Kunduz Türkçe Kökler.
Konu anlatım videosundan.
Herkese merhaba arkadaşlar.
Öncelikle şunu soralım.
Kök deyince. Aklınıza. Ne geliyor?
Mesela şöyle bir ağaç olduğunu düşünürsek. Şurası'nın toprak olduğunu. Düşünürsek. Ağacın toprak altına bağlandığı bu noktalara. Tabii ki kök diyoruz.
Başka ne geliyor olabilir?
Şöyle bir ağız düşünelim. Bu ağzın. İçinde çok. Sağlıklı. Otuz iki tane ne vardır arkadaşlar?
Diş vardır ve dişlerin şu çeneye. Bağlandığı noktaları. Biz diş kökü diyoruz.
Başka kök deyince ne geliyor aklınıza?
Şöyle bir insan çizelim. Şurada da saçları olsun.
Şu saçların kafaya bağlandığı noktaya ne diyoruz biz?
Kök diyoruz.
O zaman şöyle ortak olarak düşünecek olursak arkadaşlar. Ağacın var olmasını sağlayan, onu topraklı birlikte tutan. Dişlerin. Mağara olmasını sağlayan. Dişin çıkış. Noktası olan. Yere kök diyoruz. Saçın var olmasını sağlayan saçın çıkış noktasını biz. Saç kökü diyoruz. O zaman. Kökün bir şeyin. Çıkış noktası, başlangıç noktası olması. Gerekiyor.
Türkçedeki köke gelecek olursak. Kelimenin anlamlı. En küçük yapısıdır.
Şimdi kelimenin şu olduğunu düşünürsek arkadaşlar. Anlamlı en küçük yapısını. Bulmaya şuradan itibaren başlıyoruz.
En baştan başlıyoruz.
Örneklerden ilerleyelim.
Mesela bir iki tane kelime yazalım.
Çiçekler kelimesi.
Sucu kelimesi.
Gözlükler.
Şu kelimeleri yazdım Kelimelerin köklerini bulalım istiyorum. Ne yapıyordum?
Şuradan başlıyordum.
Ve anlamlı en küçük yapıyı bulmaya çalışıyorum.
Bahçe çiti, çit, çit ve çiçek.
Ben şimdi kelimenin. Anlamlı en küçük yapısını buldum.
Çiçek o zaman. Çiçekler kelimesinin. Var olmasını sağlayan en küçük yapısı. Çiçektir.
Sucu kelimesine bakalım.
Sudur Anlamlı en küçük yapısı kök.
Gözlükler kelimesine bakalım.
Göz, kelimenin. Anlamlı. En küçük yapısıdır.
Şimdi bir uyarım var.
Kök ile. Alakalı bulunan her anlamlı en. Küçük yapı kök değildir. Bulunan kök ile kelimenin tamamı arasında anlam ilişkisi bulunması gerekir. Bakalım arkadaşlar Balıklar kelimesi kalecilik kelimesi.
Bulutlu kelimesi.
Şimdi bu kelimelerin. Anlamlı en küçük yapısına bakalım.
Bal anlamlı mı?
Anlamlı.
En küçük yapımı. Evet, en küçük yapı. Ama yukarıda bir uyarı verdim.
Bulunan her anlamlı. En küçük yapıya kök diyemeyiz.
Bulunan kök ile kelimenin. Tamamı arasında anlam bağı olmalı.
Onu da nasıl arıyorum?
Ben kök bulduktan sonra kökünü, anlamını düşünüyorum.
Kelimenin tamamının anlamını düşünüyorum.
Bir anlam bağlantısı var mı yok mu buna bakıyorum. Eğer kök ile. Kelimenin tamamı arasında anlam bağı varsa kökü doğru buldum demektir.
Ancak bulduğum. Kök ile kelimenin. Tamamı arasında anlam bağı yoksa ben o kökü yanlış buldum demektir. Bakalım bal kelimesi ve balıklar kelimesi Şimdi. Bal arıların yaptığı bir madde.
Balıklar birden fazla balık demek.
Hayvan olan balık ile arıların yaptığı o madde arasında anlam ilişkisi var mı?
Yok.
O zaman ben kökü yanlış. Buldum, devam ediyorum.
Kelime min kökü balıktır.
Devam ediyorum. Kalecilik kal.
Anlamlı mı?
