Dilin Kullanımından Doğan Farklılıkları

Arkadaşlar.
Bu dersimiz de dilin doğal kullanımından doğan farklar üzerinde duracağız.
Bundan nelerdir?
Hemen isterseniz dersimize başlayalım.
Bir kere toplumda meydana gelen değişimler arkadaşlar dikkat ederseniz bakın dilleri etkiler.
Peki bu değişimler nelerdir?
Bir kere teknolojik değişimler kesinlikle bir dili etkiler.
Hemen bunu söyleyelim arkadaşlar.
Ekonomik, kültürel ve siyasi değişimler kesinlikle bizim dilimizi etkiler.
Bir kere bunu bileceğiz.
Yani bir toplumda meydana gelen değişmelerin dili etkilediğini bileceğiz.
Bu değişimler sonucunda dil, konuşma ve yazı da farklı şekillerde ortaya çıkacak.
Peki bu şekilleri biz nelerdir?
İsterseniz onları görmeye başlayalım.
Bakın önce dostlar konuşma dilinden başlayacağız.
Peki konuşma dili nedir?
Konuşma dili bizim günlük hayatta kullandığımız dildir arkadaşlar.
Yani günlük yaşamda dikkat.
Evde, sokakta, çarşı ve pazarda kullanılan dildir aslında konuşma dili.
Peki neler vardır?
Bakın jest, mimikler önemlidir.
Konuşma dilinde ses tonu önemlidir.
Vurgu, tonlama önemlidir ve bunlara çok dikkat edilir.
Ve en önemlisi işitme duyusuna yer vermesiyle bakın ön plana yani işitme duyusuna hitap eder.
Çünkü konuştuğumuz dildir.
Bakın arkadaşlar, özellikle kişilerin kültür düzeyine ve bölgeden bölgeye farklılık gösterdiğini de söyleyebiliriz.
Hatta o farklılıkları birazdan daha da detaylı duracağız.
Mesela ağız kavramı diyebiliriz.
Şimdi yazı diline bakalım.
Konuşma dili günlük hayatta konuştuğumuz dil arkadaşlar.
Peki yazı dili nedir?
Arkadaşlar.
Bir dilde birliği, anlaşmayı sağlamak için yazıda kullanılan ortak dile biz yazı dili diyoruz bakın.
Peki nerelerde olur?
Bakın resmi yazışmalarda bir kere bunu bileceğiz.
Resmi yazışmalarda, gazete ve dergi yazılarında kullanılan dil bizim aslında bir yazı dilimiz değil.
Peki ne ağzı kullanılır?
Yazı da?
Arkadaşlar biz yazıda İstanbul ağzını kullanıyor.
Bir kere bu bilgiyi bileceğiz.
Peki neye hitap eder?
Yazı dili olduğu için, yazma ile alakalı bir durum olduğu için tabii ki de görme duyusuna hitap edecek yazım ve noktalama ya dikkat edeceğiz.
Bakın konuşma dilinde yazı ve noktalama dikkat edilmez.
Çünkü doğal, yani o anki duruma göre konuşur gidersin, anlatsın bozukluğuna yazıma.
Noktalama dikkat etmezsin ama yazı da buna dikkat edeceğiz arkadaşlar.
Ve aynı zamanda ulusal ve genel dilimiz dir yazı dilimiz.
Bakın bir milletin genel ulusal dili onun yazı dilidir.
Peki konuşma diline göre daha nedir?
Uzundur arkadaşlar.
Konuşma diline göre daha uzun cümleler kullanacağız.
Bakın.
Yani konuşma cümlelerinde.
İstersek konuşurken genelde kısa ifadeler kullanırız ama yazı dili biraz daha konuşma diline göre uzun cümlelerin kullanıldığı bir dildir diyebiliriz.
Peki aynı zamanda, yani bu İstanbul Türkçesi esas alınarak biçimlendirdiği, biçimlendirdiği yazıya ne diyebiliriz?
Bakın Standart Türkçe diyeceğiz arkadaşlar.
Evet standart Türkçe.
Yani aslında bizim yazı dilimiz aynı zamanda standart Türkçe kavramı olarak da kullanılır.
Hemen bunu da söylemiş olalım arkadaşlar.
Peki geldik.
Şimdi dilin kullanımından doğan farklılıklar.
Dedik ya, işte o farklılıktan bir diğeri olan lehçe.
Arkadaşlar Lehçe.
Bir dilin tarihi süreçte dikkat izlemeyen ondan ayrılmış koludur.
Bakın.
Lehçeler ayrıldığında, ben geçmişe döndüğümde hangi dönemde hangi bir tarihi süreçte ayrıldığını bilemeyeceğim.
Lehçe budur.
Bakın özellikle ses, şekil ve sözcük ayrılıkları.
Bakın hemen buraya yazıyoruz.
Ses, şekil ve sözcük ayrılıkları çok büyüktür.
Nasıl mı?
Şimdi bakın dikkat.
Ben Türkçe nasılsınız?
Dedim.
Dedim.
Peki bakın bu şu açıya nasıl mille katılır?
Peki yakut ça nasıl?
Tabi bu arada hemen şunu söylemeden geçmeyelim.
