Anadolu Uygarlıkları

Önce Anadolu'nun yapısına bakalım.
Anadolu dağlık bir alan ama önemli bir coğrafi alan olduğu için zaman zaman birçok uygarlığın veya medeniyetin istilasına uğramıştır diyoruz.
Anadolu'nun özelliği ne önemli yer altı ve yerüstü katmana sahip olması ve bu sebepten ötürü de birçok uygarlığın da ya da medeniyetin tercih yeri olmuş.
Anadolu'ya baktığımız zaman ben yine böyle bir çarşaf liste hazırladım.
Size bunu not alabilirsiniz.
Hepsi bir ekranda görünüyor, önemli.
Tek tek bunlar da inceleyeceğiz.
Hocam Anadolu'da önce halk uygarlığı olduğunu bilelim.
Hatti işte Hititler, Hatti uygarlığı üzerine kurulmuş bir medeniyettir.
Ve daha sonra işte Frigler, Lidyalılar, Urartular ve İyon yalılar gibi dünya medeniyetine katkı sunan uygarlıkları tek tek inceleyeceğiz.
Şimdi tek tek bakalım arkadaşlar.
Hititler de Anadolu'ya yine Orta Asya'dan gelen bir millet olduğunu bilelim.
Yani Kafkasya üzerinden.
Peki Hititler Hatti uygarlığı üzerine kurulmuştu dedik hocam.
Anadolu'da bilinen ilk medeniyet Hititler dir.
Merkezlerinin restore uçağı Çorum Hattuşaş dır.
Yani şu bölgede hocam, Anadolu'da kurulan özellikle İç Anadolu'da kurbanların birçoğu işte Kızılırmak etrafında, Yeşilırmak etrafında kurmuşlardır.
Bunlar Anadolu'ya geldiklerinde feodal bir yapılanma içindeydiler.
Ele geçirdikleri bölgeleri, o bölgenin yerel kişilerine bu bakıyorlardı yönetimlerini.
Baktılar ki böyle bir sorun yaşıyorlar.
Daha sonra merkezden kendi prensiplerini atayarak.
Yani krallar kendi çocuklarını merkezden bu bölgelere göndererek vali olarak merkezi otoriteye geçmişlerdir.
Yani ilk yapılanmaları feodal.
Daha sonra merkezi yapılanmaya geçmişler diyoruz.
Peki buradaki kralların birçok yönü var, birçok özelliği var, Hititler de.
Krala biz tabana diyoruz ve bu kıra baş komutan, baş yargıç ve baş rahip olacak.
Şurada yanlışlık olmuş arkadaşlar yazalım burada.
Demek ki kral hem rahiplik görevi yapıyor, hem yargıçlık hem komutandı.
Yine burada da dini işlere baktığı için biz ne diyoruz, teokratik var diyoruz.
Hocam teokratik ne demek?
Dini kurallara göre yönetilen devlet demektir arkadaşlar.
Demek ki Hititler de böyle bir özellik varmış.
Peki bunların bir de Pan Kuş adında bir meclisleri var.
Bu onların demokratik olduğunu gösterir.
Hatta bu Pan Kuş mecliste bakın şöyle söyleyeyim, danışma meclisi değildir, karar organıdır.
Şöyle ifade edeyim Kral dedi ki yine biz savaşa gidiyoruz.
Ama işte bu meclisteki bazı soylular şunu değildir.
Hayır gitmiyoruz.
Yani burada karar organı olduğunu görüyoruz.
Mesela Türklerde böyle değildir.
Kurultay vardır.
Kurultayda ne vardır hocam?
İşte hükümdar derki savaşa gidiyoruz, danışır.
Hani gidilir ama o savaşa yani kurultayda kişiler hadi savaşmaya alın dese bile.
Son söz bizde hükümdara aittir.
Türklerde böyle.
Ama Hititlere baktığımız zaman biraz farklı olunca kralın yanında onun eşi de mecliste bulunmuş.
Tavana adlı kraliçe.
Bu da ülke yönetimde bulunmuş, elçileri kabul etmiş.
Önemli demek.
Hititler de kadınlara değer veriliyor.
Yine bunun bir örneği olarak ilk medeni kanunu Hititlerin yaptığını biliyoruz.
Hocam medeni kanun nedir şudur kadınlar da evlenme, boşanma, miras gibi önemli hususları bize veriyor.
Demek ki Hititler'in böyle kanunlar yaptığını biliyorsak insancıl kanunları var ve genelde önemli kadın haklarına sahip bir toplum diyoruz.
Anal adı verilen yıllık ağlar yazmışlar, farkında olmadan tarihe iz bırakmışlar.