Anlamlı. En küçük yapı mı?
En küçük yapı. Peki ne yapıyorum?
Bulduğum kök ile kelimenin. Tamamı arasında anlam bağı var mı yok mu?
Arıyorum. Bir yerde. Kalmak, oturmak. Durmak ile kalecilik. Arasında anlam bağı var mı?
Yok.
O zaman buradaki kal. Benim kökün değil.
Yanlış buldum, devam ediyorum.
Kale benim.
Kökü bulutlu kelimesine. Bakalım.
Bul anlamlı en. Küçük yapıyı buldum. Peki kelimenin tamamı arasında bir anlam bağı var mı?
Ona bir bakayım.
Havanın bulutlu olması. İle bir şeyi. Arayıp bulmak arasında anlam bağı var mı?
Yok.
O zaman ben kökü yanlış buldum, devam ediyorum. Bulut kelimenin. Anlamlı. En küçük yapısı arkadaşlar.
Bulduğumuz köklerinde tabi ki çeşitleri var.
Bizim 5 tane kök çeşidimiz var, ilki isim kök yani at kökü iş, oluş, hareket bildirmeyen köküdür. Bu kökü bulmanın en kolay yöntemi.
Kökü bulduktan sonra mastar ekini getiriyoruz.
Mak mek mastar ekini, mat mek mastar. Ekini getirdiğimizde. Kök anlamsız oluyorsa bu isim kökü olur.
Arkadaşlar hemen bakalım.
Balıklar çantanı masaya ve perdesiz. Şimdi öncelikle kelimelerin köklerini buluyorum.
Balıklar kelimesinin. Kökü balık.
Ne yapıyorum. İş, oluş, hareket bildirme mesi gerekiyor ve en kolay yöntemi. Mastar ekini alınca anlamsız olması gerekiyor.
Bakıyorum balık mak oldumu olmadı o zaman bu. İsim kökü çantanın kelimesinin kökü. Çanta mastar. Ekini getiriyorum. Çanta mak oldumu olmadı o zaman bu anlamsız olduğu. İçin isim kök. Masaya. Kelimesine. Bakıyorum masa mak mek mastar. Ekini getirdim. Masa mak oldumu olmadı o zaman. Bu isim kök perdesiz kelimesine bakıyorum kökün perde perde mek. Oldumu olmadı o zaman. Bu isim kök.
Şimdi aşağıda da fiil kökü var ikinci kök çeşiti arkadaşlar yani eylem kökü.
Bu da isim kökün tam tersi iş oluş hareket bildiren kök dür ve. Mastar ekini alınca anlamlı olması. Gerekir.
Hemen inceleyelim.
Yazar gördünüz.
Bulmuşlar ve yürütmüş. Ne yapıyorum?
Önce kelimenin anlamlı en küçük yapısını bulmam gerekiyor.
Yazar kelimesinin anlamlı en küçük yapısı yazdır.
Mak.
Mek en kolay yöntemi neydi?
Fiil kökü bulmanın mak.
Mastar ekini getiriyorum. Anlamlı olursa fiil kök müydü?
Yaz.
Mak. Anlamlı olduğu için fiil köküdür.
Gördünüz kelimesinin. Anlamlı en küçük. Yapısı gör. Mak.
Mek.
Mastar ekini. Getirdim. Görmek anlamlı anlamlı olduğu. İçin fiil kökü bulmuşlar. Kelimesine bakıyorum.
Bul mak, mek.
Mastar ekini. Getirdim. Bulmak anlamlı anlamlı. Olduğu için fiil kök yürütmüş kelimesine bakıyorum. Yürü mak, mek, mastar ekini getiriyorum.
Yürümek anlamlı anlamlı. Olduğu için fiil kök.
Şimdi arkadaşlar soru çözerken bazen isim kök. Mak mek alıyor muydu?
Fiil kök. Alıyor muydu?
Karıştırabilirsiniz.
Bunun kolay bir yöntemi var. Aklımızda kalsın. Diye herkesin bir ismi. Var.
Atıyorum benim adım. Ayşe. Karşımdaki insanın adı da Fatma olsun. Şimdi bizim birer ismimiz var. İsimler mak mek mastar ekini alır mıydı?
Almazlardı.
Getirin kendi isminizle mak mek, mastar ekini alıyor mu?
