İlk olarak mayoz bölünmenin özelliklerini konuşalım.
Mayoz ile diploit kromozomlu üreme ana hücrelerinden, yani eşey ana hücrelerinden, haploit kromozomlu üreme hücreleri meydana gelir.
Üreme hücreleri gamet de diyoruz.
Bu gametler yumurta veya spermdir?
Mayoz bölünme n veya 3n gibi kromozom sayısına sahip olan hücrelerde gözlenmez.
Mayoz bölünme sayesinde kromozom sayısı nesiller boyu sabit kalır.
Aslında bu kromozom sayısının nesiller boyu sabit kalmasında döllenme olayının da payı çok yüksek.
Mayoz bölünme de kromozom sayısı yarılanır.
Sonra döllenme ile tekrar iki katına çıkar.
Mayoz bölünme ve döllenme zaten birlikte eşeyli üremenin temelini oluşturur.
Mayoz bölünme bittikten sonra 4 adet n kromozomlu hücre oluşur.
Ayrıca mayoz bölünme de genetik çeşitlilik sağlanır.
Bu genetik çeşitliliğin nasıl olduğunu birazdan konuşacağız.
Mayoz bölünme mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki aşamada gerçekleşir.
Ancak mayoz I evresinden önce de interfaz gözlenir.
Mayoz I kendi içerisinde karyokinez I ve sitokinez I olarak ayrılır.
Aynı şekilde mayoz II'de karyokinez II ve sitokinez II olarak ayrılır.
Karyokinez bir de kendi içerisinde profaz I bir metafaz I anafaz I ve telofaz I olarak ayrılır.
Tabii ki karyokinez II'de purofaz II, metafaz II, anafaz II ve telofaz II olarak kendi içinde ayrılır.
Karyokinez çekirdek bölünmesini ifade ederken sitokinez sitoplazma bölünmesini ifade eder.
Şimdi ilk olarak interfaz evresi ile başlayalım.
İnterfaz evresine hazırlık evresi diyoruz.
Yani burada mayoz için gerekli tüm hazırlıklar yapılır.
En önemli olay da burada DNA replikasyonu gerçekleşir.
İnterfaz evresi kendi içerisinde G1 S ve G2 evrelerine ayrılır.
DNA replikasyonu S evresinde gerçekleşir.
Ayrıca bu evrede gerekli enzimler ve proteinler de üretilir.
Organel sayısı da artırılır.
Eğer hücre bir hayvan hücresi ise sentrozom sayısı da iki katına çıkar.
Burada zaten sentrozomları görüyoruz.
Burası hücrenin zarı.
Burası da çekirdek zarı.
İçeride de eşlenmiş DNA'ya var ve burada da çekirdekçik var.
Şimdi profaz I'e geçelim.
Bunu başı ve sonu olarak ayrı inceleyeceğiz.
Bu evre mayozun en uzun süren evresidir.
Bakın çekirdekçik kaybolmuş ve çekirdek zarı da parçalanmaya başlamış.
Ayrıca kromatin iplikler kromozomlara dönüşmüş.
Sentrozomlar arasında da iğ ipliği oluşmuş.
Hücrenin interfazdaki hali böyleydi.
Yani burada kromatin iplik vardı.
Ancak profaz I başındaki görünümü böyle.
Şimdi gelelim profaz I sonuna.
Artık çekirdek zarı tamamen parçalandı.
Sentrozomlar kutuplara doğru çekiliyor.
Ayrıca homolog kromozomlar çiftler halinde yan yana dizildi.
İki homolog kromozom veya 4 kromatitten oluşan bu yapılara tetrat adı verilir.
Yani burada iki tane tetrat var.
Tetrat sayısı hücrenin haploit kromozom sayısına eşittir.
Tetratı oluşturan kromotitlerden kardeş olmayan kromotitlerin birbirine yaklaşarak sarmal bir yapı oluşturmasına sinapsis denir.
Sinapsis sırasında kromotitlerin temas ettikleri bölgelere de kiyazma denir.
Sinapsis esnasında homolog kromozomların bu kardeş olmayan kromotitleri arasında gen alışverişi, yani parça değişimi, gerçekleşebilir.
Bu olaya daha crossing over adı verilir.
Bunu şekil üzerinden inceleyelim.
Gördüğünüz gibi burada sinapsis olmuş.
Birbirlerine değdikleri yerde kiyazma.
Crossing over bittikten sonra buradaki büyük F ve Büyük G'nin yerini küçük f ve k almış.
Aynı şekilde burası da büyük F, büyük G olmuş.
Yani sonuç olarak gen değişimi gerçekleşmiş.
Crossing over her mayoz bölünme de gerçekleşecek diye bir şart yok.