Gençler şöyle diyoruz kıra bir pantolona giriyor, tapınağa giriyor ve tapınakta tanrıya hesap veriyoruz yazalım.
Bir kişi Tanrı'ya hesap verirken, rahipler de yanında bunu yazıyor.
O zaman bu kral Tanrı'ya hesap veriyorsa, bir yıl boyunca yediği nağmeleri ve yaptığı her şeyi anlatıyor, içten içe anlatıyor.
Hocam buradaki her yıl düzenli olarak yapılan bu yıllıkları bize objektif tarih yazıcıları veriyor.
O zaman dünya tarihindeki ilk tarih yazgısını Hititler başlatmış.
Bu neye örnekti?
Kronik tarihe örnek olarak geçer, o zaman anarlar.
Nedir hocam, ilk tarih yaz yılının başladığının göstergesidir.
Peki bu nasıl bir bilgi içerir, objektif bir bilgi içerir diyoruz arkadaşlar neden hocam?
Bu objektif çünkü Tanrı'ya hesap veriyor.
Bir kişi de hesap verirken yalan söylemez arkadaşlar.
Peki burada tarihin ilk yazılı anlaşmasını görüyoruz.
Yani Mısır devleti ile Ozan Hititler geliyor.
Bu Suriye topraklar için bir savaş yapıyorlar.
Tabi bu savaşı Hitit Kralı ben kazandım diyor.
Kendi ülkesine gittiği zaman yani Mısır'da ben kazandım diyor.
Ama bu savaşın kazananı yok.
Anlaşma milattan önce bin 280 yılında imza edilmiş dünyanın ilk yazılı anlaşması olarak tarihe geçiyor.
Kadeş Anlaşması Çin de buradaki bir rivayete göre güneş tutulması olmuş işte o yüzden savaşa son vermişler diyorlar.
Uğursuzluk olarak ad etmişler diyorlar ama.
Aslında işin gerçeği şöyleymiş.
Asur tehlikesi burada baş göstermiş ve onun bölgeye geldiğini haber alan bu iki devlet hemen barış yapmak istemişler.
Bu tehlikeden ötürü.
Peki bunların önemli eserleri var, onlar da şu Yazılıkaya ve İvriz kabartmaları.
Arkadaşlar bunların meşhur İvriz kabartmaları Konya da, Yazılıkaya Çorum'da bu bölgede de gitmenizi önemle, ısrarla isterim.
Bunlar da önemli eserleri olarak karşımıza çıkıyor arkadaşlar.
Hititler de hocam.
Hititler'in bir de şöyle bir özelliği var.
Bunlara bin tanrı ili diye ifade ediliyor.
Peki bu bin Tanrı demek ne demek hocam?
O da şu.
Yani bunların dinsel hoşgörüye sahip olduğunu biz görüyoruz.
Birçok inanışları var.
Hocam bu inanışlar çok tanrılı inanç olarak geçiyor.
Güneş kursları yapmışlar, güneşe takmışlar vesaire.
Bu Hitit sembolleri.
Yani bunların bir diğer adı nedir hocam?
Et midir?
Eti uygarlığı olarak geçer bunların.
Hani bu bizim yediğimiz eti ürünleri var.
Eti'nin bisküvileri, eti cin.
Hani oradaki sembol bunların tanrıları olarak görülüyor.
Çünkü ona biz ne diyoruz?
Güneş kursu, güneş kursları meşhurdur hocam.
Bir diğer uygarlığını da geçelim.
Anadolu'ya nereden gelmişler?
Duruca.
Yunanistan bölgesinden bu bölgeyi Batı Anadolu, İzmir, Efes bölgesine kadar geliyorlar burada.
Yani Gediz ve Menderes bölgesi dediğimiz havzada yerleşiyorlar.
Hocam Batı Anadolu bölgesine bulunmaları sebebiyle yine denize yakın olmaları sebebiyle hem burası ticaret noktasının bitiminde hem de ocağın Akdeniz bölgesinin bulunduğu bir yerde yani birçok uygarlık ile etkileşime giren deniz ticaret kolonilerini kurmuşlardır.
Hocam deniz ticaret kolonisi ile uğraşan üye onlar.
Birçok kültürle temas halindeler ve buradan bilgi birikimleri bakımından böyle üst seviyelerde bir uygarlık olduğunu söyleyebiliriz.
Yine Yunanistan'daki veya Yunan uygarlığında olduğu gibi şehirlerine polis demeye başlamışlar.
Özgür şehir devleti olduğu için.
Ve Yunanlar Anadolu'ya geldiklerinde bu bölgeyi sömürge amaçlı kullanmamış.
Dar geldikleri yeri vatan haline getirmişler.
Mesela iyonları Fenike uygarlığından ayıran bir özellik var.