Türkçemizin iki tane lehçesi var.
Biri Çuvaş, öbürü Yakut çağı Yakut.
Ya da nasıl, nasılsın?
Nasıl söylenir?
Hayda olarak ot gördünüz mü?
Bakın.
Ses, şekil ve sözcük ayrılıklarının çok fazla olduğunu rahatlıkla görebiliyoruz.
Lehçe de.
Peki gelelim şive ye.
Arkadaşlar şive nedir?
Bakın dikkat.
Bir dili izlenebilen, bakın bu sefer izlenebilen, şimdi lehçe de izlemeyen ama bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koluna.
Biz ne diyeceğiz?
Şive diyeceğiz arkadaşlar.
Nasıl mı?
Bakın yazıyor.
Türkçe bir sözcük.
Günümüz Türkçesinde kullanılan ama Türkçe, Türkmence de bakın yazıyor.
Azerice de Yazır denir bakın.
Yani aslında sözcük ayrılıklarının lehçe kadar büyük olmadığını görüyoruz.
Yani lehçede nasılsınız gördünüz?
Tamamen farklı ama şive de bakın.
Ses ayrılıkları, sözcük ayrılıkları daha azdır.
Şive ye göre.
Peki bizim işe, özürlerini, Lehçe ye göre.
Peki bizim şubelerimiz neler yani?
Aslında Türkiye Türkçesini hemen başa yazabiliriz.
Bakın Türkiye Türkçesi.
Hemen örnekte gördüğümüz Türkmen Türkçesi, Azeri Türkçesi.
Bakın hemen Kırgız Türkçesi, Özbek Türkçesi, işte bunlar arkadaşlar.
Hatta Kazak Türkçesi.
Bunlar bizim şive lerimiz dir diyebiliriz arkadaşlar.
Gördüğünüz gibi ses ve şekil farklılıkları Lehçe ye göre biraz daha azdır diyoruz.
Ve geldim ağız.
Arkadaşlar ağız.
Bir ülke içerisinde aslında konuşulan dildeki farklılıklar dır.
Yani bir ülke iki.
Çin'de aynı dilin bakım, bir ülke içinde aynı dilin farklı konuşma şekillerine biz ağız diyebilir miyiz?
Evet.
Farklı konuşma şekillerine de dikkat.
Yani mesele bir ülkeyi düşünün.
Türkiye mesela zaten en yakın örneğimiz.
Yani Van ağzı ayrı olacak.
İzmir ağzı, Karadeniz ağzı, ne bileyim Hatay, Konya gibi.
Hatta bakın örneğimiz dikkat edelim.
Geliyorum değil mi?
Bakın İstanbul ağzıyla ama Karadeniz ağzıyla.
Bakın geliyorum.
Peki ben aynısını Konya ağzıyla nasıl derim?
Geliyor.
Bakın biz buna ne diyoruz?
Aynı ülkede, yani farklı bölgelerde konuşulan dildir.
Biz buna ağız diyoruz.
Hatta geliyorum Erzurumlular gelirim mesela der.
Evet geldik argo ya.
Sevgili arkadaşlar, argo argo bir dil içinde sadece belli bir gurubun bakın dikkat.
Belli bir gurubun sözcüklere yeni anlamlar yükleyerek kullanılmasıyla oluşur ve genellikle de arkadaşlar bu argo oyu eğitimsiz kişilerin kullandığını söyleyebiliriz.
Bakın.
Argo oyu genellikle eğitimsiz kişilerin söylediği sözler ve deyimler olarak da söyleyebiliriz.
Bakın dikkat!
Belli bir gurup ve eğitimsiz kişiler.
Peki neler var?
Bakın Kur'an'da var.
Argo da ne demek?
Aptal, beceriksiz, ayvayı yemek.
Bakın bu da argo.
Hoca kötü duruma geçmek, yaka satmak, gösteriş yapmak, hava atmak anlamında cart Ay'ı çekmek, bakın övmek argo hocada kullanılan bir ifade.
Ve son olarak arkadaşlar dilin kullanımından doğan farklılıklardan.
Jargonu göreceğiz.
Peki jargon nedir?
Aynı meslek veya toplulukta ki insanlar konuşur arkadaşlar aynı meslek veya toplulukta ki insanların konuştukları ortak dildir.
Bakın kendine özgü bir kelime hazinesi olan özel bir dildir.
Bakın dikkat.
Tıp jargonu ile alakalı toparlayalım önce.
Bir kere jargon da aynı meslek veya toplulukta ki insanlar ortak bir dil olarak kullanacak.
Mesela tıp aynı meslekten olan insanlardan tıp cıların jargonu.
Bakın akut çabuk ilerleyen demek.
Bakın kronik, uzun zamandan beri süren demek.
Bakın vasküler kan damarı duvarında iltihaplanma demek.
İşte tıp cıların kendi arasında aynı meslek topluluğunda ki insanların kendi arasında kullandığı bir dildir diyoruz ve böylelikle arkadaşa dilin kullanımından, dilin doğal kullanımından doğan farklılıklar konusunu da bitirmiş oluyoruz.
Bir sonraki dersine görüşmek üzere.