Satmamak.
Olmadı. Ayşe mek. Olmadı.
O zaman aklınızda şöyle kalsın isimler mak mek, mastar. Ekini. Almazlar. Almayınca isim, kök alınca fiil kök olurlar.
Şimdi üçüncü kök türünü arkadaşlar ses teş kök ses 5, kök ses 5. Kelimeden aklımıza gelsin. Ama çok da benzer bir yöntemi değil.
Sadece bir isim benzerliği. Olarak aklımızda kalsın. Hem isim hem fiil kökü. Olarak kullanılabilen. Bu isim ve fiil olarak. Kullanılan. Kelimeler. Arasında da anlam bağı bulunmayan. Köküdür.
Şimdi biraz karışık gelmiş olabilir. O zaman hemen açalım. Öyle bir kelime olacak ki ben bu kelimeyi cümlede. Kullandığımda isim olarak kullanabileceğim. Aynı kelimeyi başka bir. Cümlede kullandığımda da fiil olarak. Kullanabileceğim.
İsim ve fiil olarak kullanırken de bu iki kelime. Arasında anlam bağı bulunmayacak. Eğer bulunmazsa bu tarz köklerimiz ses teş kök olur. Hemen bakalım. Gül kelimesi, bin kelimesi, at kelimesi, kır kelimesi, al kelimesi.
Şimdi bu kelimeleri bir inceleyelim.
Gül kelimesinin. İlk anlamı. Gülmek tabi ki gülümsemek. Buna mak mek mastar ekini getirdim. Bu fiildir.
Bir de çiçek olan gül vardır arkadaşlar.
Çiçek olan gül de tabi ki isimdir.
Bakın kelimeyi hem fiil hem. İsim olarak kullanabiliyorum. Peki gülmek ile çiçek olan. Gül arasında anlam bağı var mı?
Yok.
O zaman bu benim. İçin gül kelimesi ses teş köküdür.
Bin kelimesine bakıyorum.
Bir binmek işi. Var. Ata binmek, arabaya binmek iştir, fiildir. Bir de sayı olan bin var.
Sayı olan bin. De iş bildirmediği için isimdir.
Bakın ben kelimeyi hem fiil hem. İsim olarak kullanabildim. Ata arabaya binmek ile. Sayı olan bin arasında anlam bağı var mı?
Yok.
O zaman. İsim ve fiil. Olarak kullanılabilmesine rağmen arasında anlam bağı bulunmayan bu. Kökün ses teş köküdür. At kelimesine bakalım.
Atmak. Elinden bir şeyi. Fırlatmak. Dır.
Yani fiil köküdür. Bir de hayvan olan atımız var.
Bu da hayvan olduğu. İçin isim köküdür.
Peki bir şey. Fırlatmak, atmak. İle. Hayvan olan at arasında anlam bağı var mı?
Yok. Hem isim hem fiil. Olarak kullanıldı ve aralarında anlam bağı olmadığı. İçin ses teş kök oldu.
Kır cam kırmak, bir şey. Kırmak anlamı. Var.
Bu fiildir. Bir de doğa, kırlar, çimenler anlamı var.
Bu da. İsimdir.
İsim ve fiil olarak kullanabildim. Ve aralarında anlam bağı yok. Ses teş köküdür.
Al Bir şeyi tutup çekmek, almak vardır.
Bir de kırmızı anlamı var.
Al kelimesinin bu. İkisi arasında anlam bağı yok.
Kırmızı isim almak da fiil olarak kullanılır.
İkisi arasında anlam bağı olmadığı için bu al da. Ses 5 kök dür.
Şimdi ses 5.
Kökte bir adet uyarım var.
Ben kelimesi de ses 5'tir. Bakın sözcükte anlamdaki ses 5'tir. Vücudumdaki kahverengi noktalara ben derim. Bir de zamir olan kişi olan ben var. Çay içtiğim çay var.
Bir de üzülen çay var.
Fiş bir market, fiş var, bir de priz var. İki anlamı var. Gibi kelimeler ses teş kök olmaz. Acaba neden?
İki anlamı var ama seste kök diyemiyorum.
Ne den acaba bir düşünelim.
Çünkü arkadaşlar ses 5 kök olabilmesi için hem isim hem de fiil kök. Olarak kullanılması gerekir.