Ancak gerçekleşmesi durumunda gamet çeşitliliği artar.
Gamet çeşitliliğinin artması da tür içi çeşitliliğin zenginleşmesine neden olur.
Ayrıca kromozom üzerindeki genler arası mesafe arttıkça crossing over olayının gerçekleşme olasılığı da artar.
Şimdi geldik metafaz 1 evresine.
Bu evrede tetratlar, yani homolog kromozomlar, farklı kutuplara gidecek şekilde sentromerlerinde iğ ipliklerine bağlanır ve hücrenin ekvatoral düzlemine karşılıklı olarak dizilirler.
Crossing over gerçekleştiğini bu renk farklılığından da anlayabilirsiniz.
Anafaz I evresinde homolog kromozom çiftleri birbirinden ayrılır.
Homolog kromozomların kardeş kromatitleri birbirine bağlı kalarak zıt kutuplara doğru hareket eder.
Profaz I'de crossing over olayı gerçekleşmese bile homolog kromozomların rastgele hareket etmesi oluşan hücrelerin genetik yönden farklı olmasını sağlar.
Yani her mayoz bölünme de crossing over gerçekleşmeyebilir.
Ancak her mayoz bölünme de homolog kromozom ayrılması gözlenir ve bu nedenle de mayoz bölünme de çeşitlilik oluşur diyoruz.
Anafaz I sonunda her bir kutupta ana hücrenin kromozom sayısının yarısı kadar kromozom bulunur.
Yani iki kromozom üst tarafa doğru gitti, iki kromozom da alt tarafa doğru gitti.
Şimdi gelelim telofaz I ve sitokinez I'e.
Telofaz I'i profazın tersi olarak düşünebilirsiniz.
Yani telofaz I evresinde tekrardan kromozomlar kromatin ipliklere dönüşmeye başlar.
Çekirdek zarı ve çekirdekçik de tekrardan oluşur.
Ancak bazı canlı türlerinde çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşurken, bazı türlerde kromozomlar yoğunlaşmış şekilde de kalabilir.
Bu evrede artık iğ iplikleri kaybolur ve sonra dışardan içeriye doğru boğumlanma gerçekleşir.
Bu bir hayvan hücresi.
Hayvan hücrelerinde stokinez boğumlanma ile olur.
Bitki hücrelerinde stokinez ise orta lamel oluşumu ile gerçekleşir.
Sonuç olarak şu anda mayoz I bitti ve iki adet hücre oluştu ve bu hücrelerin kromozom sayısı başlangıçtaki ana hücrenin kromozom sayısının yarısına eşit.
Mayoz II aslında mitoz bölünmeye benzer.
Ancak mayoz II'nin başında DNA'nın kendisini işlediği interfaz evresi görülmez.
Profaz II evresi çok kısa sürede tamamlanır.
Yine bu evrede çekirdek kaybolur.
Çekirdek zarı parçalanır ve iğ iplikleri oluşur.
Ayrıca tekrar kromatin iplikler kromozomlara dönüşür.
Metafaz II evresinde de kardeş kromatitleri taşıyan kromozomlar hücrenin ortasında yani ekvatoral düzleminde tek sıra halinde yan yana dizilir.
Ayrıca iğ iplikleri de sentromerlere bağlanır.
Eğer kardeş kromatitler profaz 1'de crossing over geçirmişler ise genetik olarak birbirinden farklıdır ki bunlar geçirmişlerdi.
Zaten anafaz II evresinde kardeş kromatitler iğ iplikleri sayesinde ayrılarak zıt kutuplara doğru hareket eder ve buradan sonra da artık her bir kardeş kromatit kromozom olarak adlandırılır.
Metafaz II evresinde her bir hücrede iki adet kromozom vardı.
Ancak burada kromozom sayısı geçici olarak iki katına çıktı.
Bakın bu sefer artık 4 kromozom var.
Şimdi gelelim telofaz II ve sitokinez II'ye.
Telofaz II yine profazın tam tersi yani kromozomlar kromatin iplik halini alır.
Çekirdek zarı, çekirdekçik, endoplazmik retikulum gibi orgeneraller yeniden oluşur.
Telofaz evresi devam ederken sitoplazma bölünmesi de eş zamanlı olarak gerçekleşir.
Yine burada boğumlanma olur.
Bu hücrenin boğumlanması ile buradan iki hücre, bu hücrenin boğumlanması ile de yine buradan iki hücre oluşur.
Yani toplamda 4 adet yeni hücre oluşmuş olur.
Bu hücrelerin hepsi genetik olarak birbirinden farklıdır.
Profaz başında bu hücrenin kromozom sayısı 2n eşittir 4'tü.
Ancak şu anda oluşan hücrelerin kromozom sayısı yarılandı ve n eşittir 2 oldu.
