Bitkilerde Eşeysiz Üreme

Vejetatif üreme yüksek yapılı bitkilerde  görülen bir eşeysiz üreme şeklidir ve tabii   ki temeli mitoza ve yenilenmeye dayanır.  Vejetatif üremede bitkilerin kök, gövde,   dal ve yaprak gibi kısımlarından yeni bitkiler  oluşturulur.
Yani aslında vejetatif üreme ana   bitkiden ayrılan doku parçasının gelişmesiyle  meydana gelir.
Haliyle vejetatif üreme eşeysiz   üreme çeşidi olduğu için bu yolla oluşan  canlılar ana bitkiyle ve birbirleriyle aynı   genetik yapıdadır.
Kültür muzu ve çekirdeksiz üzüm  gibi tohum yapma yeteneğini yitirmiş ya da gül,   çilek, kavak, söğüt gibi tohumla çoğaltılabilen  ancak genetik özelliklerinin korunması istenen   bitkiler bu yolla üretilir.
Vejetatif üreme  aslında ticari olarak tarımsal üretimde büyük   avantajlar sağlar.
Çünkü bu yöntemle daha kısa  sürede ve çevreye uyumlu, istenilen özellikte,   bol ve kaliteli ürün veren bitkiler üretilir.  Bitkilerde çelikle üreme, aşılama ile üreme,   yumruyla üreme, soğanla üreme, rizomla,  sürünücü gövdeyle, daldırma yöntemiyle ve   doku kültürü ile üreme olmak üzere birçok  vejetatif üreme şekli görülür.
İlk olarak   sürünücü gövde ile üremeden başlayalım.  Çilek gibi bazı bitkilerde anı bitkiden   uzanan sürünücü gövde toprak üzerinde belli  aralıklarla kök salar ve buradan sonra yaprak   oluşturarak yeni bitki meydana getirir.  Sürünücü gövdeye stolon adı da verilir.   Bazı bitkilerin toprak altında bulunan ve besin  depolayan şişkin gövdelerine yumru denir.
Yumrular   da birden fazla göz adı verilen kısım vardır.  Her bir gözde oluşan sürgünlerden de yeni bir   bitki gelişir.
Böylece yumruyla üreme gerçekleşir.  Örnek olarak patates ve yer elmasını verebiliriz.   Soğanlar toprak altı yassı gövde olarak  tanımlanır.
Bitki toprak altında yeni   soğanlar üretir.
Bu soğanlar birbirlerinden  ayrı ayrı köklenerek bitkinin toprak üstü   kısımların üretirler.
Soğan, sarımsak ve  lale gibi bitkiler soğanla üreyebilir.
Ayrıca   ülkemizde şehir meydanlarının, parkların, yol  kenarlarının süslenmesinde de soğanlı çiçekler   fazlaca kullanılır.
Soğanlı çiçeklerin üretimi  doğada nesli tükenen türlerin korunması ve   çoğaltılması amacıyla da yapılır.
Daha çok lale,  nergis, zambak, orkide gibi bitkiler üretilir.   Bir toprak altı gövde çeşidi olan rizomla da  eşeysiz olarak üreme sağlanabilir.
Bitki toprak   altında yeni rizomları üretir rizom uygun ortam  koşullarında yeni bir bitki oluşturur.
Rizom uzun   ve silindir şeklinde şişkin bir yapıdır.
Üzerinde  boğumlar ve ek kökler bulunur.
Zencefil ve ayrık   otu gibi bitkiler de rizomla üreme gözlenir.  Daldırma yöntemiyle üreme kök gelişimi uzun   süren bitkilerde uygulanır.
Bu yöntemde bitkinin  toprağa yakın kısmından çıkan dalı bitkiden   ayrılmadan bükülerek ucu dışarıda hava ve ışık  alacak şekilde toprağa gömülür.
Gömülen dal   köklendiği zaman ana bitkiden ayrılarak yeni bir  bitki elde edilir.
Portakal, mandalina, böğürtlen,   asma ve fındık gibi bitki türleri bu yöntemle  çoğaltılabilir.