Ben iki anlamı da isim olarak kullanılır. Çay içilen çay ve süzülen çay.
İkisi de isim olarak kullanılır.
Market fişi ve. Priz olan. İkisi de. İsim anlamında kullanılır.
Yani bunların fiil olarak bir anlamı yoktur. Ses 5 Kök olabilmesi için hem isim hem fiil olarak. Kullanılmaları. Gerekir.
Bir diğer kök türü arkadaşlar ortak kök dür.
Yine hem isim hem. Fiil olarak kullanılan. Kelimelerim var.
Bu isim ve fiil. Olarak kullanılan. Kelimeler. Arasında anlam bağı bulunacak. Az önceki gibi ses 5 köklerine dedim.
Kelimenin hem isim anlamı var, hem fiil anlamı. Var ve aralarında anlam bağı yok. Ancak ortak kökte kelimenin hem isim hem fiil anlamı var ve bu isim ve. Fiil anlamının arasında anlam bağı bulunacak. Bakalım neler olabilir?
Savaş. Boya, eski ekşi, güven, barış bu tarz kelimelerim olabilir.
Inceleyelim şimdi. Savaş derken karşıt. İki tarafın birbirine girme işi yani. Savaş mak, savaş yapmak anlamında kullanırsam. Fiil.
Peki bu iki tarafın birbirine girme. Olayın olayının adı ne?
Bu olaya ne diyorum ben?
Savaş diyorum.
Mesela kurtuluş savaşı, Kurtuluş. Savaşı derken oradaki savaş. İsimdir. Yalnız iki tarafın bir. Araya gelmesine, kavga etmesine. Ben fiil anlamında kullandığım savaşı kullanıyorum.
Burası da. İsim.
Bakın hem isim hem fiil. Olarak kullanabildim ve savaşmak. İle savaş açtığım. İşin adına da. Savaş dediğim. İçin anlam bağı bulundu.
Bulunduğu için de bunlar ortak.
Kök boyaya. Geldim.
Bir renkli. Kalemler anlamı. Var.
Boya kalemleri.
E kalemler iş bildirmediği için isim anlamında kullanılır. Bir de boyamak anlamı var arkadaşlar. Ben o renkli kalemleri alıyorum.
Kağıdı, duvarı veya herhangi bir şeyi boyuyorum. Bu da iş anlattığı için fiil anlamındadır. Şimdi isim ve fiil olarak. Kullanılan bu boya. Kelimesi. Arasında anlam bağı var. Ben renkli kalemleri. Kullanarak boyama yaptığım. İçin. İkisi arasında anlam bağı bulunduğu için bunlar ortak köküdür. Eskiye bakalım. Eski mek fiil anlamı vardır. Bir kıyafetin. Zaman. Geçtikçe eski duruma gelmesi. Yani iş anlatıyor. Fiil.
Bir de eski ayakkabı diyorum mesela. Ayakkabının. Eski. Olduğu. Durumunu söylüyorum.
Bir de bunu ben. İsim olarak kullanıyorum. E eskime işi olunca eskidiği için. Aralarında anlam bağı bulunduğu için bunlar ortak. Kök dür arkadaşlar. Şimdi geldim yansıma köke. Yansıma kelimesinin. Anlamını verelim. Arkadaşlar.
Doğadaki seslerin dilimizde kelime. Olarak kullanılmasına yansıma. Kelime denir.
Yansıma kelimelerden oluşan köklere de. Yansıma kök. Denir.
Mesela kelime olarak inceleyelim. Bomba.
Hala dı. Meli di.
Şimdi şu kelimelerin köklerini inceleyelim istiyorum.
Bomba kelimesinin kökü. Bom. Sesinden gelir.
Doğadaki duyduğum bir sestir. Ben bunu aldım.
Kök olarak kullandıysa.
Buna yansıma. Kök denir.
Havlu da kelimesinin kökü. Hav. Dan gelir.
Köpeğin çıkardığı bir sestir.
Doğadaki duyduğum bir sestir. Ve ben bunu gelip kök olarak kullandığım. İçin. Bu yansıma kök oldu. Melodi kelimesine. Bakalım. Kelimenin kökü m den gelir.
Kuzuların doğada çıkardığı bir sestir.
Ben bunu gelip kelime. Olarak. Yazabilir miyim?