Mayoz ile diploit kromozomlu üreme ana hücrelerinden, yani eşey ana hücrelerinden, haploit kromozomlu üreme hücreleri meydana gelir.
Üreme hücreleri gamet de diyoruz.
Bu gametler yumurta veya spermdir?
Mayoz bölünme n veya 3n gibi kromozom sayısına sahip olan hücrelerde gözlenmez.
Mayoz bölünme sayesinde kromozom sayısı nesiller boyu sabit kalır.
Aslında bu kromozom sayısının nesiller boyu sabit kalmasında döllenme olayının da payı çok yüksek.
Mayoz bölünme de kromozom sayısı yarılanır.
Sonra döllenme ile tekrar iki katına çıkar.
Mayoz bölünme ve döllenme zaten birlikte eşeyli üremenin temelini oluşturur.
Mayoz bölünme bittikten sonra 4 adet n kromozomlu hücre oluşur.
Ayrıca mayoz bölünme de genetik çeşitlilik sağlanır.
Bu genetik çeşitliliğin nasıl olduğunu birazdan konuşacağız.
Mayoz bölünme mayoz I ve mayoz II olmak üzere iki aşamada gerçekleşir.
Ancak mayoz I evresinden önce de interfaz gözlenir.
Mayoz I kendi içerisinde karyokinez I ve sitokinez I olarak ayrılır.
Aynı şekilde mayoz II'de karyokinez II ve sitokinez II olarak ayrılır.
Karyokinez bir de kendi içerisinde profaz I bir metafaz I anafaz I ve telofaz I olarak ayrılır.
Tabii ki karyokinez II'de purofaz II, metafaz II, anafaz II ve telofaz II olarak kendi içinde ayrılır.
Karyokinez çekirdek bölünmesini ifade ederken sitokinez sitoplazma bölünmesini ifade eder.
Şimdi ilk olarak interfaz evresi ile başlayalım.
İnterfaz evresine hazırlık evresi diyoruz.
Yani burada mayoz için gerekli tüm hazırlıklar yapılır.
En önemli olay da burada DNA replikasyonu gerçekleşir.
İnterfaz evresi kendi içerisinde G1 S ve G2 evrelerine ayrılır.
DNA replikasyonu S evresinde gerçekleşir.
Ayrıca bu evrede gerekli enzimler ve proteinler de üretilir.
Organel sayısı da artırılır.
Eğer hücre bir hayvan hücresi ise sentrozom sayısı da iki katına çıkar.
Burada zaten sentrozomları görüyoruz.
Burası hücrenin zarı.
Burası da çekirdek zarı.
İçeride de eşlenmiş DNA'ya var ve burada da çekirdekçik var.
Şimdi profaz I'e geçelim.
Bunu başı ve sonu olarak ayrı inceleyeceğiz.
Bu evre mayozun en uzun süren evresidir.
Bakın çekirdekçik kaybolmuş ve çekirdek zarı da parçalanmaya başlamış.
Ayrıca kromatin iplikler kromozomlara dönüşmüş.
Sentrozomlar arasında da iğ ipliği oluşmuş.
Hücrenin interfazdaki hali böyleydi.
Yani burada kromatin iplik vardı.
Ancak profaz I başındaki görünümü böyle.
Şimdi gelelim profaz I sonuna.
Artık çekirdek zarı tamamen parçalandı.
Sentrozomlar kutuplara doğru çekiliyor.
Ayrıca homolog kromozomlar çiftler halinde yan yana dizildi.
İki homolog kromozom veya 4 kromatitten oluşan bu yapılara tetrat adı verilir.
Yani burada iki tane tetrat var.
Tetrat sayısı hücrenin haploit kromozom sayısına eşittir.
Tetratı oluşturan kromotitlerden kardeş olmayan kromotitlerin birbirine yaklaşarak sarmal bir yapı oluşturmasına sinapsis denir.
Sinapsis sırasında kromotitlerin temas ettikleri bölgelere de kiyazma denir.
Sinapsis esnasında homolog kromozomların bu kardeş olmayan kromotitleri arasında gen alışverişi, yani parça değişimi, gerçekleşebilir.
Bu olaya daha crossing over adı verilir.
Bunu şekil üzerinden inceleyelim.
Gördüğünüz gibi burada sinapsis olmuş.
Birbirlerine değdikleri yerde kiyazma.
Crossing over bittikten sonra buradaki büyük F ve Büyük G'nin yerini küçük f ve k almış.
Aynı şekilde burası da büyük F, büyük G olmuş.
Yani sonuç olarak gen değişimi gerçekleşmiş.
Crossing over her mayoz bölünme de gerçekleşecek diye bir şart yok.
Ancak gerçekleşmesi durumunda gamet çeşitliliği artar.
