Kunduz, Türkçe ünsüz lerle ilgili ses olayları konu anlatımından herkese merhaba arkadaşlar.
Ünsüz harfleri biliyoruz.
Alfa haberimizde yer alan ve yanına el sesi getirerek okuduğum harfler ünsüz yani sessiz harfler de bunlar.
Yirmi bir taneydi ve bunlarla da ilgili ses olayları mı var?
İlki ünsüz yumuşaması, yani ünsüz değişimi.
Şimdi arkadaşlar şişman bir insanın daha önceden ne olması gerekir?
Zayıf olması gerekir.
Uzun bir insanın daha önceden nasıl olması gerekir?
Kısa olması gerekir.
Bir ünsüz ün de yumuşak olabilmesi için daha önceden ne olması gerekir?
Tabii ki sert olması gerekir.
Şimdi sert.
Dün sözleri bir hatırlayalım.
Neydi sert?
Dün sözlerimiz.
Fıstık cı Şahap.
Bir de sürekli sert.
Dün sözlerimiz vardı.
Yani yeri geldi mi yumuşayan, sertliği sürekli olmayan ünsüz lerimiz ket çaptı.
Kt CHP.
Şimdi bu kurala bakalım.
Dilimizde sonu sürekli sert ünsüz ile biten bir kelimeye, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde ya da ünlüyle başlayan bir kelimeyle birleşirken kelime sonunda yer alan sürekli sert yumuşar.
Bu ses olayına ünsüz yumuşaması denir.
Tanım biraz karışık gelebilir ama şöyle özetleyelim.
Benim kelime min sonu ct, cp yani Süre Sert'ten bir ünsüz de bitecek.
Ünlüyle başlayan bir ek veya kelime gelecek.
Aaa ııı iyi, o kötü.
Şimdi bu ünlüler sürekli saatleri yumuşak ulaştıracak.
Bu ses olayına da ünsüz yumuşaması diyeceğiz.
Şimdi ke yumuşak, İnce yumuşak geyiğe dönüşür. Arkadaşlar T yumuşak ince diye dönüşür.
Ç yumuşayıncaya.
C ye dönüşür.
P yumuşayıncaya.
B'ye dönüşür.
Bu ses olayına ünsüz yumuşaması denir.
Şimdi bir iki tane örneğimiz inceleyelim.
Çiçek kelimesi.
Bakıyorum sonu süresiz, sert ünsüz demi bitti.
Evet ket çaptan bir sürekli sert ünsüz de bitti.
Yanına ünlü ile başlayan bir ek getiriyorum.
Yeni kelime hem Çiçek'i değil çiçeği olur.
Ne oldu?
Sürek Siz sert ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde yumuşatarak yumuşak şeye dönüştü.
Bir tane daha yapayım.
Dolap kelimesine bakıyorum.
Sonu sürekli sert, ünsüz den P ile bitti.
A ile başlayan yani ünlüyle başlayan bir ek getirdim.
Oluşan kelimeye dola pa demem, dola ba derim.
Oldu.
Sürek siz sert yanına ünlü gelince yumuşatarak B.
Ye dönüştü.
Bir tane daha yapalım aç IU ekini aldı.
Oluşan kelime atçı değil ağacı olur.
Şurada sürekli sert ünsüz lerden C var.
Ünlüyle başlayan E kaldı ve yumuşatarak C'ye dönüştü.
Bu ses olayları ünsüz yumuşaması mıdır?
Bazı kurallarım var arkadaşlar.
Dilimize yabancı dillerden girmiş kelimelerde yumuşama görülmeyebilir.
Şimdi ünsüz yumuşaması gibi ses mız bizim dilimizdeki kelimelerin kurallarıdır.
Yani Türkçe kökenli kelimelerin kurallarıdır.
Bir kelime dilime yabancı dillerden girmişse, ben bu yabancı dildeki kelimeye, Türkçenin kuralını, yani yumuşama gibi ses olaylarını uygulayamaz.
Yorum.
Bazılarında görülüyor evet ama bazılarında görülmüyor.
Bakalım şimdi sanat kelimesini bir inceleyelim istiyorum. Iı ekini alsın.
Şimdi kelime sürekli sert ünsüz ile bitti.