O zaman bu da arkadaşlar. Yansıma kök oluşmuştur.
Öncelikle şunu soralım.
Kök deyince. Aklınıza. Ne geliyor?
Mesela şöyle bir ağaç olduğunu düşünürsek. Şurası'nın toprak olduğunu. Düşünürsek. Ağacın toprak altına bağlandığı bu noktalara. Tabii ki kök diyoruz.
Başka ne geliyor olabilir?
Şöyle bir ağız düşünelim. Bu ağzın. İçinde çok. Sağlıklı. Otuz iki tane ne vardır arkadaşlar?
Diş vardır ve dişlerin şu çeneye. Bağlandığı noktaları. Biz diş kökü diyoruz.
Başka kök deyince ne geliyor aklınıza?
Şöyle bir insan çizelim. Şurada da saçları olsun.
Şu saçların kafaya bağlandığı noktaya ne diyoruz biz?
Kök diyoruz.
O zaman şöyle ortak olarak düşünecek olursak arkadaşlar. Ağacın var olmasını sağlayan, onu topraklı birlikte tutan. Dişlerin. Mağara olmasını sağlayan. Dişin çıkış. Noktası olan. Yere kök diyoruz. Saçın var olmasını sağlayan saçın çıkış noktasını biz. Saç kökü diyoruz. O zaman. Kökün bir şeyin. Çıkış noktası, başlangıç noktası olması. Gerekiyor.
Türkçedeki köke gelecek olursak. Kelimenin anlamlı. En küçük yapısıdır.
Şimdi kelimenin şu olduğunu düşünürsek arkadaşlar. Anlamlı en küçük yapısını. Bulmaya şuradan itibaren başlıyoruz.
En baştan başlıyoruz.
Örneklerden ilerleyelim.
Mesela bir iki tane kelime yazalım.
Çiçekler kelimesi.
Sucu kelimesi.
Gözlükler.
Şu kelimeleri yazdım Kelimelerin köklerini bulalım istiyorum. Ne yapıyordum?
Şuradan başlıyordum.
Ve anlamlı en küçük yapıyı bulmaya çalışıyorum.
Bahçe çiti, çit, çit ve çiçek.
Ben şimdi kelimenin. Anlamlı en küçük yapısını buldum.
Çiçek o zaman. Çiçekler kelimesinin. Var olmasını sağlayan en küçük yapısı. Çiçektir.
Sucu kelimesine bakalım.
Sudur Anlamlı en küçük yapısı kök.
Gözlükler kelimesine bakalım.
Göz, kelimenin. Anlamlı. En küçük yapısıdır.
Şimdi bir uyarım var.
Kök ile. Alakalı bulunan her anlamlı en. Küçük yapı kök değildir. Bulunan kök ile kelimenin tamamı arasında anlam ilişkisi bulunması gerekir. Bakalım arkadaşlar Balıklar kelimesi kalecilik kelimesi.
Bulutlu kelimesi.
Şimdi bu kelimelerin. Anlamlı en küçük yapısına bakalım.
Bal anlamlı mı?
Anlamlı.
En küçük yapımı. Evet, en küçük yapı. Ama yukarıda bir uyarı verdim.
Bulunan her anlamlı. En küçük yapıya kök diyemeyiz.
Bulunan kök ile kelimenin. Tamamı arasında anlam bağı olmalı.
Onu da nasıl arıyorum?
Ben kök bulduktan sonra kökünü, anlamını düşünüyorum.
Kelimenin tamamının anlamını düşünüyorum.
Bir anlam bağlantısı var mı yok mu buna bakıyorum. Eğer kök ile. Kelimenin tamamı arasında anlam bağı varsa kökü doğru buldum demektir.
Ancak bulduğum. Kök ile kelimenin. Tamamı arasında anlam bağı yoksa ben o kökü yanlış buldum demektir. Bakalım bal kelimesi ve balıklar kelimesi Şimdi. Bal arıların yaptığı bir madde.
Balıklar birden fazla balık demek.
Hayvan olan balık ile arıların yaptığı o madde arasında anlam ilişkisi var mı?
Yok.
O zaman ben kökü yanlış. Buldum, devam ediyorum.
Kelime min kökü balıktır.
Devam ediyorum. Kalecilik kal.
Anlamlı mı?
Anlamlı. En küçük yapı mı?
