Halk şiirine devam ediyoruz.
Bu dersimiz de Âşık tarzı halk şiiri üzerinde duracağız.
İsterseniz önce Âşık tarzı halk şiirimizin genel özellikleri neler?
Bunları söyleyelim.
Daha sonra da nazım şekilleri ve sanatçılar üzerinden dersimizi devam ettirelim.
Bakın bir kere arkadaşlar bu edebiyatta aşık adı verilen şairler vardır ve bu şairler bağlama adı verilen saz eşliğinde söyler şiirlerini.
Ve burada önemli olan usta çırak ilişkisidir.
Bakın yani ustalar çırak larını yetiştirir en sonunda tabi belli aşamalardan geçecekler.
Birazdan o aşamaları söyleyeceğiz.
Daha sonra da o çıraklar yine usta olacaktır.
Bakın ve şairlerin genellikle okur yazar olmadığını söyleyebiliriz.
Şiirler genellikle arkadaşlar, aşıklar için aşık edebiyatında.
Bakın doğaçlama adı mesela aşık atışmaların da bunları görebilmekteyiz.
Ama eğitim görmüşler de varsa bunlara Arkadaşlar Kalem Şairi denmektedir ve bu şairler şiirlerini adı verilen defterlerde toplarlar.
Bakın hani cürmün karşılığı sır dilidir, onu söyleyelim ama bu bir defter dir ve şairler, aşık tarzındaki şairler şiirlerini burada, bu defterde toplar.
Peki bu aşık lığın geleneği nasıldır?
Bir kere mahlas alma.
Bakın Bade içmek ki bu bade içme sudur.
Aslında rüyada görülür.
Yani Piri aşıkların piri olan kişi gelir orada işte aşık olacak kişiye rüyada o bağ değiştirir, uyanınca hemen kalkıp şiirlerini söylemeye başlar.
Yine usta çırak ilişkisi.
Aşıklık geleneğinin önemli bir aşamasıdır.
Saz çalma tabi olmazsa olmazlarındandır.
Tabii dedim.
Dediler işte dedim.
İnci nedir dedim.
Değişimdir gibi.
Tabii atışmalar, karşılaşmalar ve aynı zamanda leb değmez.
Yani işte dudaklara mesela bir iğne bırakılır b, p, m v harfi dediğimiz o harflerin söylenmeden şiirlerin akıcı bir şekilde söylenmesi sidir.
Bakın leb değmez kuralı zor bir kuraldır.
Peki nazım şehirlerimiz ve nazım türleri nelerdir?
İsterseniz onlar üzerinde hemen durmaya başlayalım.
Koşma arkadaşlar.
Aşık edebiyatında bir kere en çok kullanılan nazım şeklinin koşma olduğunu söyleyebiliriz.
On birle hece ölçüsüyle yazılır.
Bakın yani bir şiir verildiğinde bunun koşma olup olmadığı sorulduğunda veya nazım şekli sorulduğunda hece ölçüsünü sayarak bile bulabiliriz.
Bakın dörtlük sayısı en az 3, en fazla 5 dörtlük den oluşur.
Kafiye düzeni ab, ab cc, cb, dd, db şeklindedir.
Bunu unutmayalım arkadaşlar konusu.
Yani sevgili, doğa, güzellik gibi konuları işler.
İslam öncesi Türk edebiyatında arkadaşlar koşma koşuldur.
Bakın divan edebiyatında koşmanın karşılığı konu olarak baktığımızda da güzeldir arkadaşlar.
Şimdi bir de bu koşmanın nazım türleri var mesela.
Bakın güzelleme.
Arkadaşlar eğer konumuz aşk, sevgi, doğa ise bu koşmanın nazım türü olan güzelleme dir Koçak'a.
Ama eğer kahramanlık ve savaşı işliyorsa koşma bu konaklamaya girecektir.
Eğer koşmamız da bir toplum veya kişi eleştirilmiş ise o zaman bu taşlama dır.
Eğer koşmamız ölen kişinin ardından söylenen bir koşma ise bu da ağıt dır.
Arkadaşlar isterseniz örneğimiz bakalım hemen Çukurova Bayram.
Bayramların giyerken, çıplaklığın üzerinden su örerken, şubat ayı kış yerini koyarken cennetten sana yakışır dağlar.
Dikkat ederseniz arkadaşlar koşmadan alındığını hemen söyleyebiliriz.
Yani bir güzelleme olduğunu da hemen söyleyebiliriz.
Bakın genelde doğa konusunun işlendiği, Çukurova'nın atıldığı bir koşma dır.
Bakın ünlülerimiz dayanak hece Özsüt'ün on bir olduğunu ve buradan hareketle koşma olduğunu söyleyebiliriz.
Bakın bir, iki, üç, dört, beş, 6-7-8, 9, on, on bir arkadaşlar on birliği hece ölçüsüdür ve yani gördüğünüz gibi bir koşmadan alındığı da çok net bir şekilde görülebilmektedir.
Semai arkadaşa semai bakın koşmadan farklı olarak sekizde gözüyle yazdı bakın zaten en önemli farkı bu.
Konusu ve uyak düzeni koşma ile bakın aynıdır.
Nasıl ayırt edeceğiz.
İşte zor ölçüsü olması yönüyle ayrı edebileceğiz ve kendine özel bir ezgisi vardır.
Bakın yine Karacaoğlan'ın incecik sen bir karıya ağır bakın.
Dikkat edin işte tozlar elife elif diye deli gönül abdal olmuş gezer elif elif diye bakın hemen ünlüleri saydık 1 2 3 4 5 6 7 8 e bakın hemen 8 de hece ölçüsü direk ne diyeceğim bak semai diyeceğim arkadaşlar olay bu.
Peki?
Geldik varsa arkadaşlar.
Toroslarda yaşayan.
Dikkat!
Bakın anahtar kelimeleri.
Miz Varsak boylarından ozanların ilk kez bunu kullandığını söyleyebiliriz.
Sekizli hece ölçüsüyle yazılır ama diyeceksiniz.
Sema midede sekizli vardı.
Vardı ama bakın hemen şu maddemiz önemli.
Bre hey be hey gibi ifadeler olur.
Varsa da yoksa o kabul edilmez.
Sema Aydan farkı da bu arkadaşa en az 3, en fazla 5 4 Türk'ten oluşur ve özellikle de karacı olanın varsayılan var sahalarıyla ön planda olduğunu söyleyebilir.
Çünkü Karacaoğlan Toroslar'da yaşayan Varsak boylarından dır.
Arkadaşlar bir Türkmen aşireti dir.
Bakın ve destan.
Bakın aşık edebiyatının son nazım şekli.
Arkadaşlar genellikle on bir hece ölçüsüyle yazılır.
Dörtlük şeklinde yazın ve dörtlük lerde sayı sınırlaması yoktur.
Bakın koşma da on bir iyiydi ama koşma en az 3 en fazla 5 dörtlük den oluşur.
Ama destanın bakın dörtlük sınırlaması yok.
Ve konu olarak tarif edebiliriz.
Bakın savaş, sel, deprem, yangın gibi toplumu etkileyen konular işlenir ki normal destanda da bu konuların işlendiğini söyleyebiliriz arkadaşlar.