Ünlüyle başlayan e kalınca normalde sanı dı demem gerekir.
Ama biz buna böyle demiyoruz, sana tı diyoruz.
Yani yumuşamaya uğramıyor.
Bir tane daha inceleyelim.
Hukuk kelimesine bakalım.
U ile başlayan ek gelsin.
Kelimenin sonu sürekli sert ünsüz den ke ile bitti.
Ünlüyle başlayan ek geldiğinde normalde hukuğu demem gerekirken burada yumuşama yapmıyorum, hukuku diyorum.
Burada da yine yumuşama görülmüyor arkadaşlar.
Bir diğer kuralım dilimizde özel isimlerde yazılış da yumuşama olmaz, söyleyiş de olur.
Çünkü bunlar özel isimdir.
Biraz özel ayrıcalıkları var.
Zeynep kelimesine bakıyorum.
Sonu yüreksiz, sert, ünsüz de bitti.
Ünlüyle başlayan ek getirdim ben bunu yazarken.
Zeynep bi demiyorum sadece bu Zeynep bi demeyi.
Söyleyiş de yapıyorum, yazılış da yapmıyorum.
Mesela Zonguldak sonu.
Yüreksiz, sert, ünsüz de bitti.
Ünlüyle başlayan, ek getirdiğimde, söylerken Zonguldak'ı diyorum ama yazarken Zonguldak'ı diye yazıyorum.
Son uyarım.
Dilimizde bazı tek heceli kelimelerde yumuşama olmaz.
Bakıyorum maç kelimesi sonu sürekli sert ünsüz de bitti.
Ünlüyle başlayan ek getirdim.
Macı demiyorum, maçı diyorum.
Yumuşamaya uğramadı bakıyorum.
Tek kelimesi sürekli sert, ünsüz de bitti.
Ünlüyle başlayan, ek getirdiğimde oluşan yeni kelimeye teki demiyorum.
Teki diyorum.
Yumuşama olmadı.
At kelimesi sonu sürekli sert ünsüz ile bitti.
Ünlüyle başlayan ek getirdiğimde adam demiyorum, ata diyorum.
Yani yine yumuşama olmadı.
Ünsüz harfleri biliyoruz.
Alfa haberimizde yer alan ve yanına el sesi getirerek okuduğum harfler ünsüz yani sessiz harfler de bunlar.
Yirmi bir taneydi ve bunlarla da ilgili ses olayları mı var?
İlki ünsüz yumuşaması, yani ünsüz değişimi.
Şimdi arkadaşlar şişman bir insanın daha önceden ne olması gerekir?
Zayıf olması gerekir.
Uzun bir insanın daha önceden nasıl olması gerekir?
Kısa olması gerekir.
Bir ünsüz ün de yumuşak olabilmesi için daha önceden ne olması gerekir?
Tabii ki sert olması gerekir.
Şimdi sert.
Dün sözleri bir hatırlayalım.
Neydi sert?
Dün sözlerimiz.
Fıstık cı Şahap.
Bir de sürekli sert.
Dün sözlerimiz vardı.
Yani yeri geldi mi yumuşayan, sertliği sürekli olmayan ünsüz lerimiz ket çaptı.
Kt CHP.
Şimdi bu kurala bakalım.
Dilimizde sonu sürekli sert ünsüz ile biten bir kelimeye, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde ya da ünlüyle başlayan bir kelimeyle birleşirken kelime sonunda yer alan sürekli sert yumuşar.
Bu ses olayına ünsüz yumuşaması denir.
Tanım biraz karışık gelebilir ama şöyle özetleyelim.
Benim kelime min sonu ct, cp yani Süre Sert'ten bir ünsüz de bitecek.
Ünlüyle başlayan bir ek veya kelime gelecek.
Aaa ııı iyi, o kötü.
Şimdi bu ünlüler sürekli saatleri yumuşak ulaştıracak.
Bu ses olayına da ünsüz yumuşaması diyeceğiz.
Şimdi ke yumuşak, İnce yumuşak geyiğe dönüşür. Arkadaşlar T yumuşak ince diye dönüşür.
Ç yumuşayıncaya.
C ye dönüşür.
P yumuşayıncaya.