En küçük yapı. Peki ne yapıyorum?
Bulduğum kök ile kelimenin. Tamamı arasında anlam bağı var mı yok mu?
Arıyorum. Bir yerde. Kalmak, oturmak. Durmak ile kalecilik. Arasında anlam bağı var mı?
Yok.
O zaman buradaki kal. Benim kökün değil.
Yanlış buldum, devam ediyorum.
Kale benim.
Kökü bulutlu kelimesine. Bakalım.
Bul anlamlı en. Küçük yapıyı buldum. Peki kelimenin tamamı arasında bir anlam bağı var mı?
Ona bir bakayım.
Havanın bulutlu olması. İle bir şeyi. Arayıp bulmak arasında anlam bağı var mı?
Yok.
O zaman ben kökü yanlış buldum, devam ediyorum. Bulut kelimenin. Anlamlı. En küçük yapısı arkadaşlar.
Bulduğumuz köklerinde tabi ki çeşitleri var.
Bizim 5 tane kök çeşidimiz var, ilki isim kök yani at kökü iş, oluş, hareket bildirmeyen köküdür. Bu kökü bulmanın en kolay yöntemi.
Kökü bulduktan sonra mastar ekini getiriyoruz.
Mak mek mastar ekini, mat mek mastar. Ekini getirdiğimizde. Kök anlamsız oluyorsa bu isim kökü olur.
Arkadaşlar hemen bakalım.
Balıklar çantanı masaya ve perdesiz. Şimdi öncelikle kelimelerin köklerini buluyorum.
Balıklar kelimesinin. Kökü balık.
Ne yapıyorum. İş, oluş, hareket bildirme mesi gerekiyor ve en kolay yöntemi. Mastar ekini alınca anlamsız olması gerekiyor.
Bakıyorum balık mak oldumu olmadı o zaman bu. İsim kökü çantanın kelimesinin kökü. Çanta mastar. Ekini getiriyorum. Çanta mak oldumu olmadı o zaman bu anlamsız olduğu. İçin isim kök. Masaya. Kelimesine. Bakıyorum masa mak mek mastar. Ekini getirdim. Masa mak oldumu olmadı o zaman. Bu isim kök perdesiz kelimesine bakıyorum kökün perde perde mek. Oldumu olmadı o zaman. Bu isim kök.
Şimdi aşağıda da fiil kökü var ikinci kök çeşiti arkadaşlar yani eylem kökü.
Bu da isim kökün tam tersi iş oluş hareket bildiren kök dür ve. Mastar ekini alınca anlamlı olması. Gerekir.
Hemen inceleyelim.
Yazar gördünüz.
Bulmuşlar ve yürütmüş. Ne yapıyorum?
Önce kelimenin anlamlı en küçük yapısını bulmam gerekiyor.
Yazar kelimesinin anlamlı en küçük yapısı yazdır.
Mak.
Mek en kolay yöntemi neydi?
Fiil kökü bulmanın mak.
Mastar ekini getiriyorum. Anlamlı olursa fiil kök müydü?
Yaz.
Mak. Anlamlı olduğu için fiil köküdür.
Gördünüz kelimesinin. Anlamlı en küçük. Yapısı gör. Mak.
Mek.
Mastar ekini. Getirdim. Görmek anlamlı anlamlı olduğu. İçin fiil kökü bulmuşlar. Kelimesine bakıyorum.
Bul mak, mek.
Mastar ekini. Getirdim. Bulmak anlamlı anlamlı. Olduğu için fiil kök yürütmüş kelimesine bakıyorum. Yürü mak, mek, mastar ekini getiriyorum.
Yürümek anlamlı anlamlı. Olduğu için fiil kök.
Şimdi arkadaşlar soru çözerken bazen isim kök. Mak mek alıyor muydu?
Fiil kök. Alıyor muydu?
Karıştırabilirsiniz.
Bunun kolay bir yöntemi var. Aklımızda kalsın. Diye herkesin bir ismi. Var.
Atıyorum benim adım. Ayşe. Karşımdaki insanın adı da Fatma olsun. Şimdi bizim birer ismimiz var. İsimler mak mek mastar ekini alır mıydı?
Almazlardı.
Getirin kendi isminizle mak mek, mastar ekini alıyor mu?
Satmamak.
Olmadı. Ayşe mek. Olmadı.
