cisim haline gelir diyoruz.
İpek kumaş, plastik çubuğa ya da cam çubuk yün kumaşa sürtünürse aralarında negatif yük geçişi olmayacağı için elektriklenme de olmaz.
İpek kumaş, plastik çubuktan etkilenmiyor.
Cam çubuk da yün kumaştan.
Ne olması lazım, ipek ile cam plastikle yün elektriklenebilir.
İkinci elektriklenme çeşidimiz de dokunma ile elektriklenme, Dokunma ile elektriklenmede cisimler ya aynı yükle yüklenecekler ya da nötr olacaklar.
Dokunma ile elektriklenmede cisimlerin yük miktarları önemli.
Çünkü dokunan cisimler yükleri aralarında paylaşıyorlar.
Eğer toplam yük pozitif ise iki cisim de sonuçta pozitif yüklü olur.
Eğer toplam yük sıfır yani nötrse iki cisim de sonuçta ne olacak?
Nötr toplam yük negatif yani eksi ise iki cisim sonuçta negatif yükle yüklenecekler.
Dokunma ile elektriklenmede cisimler kesinlikle zıt yükle yüklenmezler.
Aynı yükle yüklendikleri için de dokunan cisimler bir süre sonra birbirlerini iterler.
Son elektriklenme çeşidimiz de etkiyle elektriklenmede.
Etki ile elektriklenmede yüklü bir cisim başka bir cisme dokundurulmuyor.
Sadece yaklaştırıyor ve yüklerin birbirini itmesi ve çekmesinden yararlanılarak yapılan elektriklenmedir.
Etkiyle elektriklenmenin diğer bir adı tesir ile elektriklenmedir.
Mesela artı yüklü bir cisim nötr bir cisme yaklaştırılsın, yaklaştırdı.
Fakat dokundurmuyoruz, sadece etkilemesini sağlıyoruz.
Ne yapacaktır?
Zıt yükler birbirini çekecek yeniden artı yüklü cisim bu taraftan yaklaşıldığı için eksi yükleri çekecek.
Eksi yükleri çekti.
Artı artıyı iteceği için de diğer bölge artı yüklü yüklenecek.
Yani burada bir kutuplaşma oldu.
Bakın artı eksi.
Eğer bu cisim ortamdan uzaklaştırılırsa artı yüklü cisim, nötr cisim tekrar başlangıçtaki bu haline geri gelecektir.
Evet, bir tane örnek yapalım.
Y ve Z cisimleri olsun, nötr ve Y tarafından artı pozitif yüklü bir x cismi yaklaştırılsın.
Yine dokunma yok.
O zaman nasıl elektriklenme olacak?
Etkiyle elektriklenme.
Y ve z cisimleri bir tek bir birbirine dokundukları için tek bir cisimmiş gibi düşünebiliriz.
O zaman ne yapacak?
Etkiyle elektriklenme, tesir ile elektriklenme olacak.
Şuraya y yazayım.
Y tarafı eksi yüklü olacak, z tarafı artı yüklü çünkü artı cisim artı yükleri itecek, eksi yükleri çekecek.
Eğer o ortamdan x cismi uzaklaştırılmadan y ve z cisimleri yalıtkan ayaklarından tutup birbirlerinden uzaklaştırılırsa onu da şurada yapalım.
Ortamda yine x cismi var pozitif.
Y ve z yalıtkan ayaklarından tutturup ayrılıyor birbirlerinden.
Şuraya şuraya yazalım o zaman y cismi negatif, Z cismi de pozitif olarak yüklenmiş olur.
Bir örnek daha yapalım.
Burada da üçlü cisme üçlü nötre yaklaşılır.
Alın bu sefer eksi yüklü olsun.
Eksi yüklü yaklaştığımızda ne olacak?
Şuraya çizelim.
x cismi eksi yüklü.
Burada üç tane cisim var.
Bunlar kim?
Y Z ve T etki ile yani tesir ile elektriklenme olacak.
Buradan eksi yük yaklaştığı için eksi yük hangisini çekecek?
Artı yükü.
Neyi itecek?
Eksi yükleri.
Ortadaki z yük dengesini korumaya devam edecek.
O yüzden nötr olmaya devam edecek.
X cismi ortamda iken bu üç tane cisim yalıtkan ayaklarından tutulup ayrıldıklarında şöyle yazalım.
Y, z t ortamda x kalmaya devam ediyor.
Eksi yüklü.
O zaman ne olacak?
Y burada görmüştük Pozitif T negatif z de yük dengesini koruduğu için nötr olarak yüklenmiş olacak.