B'ye dönüşür.
Bu ses olayına ünsüz yumuşaması denir.
Şimdi bir iki tane örneğimiz inceleyelim.
Çiçek kelimesi.
Bakıyorum sonu süresiz, sert ünsüz demi bitti.
Evet ket çaptan bir sürekli sert ünsüz de bitti.
Yanına ünlü ile başlayan bir ek getiriyorum.
Yeni kelime hem Çiçek'i değil çiçeği olur.
Ne oldu?
Sürek Siz sert ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde yumuşatarak yumuşak şeye dönüştü.
Bir tane daha yapayım.
Dolap kelimesine bakıyorum.
Sonu sürekli sert, ünsüz den P ile bitti.
A ile başlayan yani ünlüyle başlayan bir ek getirdim.
Oluşan kelimeye dola pa demem, dola ba derim.
Oldu.
Sürek siz sert yanına ünlü gelince yumuşatarak B.
Ye dönüştü.
Bir tane daha yapalım aç IU ekini aldı.
Oluşan kelime atçı değil ağacı olur.
Şurada sürekli sert ünsüz lerden C var.
Ünlüyle başlayan E kaldı ve yumuşatarak C'ye dönüştü.
Bu ses olayları ünsüz yumuşaması mıdır?
Bazı kurallarım var arkadaşlar.
Dilimize yabancı dillerden girmiş kelimelerde yumuşama görülmeyebilir.
Şimdi ünsüz yumuşaması gibi ses mız bizim dilimizdeki kelimelerin kurallarıdır.
Yani Türkçe kökenli kelimelerin kurallarıdır.
Bir kelime dilime yabancı dillerden girmişse, ben bu yabancı dildeki kelimeye, Türkçenin kuralını, yani yumuşama gibi ses olaylarını uygulayamaz.
Yorum.
Bazılarında görülüyor evet ama bazılarında görülmüyor.
Bakalım şimdi sanat kelimesini bir inceleyelim istiyorum. Iı ekini alsın.
Şimdi kelime sürekli sert ünsüz ile bitti.
Ünlüyle başlayan e kalınca normalde sanı dı demem gerekir.
Ama biz buna böyle demiyoruz, sana tı diyoruz.
Yani yumuşamaya uğramıyor.
Bir tane daha inceleyelim.
Hukuk kelimesine bakalım.
U ile başlayan ek gelsin.
Kelimenin sonu sürekli sert ünsüz den ke ile bitti.
Ünlüyle başlayan ek geldiğinde normalde hukuğu demem gerekirken burada yumuşama yapmıyorum, hukuku diyorum.
Burada da yine yumuşama görülmüyor arkadaşlar.
Bir diğer kuralım dilimizde özel isimlerde yazılış da yumuşama olmaz, söyleyiş de olur.
Çünkü bunlar özel isimdir.
Biraz özel ayrıcalıkları var.
Zeynep kelimesine bakıyorum.
Sonu yüreksiz, sert, ünsüz de bitti.
Ünlüyle başlayan ek getirdim ben bunu yazarken.
Zeynep bi demiyorum sadece bu Zeynep bi demeyi.
Söyleyiş de yapıyorum, yazılış da yapmıyorum.
Mesela Zonguldak sonu.
Yüreksiz, sert, ünsüz de bitti.
Ünlüyle başlayan, ek getirdiğimde, söylerken Zonguldak'ı diyorum ama yazarken Zonguldak'ı diye yazıyorum.
Son uyarım.
Dilimizde bazı tek heceli kelimelerde yumuşama olmaz.
Bakıyorum maç kelimesi sonu sürekli sert ünsüz de bitti.
Ünlüyle başlayan ek getirdim.
Macı demiyorum, maçı diyorum.
Yumuşamaya uğramadı bakıyorum.
Tek kelimesi sürekli sert, ünsüz de bitti.
Ünlüyle başlayan, ek getirdiğimde oluşan yeni kelimeye teki demiyorum.
Teki diyorum.
Yumuşama olmadı.
At kelimesi sonu sürekli sert ünsüz ile bitti.
Ünlüyle başlayan ek getirdiğimde adam demiyorum, ata diyorum.
Yani yine yumuşama olmadı.
