Maddenin Fiziksel Halleri – Katı Sıvı Gaz Plazma Konu Anlatımı

Maddenin Fiziksel Halleri konusu TYT Kimya ve AYT Kimya için çok önemli bir konu. Her sene muhakkak soru geliyor. Ayrıca, okul yazılıları için de önem teşkil ediyor. Maddenin Halleri, pek çok konunun içerisinde geçtiği için iyice kavraman önemli. Bu yazı, Maddenin Ayırt Edici Özellikleri, Katı, Sıvı, Gaz, Plazma, Fiziksel Değişim, Erime, Donma, Buharlaşma, Yoğuşma, Sublimleşme, Kırağılaşma gibi konular hakkında bütün soru işaretlerini giderecek. Kunduz Kimya eğitmenimiz Ayşenur Hoca tarafından senin için hazırladı! Şimdi beraber bu konuyu keşfedelim!

Madde Nedir? Maddenin Ortak Özellikleri ve Maddenin Ayırt Edici Özellikleri

Madde: Uzayda yer kaplayan, hacmi ve kütlesi olan tanecikli yapılara denir. Doğada katı, sıvı, gaz ve plazma olmak üzere dört temel halde bulunur.

Saf Madde: Aynı tür içeriğe sahip ve aynı tür taneciğe sahip olan maddelere saf maddeler adı verilir. Saf maddeler kendilerine ait farklı özelliklere sahiptir. Bu özellikler sayesinde maddelerin ne tür madde olduğunu anlarız. Elementler ve bileşikler örnek verilebilir.

Maddenin Ortak Özellikleri

• Kütle
• Hacim
• Eylemsizlik
• Tanecikli Yapı

Maddenin Ayırt Edici Özellikleri: Öz kütle, çözünürlük, özgül ısı, genleşme katsayısı, koku, özgül ısı, esneklik, tat, erime noktası, kaynama noktası ve donma noktası.…

Öz Kütle

• Bir cismin birim hacminin kütlesidir.
• Sabit sıcaklık ve basınç altında ayırt edici bir özelliktir.
• Öz kütle= Kütle/ Hacim
• Sembolü d’dir. SI birimi kg/m³tür.
• Sıcaklığa bağlı olarak değişebilir. Çünkü hacim sıcaklıktan etkilenir. Genelde özkütle ile sıcaklık ters orantılıdır. Su, bizmut ve antimon gibi maddelerde sıcaklıkla özkütle doğru orantılıdır.

Maddenin Ölçülebilir Özellikleri

• Kütle ve hacim tüm maddelerde var olan ve ölçülebilen özelliklerdir.

Maddenin Fiziksel Halleri: Katı – Sıvı- Gaz – Plazma Halleri

Maddenin Katı Halleri

• Tanecikler arasındaki boşlukların en az, çekim kuvvetinin en fazla olduğu fiziksel hâldir.
• Maddenin en yoğun ve en düşük enerjili hâlidir.
• Katı tanecikleri sadece titreşim hareketi yaparlar. Bu yüzden akıcı değillerdir.
• Katı haldeki maddelerin belirli hacimleri ve şekilleri vardır.
• Basınç etkisi ile sıkıştırılamazlar, maddenin en düzenli hâlidir.

Maddenin Sıvı Halleri

• Tanecikler arasındaki boşluğun katı hâle göre fazla, gaz hâle göre az olduğu fiziksel hâldir.
• Tanecikleri titreşim ve dönme hareketlerini yaparlar. Sıvı tanecikleri birbirleri üzerinden kayarak hareket ettiklerinden akışkan özelliğe sahiptirler.
• Sıvı hâldeki maddelerin belirli hacimleri vardır ancak belirli şekilleri yoktur. Bulundukları kabın şeklini alırlar.
• Basınç etkisi ile sıkıştırılamazlar.
• Tanecikleri katı hâlin taneciklerine göre daha düzensiz, gaz hâlin taneciklerine göre daha düzenlidir.
• Maddenin sıvı halinin enerjisi katı hâlinin enerjisinden yüksek, gaz hâlinin enerjisinden düşüktür.

Maddenin Gaz Halleri

• Tanecikler arası boşlukların en fazla, çekim kuvvetlerinin en az olduğu fiziksel hâldir.
• Maddenin yoğunluğu en düşük hâlidir.
• Tanecikleri titreşim, dönme ve öteleme hareketi yaparlar. Gaz tanecikleri arasındaki çekim kuvvetleri çok zayıf olduğundan her yönde serbest hareket ederek akıcılık özelliğine sahip olurlar.
• Gazların belirli şekilleri ve hacimleri yoktur. Bulundukları kabın şeklini ve hacmini alırlar.
• Sıkıştırılabilirler.
• Maddenin en düzensiz ve en yüksek enerjili hâlidir.

