Bu dersimiz de dini tasavvufi halk şiiri üzerinde duracağız.
Tabi dini tasavvufi halk şiirimizin diğer isminin tekke edebiyatı diye de geçebilir.
Yani bu ismi gördüğümüzde şaşırmayalım.
Dini, tasavvufi ve tekke edebiyatı da dese biz aynı şeyi anlayacağız.
Peki önce isterseniz bu edebiyatımızın özellikleri nelerdir?
Onlar üzerinde duralım.
Sonra yine nazım şekilleri üzerinde, nazım türleri üzerinde duracağız.
Daha sonra dini tasavvufi halk şiirimizin temsilcileri üzerinde duracağız.
Bakın birincisi bir kere dini tasavvufi düşünceyi arkadaşlar yaymak için oluşmuştur ve temelinde vahdet i vücud vardır.
Yani bir olan tek olan Allah yani Allah aşkına anlatır aslında öğreticilik.
Yani didaktik yönünün ağır bastığını mutlaka söylemeliyiz.
Özellikle şiirlerinin bir çoğunun ezgisi olarak.
Mesela ilahileri, nefesleri demeleri, mesela ezgisi bir şekilde söylenir.
Bunu da bilelim arkadaşlar.
Hece ölçüsü sadece yok.
Hece ile birlikte dini tasavvufi halk şiirinde aruz ölçüsünün de kullanıldığını söyleyebiliriz.
Ama tabi ki de değil, halkın anlayabileceği bir dildir.
Dini tasavvufi halk şiiri için bunu söyleyebiliriz.
Şimdi dini tasavvufi halk şiirinin nazım türleri üzerinde dura biliriz arkadaşlar.
Önce ilahi den ilahi nazım türünden başlayalım.
Özellikler nelerdir arkadaşlar?
Bir kere birincisi Allah aşkını anlatan şiirler dir ve özel bir ezgi ile söylendiğini mutlaka bilelim.
Ölçü olarak hece ölçüsünün 7'li, 8'li on birle hece ölçüsü olarak kullanıldığını mutlaka bilelim.
Ama şunu da çok iyi bilmeliyiz ki, aruz ile yazılan İlahiler de vardır.
Dörtlük sayısı 3 ila 7 arasına yani en az 3, en fazla 7 dörtlük den oluşur.
Koşma gibi kafiye elenir.
Neydi a b, ab cc, cb, dd, db şeklinde gider arkadaşlar.
Bakın kafiye düzeni bu.
Şimdi isterseniz ilahinin diğer tarikat lardaki ismine bakalım.
Mesela bakın Mevlevi lerde ayin, Bektaşiler de ilahinin karşılığı nefes, alevi geleneğinde demet deyiş Gülşen ilerde tapu, halvet çiler de durak ve diğerlerinde diğer tarikatlar dede cumhur olarak adlandırılır isterseniz.
Bakın hemen örneğimiz Z.
Bakalım Yunus Emre'nin güzel bir ilahisi.
Zaten ilahi deyince arkadaşlar aklımıza ilk gelecek isim kesinlikle Yunus Emre dir.
Bunu unutmayalım.
Zaten bakın burada da belirtmiş ez aşkın aldı benden beni, bana seni gerek seni ben yanarım dünü günü bana seni gerekse bakın bana seni gerek seni derken burada Allahı, Allah aşkını anlatıyor.
Yunus Emre 1 2, 3 4, 5 6, 7 8 de hece ölçüsü de kullanılmıştır.
Bakın kafiye düzeni de yine koşma, kafiye düzeninin olduğunu görüyoruz.
Ve geldik nefese.
Arkadaşların nefes.
Bektaşi şairlerinin söylediği tasavvufi şehirlerdir.
Yani aslında ilahinin Bektaşi geleneğindeki karşılığıdır.
Bakın Ehli Beyt sevgisi, özellikle hani Hazreti Peygamberin ailesi biliyorsunuz Ehli Beyt sevgisi, Hazreti Ali, onlar Ehli Beyt sevgisidir ve özellikle nefesler de bu konunun işlendiğini söyleyebiliriz.
Nefes denmesinin sebebi de arkadaşlar içsel duygularla anlatılması, yani içsel duyguların konu edilmesidir.
Yine 7 58'i ve 11 ile hece ölçüsünün kullanıldığını ifade edelim.
Ama aruz ile yazılanların da aynen ilahi de olduğu gibi mutlaka aruz da yazılanlar olduğunu bilelim.
Dörtlük sayımız yine 3 ila 7 arasındadır.
Özellikle de Kaygusuz Abdal ve Pir Sultan Abdal'ın nefesleri ile ünlü sanatçılar, halk sanatçıları, halk şiiri, sanatçılar olduğunu bilelim.
Şadiye arkadaşlar sanki böyle inançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılıyor ama aslında alay edilmiyor.
Yani orada yine Allah aşkını bir tasavvufi mesaj var yoksa bir alay söz konusu değil mesela.
Yücel nerden yüce gördüm erbabı sın sen koca tanrı alem okur kelam ile sen okursun hece tanrı yani aslında Allah aşkını Allah mesela burada sen okursun hece tanrı diyor.
Yani Tanrının insanoğlu normal cümle kuruyor, sen hece diyorsun derken aslında burada Allah aşkını bilenin, ilahi aşka ulaşmanın, tüm kainatı, kainatın sırlarını çözebileceği nen bahsediyor.
Yani ince mesajlar da var diyebiliriz arkadaşlar.
Nutuk arkadaş şart.
Tarikata yeni giren birine tarikat adabını öğretmek için yazılır.
Ve eskisinin olmadığını söyleyebiliriz.
Söyleyebiliriz.
Ey özünü insan bilen var.
Edep öğren, edep ey edep erkan bilen var.
Edep öğren, edep.
Bakın tarikata yeni giren bir nene diyor edep öğren.
Madem girdin tarikata edebi öğren.
Evet geliyoruz devriye.
Arkadaşlar dev resmi yani Allah'tan geldik, Allah'a döneceğiz felsefesini işler devrediyor.
Bakın kainat dünya O'ndan geldik, O'na döneceğiz anlayışı var demek.
Yani değiş, bakın değiş dediniz.
Özellikle de Alevi geleneğinde tasavvufi düşüncelerin dile getirildiği şiirler dir arkadaşlar ve saz eşliğinde kesinlikle söylendiğini bileceğiz.
En az 3 en fazlada 5 dörtlük den oluşur arkadaşlar.
Dini tasavvufi nazım türkülerimizi bu şekilde bitirmiş olduk.
Bir sonraki dersimiz de dini tasavvufi halk şiirinin temsilcileri üzerinde duracağız.
Bir sonraki derste görüşmek üzere.