Gamet çeşitliliğinin artması da tür içi çeşitliliğin zenginleşmesine neden olur.
Ayrıca kromozom üzerindeki genler arası mesafe arttıkça crossing over olayının gerçekleşme olasılığı da artar.
Şimdi geldik metafaz 1 evresine.
Bu evrede tetratlar, yani homolog kromozomlar, farklı kutuplara gidecek şekilde sentromerlerinde iğ ipliklerine bağlanır ve hücrenin ekvatoral düzlemine karşılıklı olarak dizilirler.
Crossing over gerçekleştiğini bu renk farklılığından da anlayabilirsiniz.
Anafaz I evresinde homolog kromozom çiftleri birbirinden ayrılır.
Homolog kromozomların kardeş kromatitleri birbirine bağlı kalarak zıt kutuplara doğru hareket eder.
Profaz I'de crossing over olayı gerçekleşmese bile homolog kromozomların rastgele hareket etmesi oluşan hücrelerin genetik yönden farklı olmasını sağlar.
Yani her mayoz bölünme de crossing over gerçekleşmeyebilir.
Ancak her mayoz bölünme de homolog kromozom ayrılması gözlenir ve bu nedenle de mayoz bölünme de çeşitlilik oluşur diyoruz.
Anafaz I sonunda her bir kutupta ana hücrenin kromozom sayısının yarısı kadar kromozom bulunur.
Yani iki kromozom üst tarafa doğru gitti, iki kromozom da alt tarafa doğru gitti.
Şimdi gelelim telofaz I ve sitokinez I'e.
Telofaz I'i profazın tersi olarak düşünebilirsiniz.
Yani telofaz I evresinde tekrardan kromozomlar kromatin ipliklere dönüşmeye başlar.
Çekirdek zarı ve çekirdekçik de tekrardan oluşur.
Ancak bazı canlı türlerinde çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşurken, bazı türlerde kromozomlar yoğunlaşmış şekilde de kalabilir.
Bu evrede artık iğ iplikleri kaybolur ve sonra dışardan içeriye doğru boğumlanma gerçekleşir.
Bu bir hayvan hücresi.
Hayvan hücrelerinde stokinez boğumlanma ile olur.
Bitki hücrelerinde stokinez ise orta lamel oluşumu ile gerçekleşir.
Sonuç olarak şu anda mayoz I bitti ve iki adet hücre oluştu ve bu hücrelerin kromozom sayısı başlangıçtaki ana hücrenin kromozom sayısının yarısına eşit.
Mayoz II aslında mitoz bölünmeye benzer.
Ancak mayoz II'nin başında DNA'nın kendisini işlediği interfaz evresi görülmez.
Profaz II evresi çok kısa sürede tamamlanır.
Yine bu evrede çekirdek kaybolur.
Çekirdek zarı parçalanır ve iğ iplikleri oluşur.
Ayrıca tekrar kromatin iplikler kromozomlara dönüşür.
Metafaz II evresinde de kardeş kromatitleri taşıyan kromozomlar hücrenin ortasında yani ekvatoral düzleminde tek sıra halinde yan yana dizilir.
Ayrıca iğ iplikleri de sentromerlere bağlanır.
Eğer kardeş kromatitler profaz 1'de crossing over geçirmişler ise genetik olarak birbirinden farklıdır ki bunlar geçirmişlerdi.
Zaten anafaz II evresinde kardeş kromatitler iğ iplikleri sayesinde ayrılarak zıt kutuplara doğru hareket eder ve buradan sonra da artık her bir kardeş kromatit kromozom olarak adlandırılır.
Metafaz II evresinde her bir hücrede iki adet kromozom vardı.
Ancak burada kromozom sayısı geçici olarak iki katına çıktı.
Bakın bu sefer artık 4 kromozom var.
Şimdi gelelim telofaz II ve sitokinez II'ye.
Telofaz II yine profazın tam tersi yani kromozomlar kromatin iplik halini alır.
Çekirdek zarı, çekirdekçik, endoplazmik retikulum gibi orgeneraller yeniden oluşur.
Telofaz evresi devam ederken sitoplazma bölünmesi de eş zamanlı olarak gerçekleşir.
Yine burada boğumlanma olur.
Bu hücrenin boğumlanması ile buradan iki hücre, bu hücrenin boğumlanması ile de yine buradan iki hücre oluşur.
Yani toplamda 4 adet yeni hücre oluşmuş olur.
Bu hücrelerin hepsi genetik olarak birbirinden farklıdır.
Profaz başında bu hücrenin kromozom sayısı 2n eşittir 4'tü.
Ancak şu anda oluşan hücrelerin kromozom sayısı yarılandı ve n eşittir 2 oldu.
