Divan-u Lügati't Türk, Atabet'ül Hakayık, Divan-ı Hikmet

Geçiş dönemi edebiyatına kaldığımız yerden devam ediyoruz.
Önceki dersimiz de özellikle annem bahsetti.
Kutadgu Bilig gördük.
Şimdi Divan ı Lügati't-Türk'te.
Bin 74 yılında arkadaşlar Kaşgarlı Mahmud tarafından yazılan eserdir.
Bakın bu eserin yazılma amacı Araplara Türkçe öğretmektir.
Ama öğretirken de Türkçe'nin aslında zengin bir dil olduğunu göstermek amaçlanmıştır.
Bakın peki.
Divan ı Lügat it Türk sözlük anlamı olarak nedir?
Türk dillerinin sözlüğü anlamına gelir.
Peki İlkler bazında bizim için nasıl bir önemi var?
Arkadaşlar Türkçenin bilinen ilk sözlüğü dür, ilk ansiklopedi sidir, ilk antolojisi dir, ilk dilbilgisi kitabıdır, ilk etimoloji ve ilk folklör kitabıdır diyebiliriz arkadaşlar.
Bakın aynı zamanda eserin içerisinde Türk dünyasını gösteren bir harita olduğunu da söyleyebiliriz.
Ve bu eserin içerisinde bakın koşu sagun saf destan örneklerini de bulabiliriz.
Aynı zamanda diğer eserlerde olduğu gibi Hakan Y lehçesiyle yazılmış olup içerisinde tam 7 bin 500 Türkçe sözlüğün açıklaması yapılmıştır.
Arkadaşlar ata etüd hak ayık üçüncü eserimiz arkadaşlar onikinci yüzyılda edip ahmet yük neki tarafından.
Bazen yük benekli yük inek zaten şehri yük inek edip ahmet de denir.
Bakın Edip Ahmet yük ne ki tarafından yazılan bu eser hakikatlerin eşiği anlamına gelmektedir.
Öncelikle bu eser için bir ahlak ve öğüt kitabıdır diyebiliriz.
Yine Hakan Y.
Lehçesiyle yazıldığını ve mutlaka bilmeliyiz.
Içerisinde 40 beyit ve 100 üç tane dörtlük vardır.
İşte bakın anahtar kelimeler atabey, beytül, hak, ayık bilgi, cömertlik, cimrilik, hırs, yumuşak huylu luk, ilim, doğruluk gibi bakın konuları işlemiştir arkadaşlar.
Aynı zamanda İslam inançlarını telkin eden ilk eser de yine ata ve tüylü hak ayık tır diyebiliriz.
Ve son eserimiz Arkadaşlar Divanı Hikmet, onikinci yüzyılda Hoca Ahmed Yesevi tarafından Hikmet adı verilen şiirlerin yer aldığı bir eserdir.
Bakın hikmetler genellikle 7'li ve 12'li hece ölçüsüyle yazılmıştır.
Ahmed Yesevi'nin bir özelliği var.
Biz kendisinin ilk mutasavvıf olduğunu söyleyebiliriz.
Dolayısıyla arkadaşlar bu eser aynı zamanda ilk tasavvufi eserdir.
Bakın eserde sade bir dil ve yine Hakan lehçesi olduğunu söylüyoruz.
Peki ne var?
Bakın arkadaşlar hangi konuları işlemiştir Ahmed Yesevi?
Hazreti Peygamber'in hayatını ve mucizelerini.
Kıyamet gününün yakınlığını, dünyadan şikayet, dervişlerin faziletleri gibi konuları.
Ahmed Yesevi bu eserinde işlemiştir.
Aynı zamanda dörtlük ve beyitler birlikte kullanılmış, aruz ve hece ölçüsünü yine birlikte kullanıldığını söylüyoruz.
63 yaş dedik kendisini.
63 yaşından sonra bir bir çukur kazıyor.
Hazreti Peygamber 63 yaşında vefat ettiği için ben de artık bu yaştan sonra yaşamam, alayım deyip bir çukur kazıp 63 yaşından sonra o çukurda hayatını devam ettiriyor.
Şimdi konumuzla ilgili örnek sorunuzu çözebiliriz.
Yukarıda verilen dizelerle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi söylenemez?
Şimdi A seçeneğine bakalım.
Mesnevi uyak düzeniyle yazılmıştır.
Neydi mesnevi uyak düzeni?
A, b ve c, c yani düz kahveye bakın.
Her beyit kendi arasında kafiyeli e bakın gerek ve yürek bakın.
Renkler kelime kökü olduğu için zengin, kafiye aynı olduğu için ne diyeceğim?
A Hemen yan tarafa bakıyoruz gerek gerek e aynı anlam ve görev dedir.
Bakın hedeftir hatta davranmak olmak, bakım mek mak isim fiille gelir aynı anlam ve görevlerdir.
Emen ne diyeceğim bebek doğar.
Benzer rüyalar geniş zaman ikidir, aynı görevlidir.
Buradaki R yine geniş zamandır aynı görevlidir.
Dolayısıyla bakın mesnevi nazım şekliyle yazıldığını, yani düz kafiye olduğunu söyleyebiliriz.
Peki yöneticilere B seçeneğinde öğüt vermiş demiş.
Bakalım beylik için önce asalet gerek, sonra cesaret, yiğitlik pek yürek.
O zaman ne yapıyor?
Bakın bey olmak için, yönetici olmak için.
Önce bir kere asalet lazım, sonra cesaret, yiğitlik ve yürek lazım.
Rotası bey ise oğul bey'de var oldu olsa bey atasına benzer.
Akıllı ve bilgili olmak gerek.
Cömert ve yumuşak davranmak gerek.
Bakın ne yapıyor, öğütler veriyor.
Akıllı olacaksın, bilgili olacaksın, cömert olacaksın.
Bilgi ile beyler halkını yönetecek, akıllı halkın işini yürütecek.
E ne yaptı?
Bakın yöneticilere öğüt verdi.
Peki öğüt verdiği için.
Didaktik özellikler taşır mı?
Kesinlikle taşır.
Redif de yer verilmemiştir.
Bakın hemen ikinci beyit baktığımızda doğar.
Benzer doğmak fiili, organize zaman, benzemek fiili.
Geniş zaman ne oldu geniş zaman aynı görevde olduğu için ben buna ne diyeceğim arkadaşlar kesinlikle ben buna bakın redif diyeceğim o zaman ne yaptım?
Bakın arkadaşlar redif ve yer verilmemiştir ifadesini kesinlikle yanlış olarak yani asla bizim doğru cevabımız olarak işaret edeceğiz.
Yarım ve zengin uyak.
Bakın zaten rek rek kelime kökleri en az üç harf benzediği için ben ne diyeceğim?
Zengin kafiye diyeceğim aynı zamanda yarım kafi arkadaş var son bahçe bakalım yönetmek ve yürütmek fiillerin de bu ağır ekleri geniş zaman zekidir.
Geniş zaman eki olduğu için ben kesinlikle redif diyeceğim arkadaşlar ama üyelere de ne diyeceğim bakın.
Aynı anlam ve görevde olmayan bu ekler farklı anlam ve görevde olduğu için ve bir harfe benzediği için ben de yarım kafiye diyeceğim.
O zaman gerçekten yarım ve zengin uyak kullanılmıştır diyebiliriz.
Dolayısıyla soracağımız değil seçeneği olacak.