O zaman aklınızda şöyle kalsın isimler mak mek, mastar. Ekini. Almazlar. Almayınca isim, kök alınca fiil kök olurlar.
Şimdi üçüncü kök türünü arkadaşlar ses teş kök ses 5, kök ses 5. Kelimeden aklımıza gelsin. Ama çok da benzer bir yöntemi değil.
Sadece bir isim benzerliği. Olarak aklımızda kalsın. Hem isim hem fiil kökü. Olarak kullanılabilen. Bu isim ve fiil olarak. Kullanılan. Kelimeler. Arasında da anlam bağı bulunmayan. Köküdür.
Şimdi biraz karışık gelmiş olabilir. O zaman hemen açalım. Öyle bir kelime olacak ki ben bu kelimeyi cümlede. Kullandığımda isim olarak kullanabileceğim. Aynı kelimeyi başka bir. Cümlede kullandığımda da fiil olarak. Kullanabileceğim.
İsim ve fiil olarak kullanırken de bu iki kelime. Arasında anlam bağı bulunmayacak. Eğer bulunmazsa bu tarz köklerimiz ses teş kök olur. Hemen bakalım. Gül kelimesi, bin kelimesi, at kelimesi, kır kelimesi, al kelimesi.
Şimdi bu kelimeleri bir inceleyelim.
Gül kelimesinin. İlk anlamı. Gülmek tabi ki gülümsemek. Buna mak mek mastar ekini getirdim. Bu fiildir.
Bir de çiçek olan gül vardır arkadaşlar.
Çiçek olan gül de tabi ki isimdir.
Bakın kelimeyi hem fiil hem. İsim olarak kullanabiliyorum. Peki gülmek ile çiçek olan. Gül arasında anlam bağı var mı?
Yok.
O zaman bu benim. İçin gül kelimesi ses teş köküdür.
Bin kelimesine bakıyorum.
Bir binmek işi. Var. Ata binmek, arabaya binmek iştir, fiildir. Bir de sayı olan bin var.
Sayı olan bin. De iş bildirmediği için isimdir.
Bakın ben kelimeyi hem fiil hem. İsim olarak kullanabildim. Ata arabaya binmek ile. Sayı olan bin arasında anlam bağı var mı?
Yok.
O zaman. İsim ve fiil. Olarak kullanılabilmesine rağmen arasında anlam bağı bulunmayan bu. Kökün ses teş köküdür. At kelimesine bakalım.
Atmak. Elinden bir şeyi. Fırlatmak. Dır.
Yani fiil köküdür. Bir de hayvan olan atımız var.
Bu da hayvan olduğu. İçin isim köküdür.
Peki bir şey. Fırlatmak, atmak. İle. Hayvan olan at arasında anlam bağı var mı?
Yok. Hem isim hem fiil. Olarak kullanıldı ve aralarında anlam bağı olmadığı. İçin ses teş kök oldu.
Kır cam kırmak, bir şey. Kırmak anlamı. Var.
Bu fiildir. Bir de doğa, kırlar, çimenler anlamı var.
Bu da. İsimdir.
İsim ve fiil olarak kullanabildim. Ve aralarında anlam bağı yok. Ses teş köküdür.
Al Bir şeyi tutup çekmek, almak vardır.
Bir de kırmızı anlamı var.
Al kelimesinin bu. İkisi arasında anlam bağı yok.
Kırmızı isim almak da fiil olarak kullanılır.
İkisi arasında anlam bağı olmadığı için bu al da. Ses 5 kök dür.
Şimdi ses 5.
Kökte bir adet uyarım var.
Ben kelimesi de ses 5'tir. Bakın sözcükte anlamdaki ses 5'tir. Vücudumdaki kahverengi noktalara ben derim. Bir de zamir olan kişi olan ben var. Çay içtiğim çay var.
Bir de üzülen çay var.
Fiş bir market, fiş var, bir de priz var. İki anlamı var. Gibi kelimeler ses teş kök olmaz. Acaba neden?
İki anlamı var ama seste kök diyemiyorum.
Ne den acaba bir düşünelim.
Çünkü arkadaşlar ses 5 kök olabilmesi için hem isim hem de fiil kök. Olarak kullanılması gerekir.
Ben iki anlamı da isim olarak kullanılır. Çay içilen çay ve süzülen çay.
