Orta Asya'nın diğer bir devleti.
Uygurlar hocam, istisna bir devlet, yerleşik hayata geçen bir devlet, ikinci köklü devletinin yıkılmasıyla beraber kuruluyor.
Ama kim hocam?
Karluk, bas mülk Türkleri ile birleşerek kurulan bir devlet.
Kurucusu Kutluk Bilge.
Kül kandır.
Merkezleri önce Ötüken, daha sonra Karabağ sabun.
Orta Asya'da ilk defa hocam, başkent değiştiren devlet bunlar.
Yine ilk defa din değiştiren de bunlar.
İleride söyleyeceğiz.
En önemli hükümdarları modern çığır.
Çünkü çok büyük sınırlara ulaşıyorlar.
Büyük Kağan döneminde de hocam önemli bir gelişme yaşanıyor.
Mani dini benimseniyor.
Maliye bizim et yemek yasak, hayvancılık yapmıyorlar, tarımla uğraşıyorlar, tarıma geçiyorlar, savaşmak yasak, savaşçı özelliklerini kaybediyorlar.
İşte istisna bir Türk devleti arkadaşlar.
Bakın milliyetçi ulusal bir devlettir.
Neden?
Çünkü kendisini kullanmış olduğu Uygur alfabesi var.
Tamam önemli.
Peki Büyük Han döneminin diğer bir özelliğine Hocam şu Çin'i ele geçirmek isterken veziri tarafından öldürülüyor Baga Tarkan tarafından.
Neden?
Çünkü Baga Tarkan şöyle bir endişeye kapılıyor.
Eğer biz Çin'i ele geçirirsek Çin'de ne olabilir?
Asimile olabiliriz.
O yüzden de buna izin vermemiş gençler öldürülmüştür diyoruz.
Peki kimler tarafından yıkılacaktır hocam?
Kırgızlar tarafından da iyi kalacaklar diyoruz.
Hocam Uygurların devamında ise hani şöyle söylemiştik.
Kırgızlar tarafından yıkıldı.
Peki hocam farklı bölgelere göç ettiler mi?
Evet, varlıklarını devam ettirdiler mi?
Evet.
Günümüzde bile hala bunlar devam ediyorlar.
Mesela Uygurlar, Kansu, Uygurları, Turfan, Uygurlar olarak ikiye bölünmüştü.
Daha sonra hocam, Çin'in kuzey bölgesi tarafı bu Kansu Bölgesi.
Daha sonra bunların birçoğu Moğolların egemenliğine girecekler.
Bakın burada çok önemli bir şey var.
Uygurlar, Moğolların Türkleşmesi içinde çok önemli bir katkı sağlayacaklar.
Çünkü onların içerisinde memur olarak görev alacaklar.
Türk kültürlerini, Türk adetlerini, Türk geleneklerini Moğollara kabul ettirecekler.
Yani Moğollar bizden etkileniyor.
Günümüzde de varlıklarını hala devam ettiriyorlar.
Azam Çin içerisinde bir de Turfan Uygurları var.
Hocam 911 yılında kurulmuştur 1200 9'da.
Bunlar da yine Moğol egemenliğe girmişler.
Ama günümüzde Doğu Türkistan olarak bilinen hocam bu Turfan, Uygurlar mıdır?
Hala Çin tarafından işkenceye veya kötü şeylere maruz kalıyorlar.
Uygur özerk bölgesinde yaşamaktalar diyoruz.
Peki hocam?
Peki hocam Uygurlar ile ilgili ilk olanlar nelerdir?
Yani neler önemli?
Bakın bir çok şeyi burada değişik.
İlk yerleşik yaşama geçen kim hocam?
Uygurlar, ilk tarımsal faaliyeti yapanlar kim?
Uygurlar ilk mimarî eserler ortaya bırakan kim?
Uygurlar Bakın genelde dini mabetler yaptıkları için mimar eserleri de var.
Diğer Türklerden farklı.
İlk duvar süsleme sanatı yani fresk.
Kimdi hocam?
Uygurlar da var.
İlk gölge oyunu.
Bakın günümüzde Karagöz ve Hacivat'ın oluşmasına sebep olan şey bu.
İlk hareketli matbaa ve kağıdı kullananlar kim hocam?
Uygurlar.
Tabii biz bunu biliyoruz.
Kağıt ve matbaa ilk defa Çin'de ortaya çıkmıştı.
Ama bunu onlardan ilk defa alan ve kullanan Uygurlar.
Peki ilk defa bankacılık sistemini kullanan kim?
Gene Uygurlar.
Bakın şöyle söyleyeyim.
Ticari anlamda inanılmaz gelişmiş bir devlet Uygurlar.
Bu yüzden de biliyoruz ilk bes para ya da kağıt para gibi önemli ürünler kullanıyorlar ve öz kuan po adı verilen böyle değişik para birimleri kullanmışlar ve bu da onlarda bankacılığı da getirmiştir.
Peki yurt dışı ticaret kuralları var mı hocam?
Evet zaten dedik.
Ticarete çok girişmişler.
O zaman bankacılıkta bunlarla ilgili bir durum.
Peki Uygurların kullandığı bir alfabe var kendisine özgü.
Bakın Köktürk alfabesi değil, Uygur alfabesini kullanıyorlar.
Peki bu neyi gösteriyor hocam?
Ulus devlet olduklarını.
Yani bunlar da Köktürk Devleti gibi milliyetçi bir devlet.
Yalnız bunların neyi?
Hocam sorunlu.
Bakın savaşçı özelliklerini kaybetmişler.
Milli kimliklerini değil, milli benliklerini değil.
Bu çok önemli diyoruz.