Bitkilerin kök, gövde ve yaprak   gibi kısımlarından alınan bitki parçalarına çelik  adı verilir.
Mesela burada bir çelik var.
Çelikler   suda ya da toprakta köklendirilir.
Daha sonra  da toprağa dikim yapılır ve yeni bitkiler elde   edilmiş olur.
Çelikle üreme de birim alanda çok  sayıda ve kısa sürede yeni bitkiler elde edilir.   Diyelim ki komşuya gittiniz ve menekşesini  çok beğendiniz.
Onun bir yaprağını alın ve   köklendirin, daha sonra da toprağa dikin.
Böylece  artık o sevdiğiniz menekşeden sizin de olur.   Çelikle üreme menekşe dışında, begonya, söğüt,  kavak, elma, ayva, erik, zakkum gibi bitkilerde   de yapılabilir.
Bu yöntemle genellikle gıda ve  süs bitkileri üretiliyor.
Aşılama ile vejetatif   üremede çoğaltılmak istenen bitkiden alınan parça  aynı türden ya da yakın akraba türden başka bir   bitkinin üzerine eklenir.
Bitkiden alınan parçaya  aşı, üzerine ekleme yapılacak olan bitkiye de anaç   denir.
Bu olay da aşılamadır.
Aşılamada anacın  gelişmiş kökünden faydalanırken aşının da iyi   ürün verme özelliğinden yararlanılır.
Bu şekilde  genetik yapısı birbirinden farklı olan iki bitki   tek bir bitki üzerinde birleştirilebilir.
Örneğin  kaliteli üzüm üretiminde meyve kalitesi yüksek   aşılar topraktaki hastalıklara dayanıklı anaç  bitkiye uygulanır.
Meyve kalitesini belirleyen   unsur aşının genleridir.
Kolay yöntemlerle  çoğaltılamayan türlerinin yok olmasını önlemek   amacıyla da aşılama uygulanır.
Elma, armut, vişne,  erik, dut gibi ağaçlarda da aşılama yapılabilir.   Şimdi doku kültürü ile üremeyi şekil üzerinden  inceleyelim.
Burada ana bitki var.
Ana bitkiden   bir yaprak alınır sonra parçalara ayrılır ve bu  küçük doku parçaları besi yerine koyulur.
Bu petri   kabı.
Petri kabının içerisinde bu doku parçaları  için gerekli olan oksin ve sitokinin gibi bitkisel   hormonlar, vitaminler ve inorganik maddeler  bulunur.
Sonra bu petri kabı, uygun sıcaklık,   nem oranı, ışık şiddeti ve ışıklandırma süresine  sahip olan iklim dolabına yerleştirilir.
Bir   süre sonra farklılaşmamış hücrelerden oluşan  kallus meydana gelir.
Sonra besi yerindeki   oksin ve sitokinin hormonlarının miktarları  değiştirilirek kök ve gövde oluşumu sağlanır.   Oluşan bitkicikler toprak içeren saksılara  aktarılır.
Böylece üreme sağlanmış oldu.
Doku   kültürü ile üreme tekniği sayesinde küçük bir  alanda ve kısa zamanda çok sayıda bitki elde   etmek mümkündür.
Bu teknik günümüzde bitkilerin  vejetatif olarak çoğaltılması, bitki ıslahı,   hastalıklardan arındırılmış bitkilerin elde  edilmesi, bitkisel gen kaynaklarının korunması   ve daha kaliteli bitkisel ürünlerin elde  edilmesi için kullanılmaktadır.
Aynı zamanda   üretimi zor olan türlerin çoğaltılması, soyu  tükenmekte olan türlerin korunması ve ticari   değeri olan bitkilerin çok sayıda üretilmesi gibi  amaçlarla da kullanılmaktadır.
Fark ettiyseniz   eşeysiz üremede çiçekten bahsetmedik.  Çünkü çiçek, tohum gibi yapılar eşeyli   üremede görev alır.
Eşeysiz üremede bitkinin  gövde, dal, yaprak gibi kısımları kullanılır.