Maddenin Plazma Halleri

• Gazların iyonize olmuş hâlidir. Maddenin 4. hâlidir.
• Evrenin büyük bir kısmı plazma hâlindedir.
• Yüksek sıcaklık ve enerji yoğunluğuna sahiptirler.
• Isı ve elektriği çok iyi iletirler. Elektriksel olarak nötr olmalarına rağmen elektrik ve manyetik alanda etkileşirler.
• Plazma durumundaki kimyasal reaksiyonlar çok hızlı gerçekleşir.
• İnsanlar tarafından oluşturulanlara yapay plazma, kendiliğinden oluşanlara doğal plazma denir. Neon lambalar ve floresanlar yapay; yıldırım ve şimşek doğal plazmaya örnektir.
• Yüksek sıcaklıkla oluşup oluşmamalarına göre sıcak veya soğuk plazma diye adlandırılırlar.  Güneş ve yıldızlar sıcak plazma; kutup ışıkları(Aurora), neon lamba, mum alevi ise soğuk plazma örnekleridir.

Maddenin Hal Değişimleri

Hal Değişimi: Maddelerin katı, sıvı ve gaz hallerinin birbirine dönüşmesi olayıdır.

• Erime
  • Maddenin katı hâlden sıvı hâle geçmesine denir.
  • Erime olayı sırasında madde ısı alır yani erime olayı endotermiktir.
  • Erimenin başladığı sıcaklığa ise erime sıcaklığı denir.
  • Saf bir madde katı hâlden sıvı hâle geçtiğinde; düzensizlik eğilimi artar, tanecikler arası uzaklık artar, toplam enerjisi artar, kimyasal yapısı değişmez, değişim yalıtılmış kapta ise ortamın sıcaklığı düşer.
• Donma
  • Maddenin sıvı hâlden katı hâle geçmesidir.
  • Donma sırasında madde ısı verir yani ekzotermiktir.
  • Donmanın başladığı sıcaklığa donma sıcaklığı denir
  • Saf bir madde sıvı hâlden katı hâle geçtiğinde; daha düzenli bir yapıya sahip olur, toplam enerjisi azalır, tanecikler arası uzaklık azalır, kimyasal yapısı değişmez, değişim yalıtılmış kapta ise ortamın sıcaklığı artar.
  • Saf bir maddenin aynı koşullarda erime sıcaklığı ve donma sıcaklığı eşittir.
• Buharlaşma
  • Sıvı bir maddenin kinetik enerjisi olan yüzeydeki moleküllerinin gaz hâle geçmesidir.
  • Sıvının buhar basıncının dış basıncı yenmesiyle yüzeydeki ve iç kısmındaki moleküllerin buharlaşarak(kabarcıklar çıkararak) sıvıyı terk edip gaz hâle geçmesi kaynamadır.
  • Kaynamanın başladığı sıcaklık kaynama sıcaklığıdır.
  • Buharlaşma ve kaynama olayları sırasında madde ısı alır yani endotermiktirler.
  • Saf bir madde sıvı hâlden gaz hâle geçtiğinde; düzensizlik eğilimi artar, toplam enerjisi artar, tanecikler arası uzaklık artar, kimyasal yapı değişmez, değişim yalıtılmış kaptaysa ortamın sıcaklığı düşer.
• Yoğuşma( Yoğunlaşma)
  • Maddenin gaz hâlden sıvı hâle geçmesidir.
  • Yoğuşmanın başladığı sıcaklık yoğuşma noktasıdır.
  • Yoğuşma olayı sırasında madde ısı verir yani ekzotermiktir.
  • Saf bir madde gaz hâlden sıvı hâle geçtiğinde; daha düzenli bir yapıya sahip olur, toplam enerjisi azalır, tanecikler arası uzaklık azalır, kimyasal yapısı değişmez, değişim yalıtılmış kaptaysa ortamın sıcaklığı artar.
  • Saf bir maddenin aynı koşullarda kaynama sıcaklığı yoğuşma sıcaklığına eşittir.
• Süblimleşme
  • Bir maddenin katı hâlden sıvı hâle dönüşmeden gaz hâle geçmesidir.
  • Başladığı sıcaklık süblimleşme sıcaklığıdır.
  • Süblimleşme sırasında madde ısı alır yani endotermiktir.
  • Saf bir madde katı hâlden gaz hâle geçtiğinde; düzensizlik eğilimi artar, toplam enerjisi artar, tanecikler arası uzaklık artar, kimyasal yapısı değişmez, değişim yalıtılmış kaptaysa ortamın sıcaklığı düşer.
• Kırağılaşma
  • Maddenin gaz hâlinden sıvı hâle geçmeden katı hâle geçmesidir.
  • Geri süblimleşme ya da depozisyon da denilir.
  • Başladığı sıcaklık geri süblimleşme sıcaklığıdır.
  • Kırağılaşma sırasında madde ısı verir yani ekzotermiktir.
  • Saf bir madde gaz hâlden katı hâle geçtiğinde; daha düzenli bir yapıya sahip olur, toplam enerjisi azalır, tanecikler arası uzaklık azalır, kimyasal yapısı değişmez, değişim yalıtılmış kapta ise ortamın sıcaklığı artar.
  • Saf bir maddenin aynı koşullarda süblimleşme sıcaklığı ve geri süblimleşme sıcaklığı eşittir.

Maddenin Fiziksel Halleri Örnek Soru Çözümü

Sınava hazırlık uzun bir maraton. Kunduz ekibi olarak bu yolculukta yanında olmayı çok isteriz! Alanında uzman Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.

Görsel Kaynak: Freepik