İkisi de isim olarak kullanılır.
Market fişi ve. Priz olan. İkisi de. İsim anlamında kullanılır.
Yani bunların fiil olarak bir anlamı yoktur. Ses 5 Kök olabilmesi için hem isim hem fiil olarak. Kullanılmaları. Gerekir.
Bir diğer kök türü arkadaşlar ortak kök dür.
Yine hem isim hem. Fiil olarak kullanılan. Kelimelerim var.
Bu isim ve fiil. Olarak kullanılan. Kelimeler. Arasında anlam bağı bulunacak. Az önceki gibi ses 5 köklerine dedim.
Kelimenin hem isim anlamı var, hem fiil anlamı. Var ve aralarında anlam bağı yok. Ancak ortak kökte kelimenin hem isim hem fiil anlamı var ve bu isim ve. Fiil anlamının arasında anlam bağı bulunacak. Bakalım neler olabilir?
Savaş. Boya, eski ekşi, güven, barış bu tarz kelimelerim olabilir.
Inceleyelim şimdi. Savaş derken karşıt. İki tarafın birbirine girme işi yani. Savaş mak, savaş yapmak anlamında kullanırsam. Fiil.
Peki bu iki tarafın birbirine girme. Olayın olayının adı ne?
Bu olaya ne diyorum ben?
Savaş diyorum.
Mesela kurtuluş savaşı, Kurtuluş. Savaşı derken oradaki savaş. İsimdir. Yalnız iki tarafın bir. Araya gelmesine, kavga etmesine. Ben fiil anlamında kullandığım savaşı kullanıyorum.
Burası da. İsim.
Bakın hem isim hem fiil. Olarak kullanabildim ve savaşmak. İle savaş açtığım. İşin adına da. Savaş dediğim. İçin anlam bağı bulundu.
Bulunduğu için de bunlar ortak.
Kök boyaya. Geldim.
Bir renkli. Kalemler anlamı. Var.
Boya kalemleri.
E kalemler iş bildirmediği için isim anlamında kullanılır. Bir de boyamak anlamı var arkadaşlar. Ben o renkli kalemleri alıyorum.
Kağıdı, duvarı veya herhangi bir şeyi boyuyorum. Bu da iş anlattığı için fiil anlamındadır. Şimdi isim ve fiil olarak. Kullanılan bu boya. Kelimesi. Arasında anlam bağı var. Ben renkli kalemleri. Kullanarak boyama yaptığım. İçin. İkisi arasında anlam bağı bulunduğu için bunlar ortak köküdür. Eskiye bakalım. Eski mek fiil anlamı vardır. Bir kıyafetin. Zaman. Geçtikçe eski duruma gelmesi. Yani iş anlatıyor. Fiil.
Bir de eski ayakkabı diyorum mesela. Ayakkabının. Eski. Olduğu. Durumunu söylüyorum.
Bir de bunu ben. İsim olarak kullanıyorum. E eskime işi olunca eskidiği için. Aralarında anlam bağı bulunduğu için bunlar ortak. Kök dür arkadaşlar. Şimdi geldim yansıma köke. Yansıma kelimesinin. Anlamını verelim. Arkadaşlar.
Doğadaki seslerin dilimizde kelime. Olarak kullanılmasına yansıma. Kelime denir.
Yansıma kelimelerden oluşan köklere de. Yansıma kök. Denir.
Mesela kelime olarak inceleyelim. Bomba.
Hala dı. Meli di.
Şimdi şu kelimelerin köklerini inceleyelim istiyorum.
Bomba kelimesinin kökü. Bom. Sesinden gelir.
Doğadaki duyduğum bir sestir. Ben bunu aldım.
Kök olarak kullandıysa.
Buna yansıma. Kök denir.
Havlu da kelimesinin kökü. Hav. Dan gelir.
Köpeğin çıkardığı bir sestir.
Doğadaki duyduğum bir sestir. Ve ben bunu gelip kök olarak kullandığım. İçin. Bu yansıma kök oldu. Melodi kelimesine. Bakalım. Kelimenin kökü m den gelir.
Kuzuların doğada çıkardığı bir sestir.
Ben bunu gelip kelime. Olarak. Yazabilir miyim?
O zaman bu da arkadaşlar. Yansıma kök oluşmuştur.