Bunu soruyorlar arkadaşa.
Fenike uygarlığı ciddi bir bölgeyi sömürüyor, geri dönüyor tamam.
Ama Yunan uygarlığında mesela iyonlar ya da Yunanlar Batı Anadolu bölgesine, İzmir'e gelmişler ama bu bölgeyi vatan haline getirmişler.
Yani iyi.
Onların sömürge den daha çok gittikleri yeri, vatandaşlarıma gibi bir amaçları olduğunu görüyoruz.
Peki özgür düşünceye önem veriyor dedik.
O zaman burada ne gelişiyor hocam?
Bilim, tarih, edebiyat, mimari gibi önemli alanlarda gelişme göstermişler.
Zaten hocam işte Hipokrat, tıp, Pisagor, matematik, Diyojen, felsefe ana sisteminiz, felsefe, işte Tales, astronomi gibi alanlarda önemli antik çağın eserlerini yani ilk antik bilimsel eserleri ortaya koymuşlar.
Yine tarih alanında daha önce gördüğümüz gibi Heredot, Türk Dili, Ders gibi önemli tarihçiler edebiyat alanında Homeros'un İlyada ve Odesa destanlarını konu olmuşlar.
Yine mimar alanda Artemis Tapınağı ya da İyon Nizamı dediğimiz bir üslûpla ortaya çıktıklarını biliyoruz.
Urartular, Urartular, Doğu Anadolu'da Van Tuşba merkezdi.
Kurmuş uygarlıklardan dır.
En ön tanrıları savaş tanrısı olan haldedir arkadaşlar.
O zaman Urartular savaşçı bir toplum.
Onların da Orta Asya'dan Doğu Anadolu bölgesine geldiğini biliyoruz.
Peki Urartular en önemli tanrıları hal dedik.
Bu yüzden de hocam bunlar kale mimarisinde ve sur mimarisinde çok girişmişler.
Çünkü bunlara ısrarla saldıran bir uygarlık var.
O da Asurluların.
Urartu Dara çok ciddi saldılar yaptı.
Urartular dağlık bölge olmasına rağmen.
Hocam şöyle söyleyeyim, Şamran adı verilen su kanalları yapmışlar.
Hocam burası dağlık bir bölge.
Nasıl yani?
O zaman burada tarım yapılmış.
Bunu deriz.
Su kanalları var diyorsa tarım yapılmıştır ve kaya mimarisini çok geliştirmişler.
Yine madencilikle de yine maden.
Dövme, maden işlemede çok gelişmiş bir toplumdur.
Yine bunlar da aynı Frig uygarlığı gibi oda şeklinde mezarları bulunuyor.
Şimdi şunu diyebilirim.
Oda şeklinde mezarları bulunuyorsa bunlar ölülerini eşyalarıyla beraber gömüyor.
Çünkü oda şeklinde.
O zaman burada da ne vardır hocam?
Ahiret inancı, yani öteki dünya inancı olduğunu gösteriyor bize.
Bir diğer duygularımıza geçelim.
Lidyalılar da bildiğimiz gibi Manisa Sardes bölgesinde bulunuyorlar genelde.
Hocam parayı buluşlarıyla meşhur bir uygarlık, parayı ilk kullanan uygarlık olarak tarihe geçiyor.
Bunların zenginleşmesi ve parayı bulma olayı şöyle oluyor şimdi şurada Persler var, bunlar biliyoruz.
Kral ticaret yolu yapmışlardı.
Yani hemen hemen.
Tüm ülkede üzerinden geçen bir kral.
Ticaret yolu vardı.
Batı Anadolu'da son buluyor zaten.
Burada başlayan ticaretin Batı Anadolu'da son bulması, son kavşak atomun kavşak noktasında bulunmaları.
Bunların iddiaların ve iyonların zenginleşmesine sebep oluyor.
Ticaret sayesinde.
Lidyalılar da bu kıral ticaret yolunu hem etkin bir şekilde kullanmışlar hem de buradan ciddi ciddi paralar kazanmışlar ve para kazanmışlar dedim.
Zaten bunları hocam takas ticaretini bitirip niye geçmişlerdir hoca?
Paralı ticarete geçmişlerdir.
Yani takasa son verip parayı icat edip parayı kullanmaya başlamışlardır diyoruz.
O yüzden de ilk bankacılık sistemi ve ilk ücretli askerlik taahhüt için de bulunduracak Lidyalılar da bulunur.
Bakın sorular da genelde Lidyalılar için bedelli askerlik diyor.
Bedelli askerlik değil bedelli askerlik parasını verip askere gitmemektedir ama ücretli askerlik veya paralı askerlik dediği zaman o kime oyu hocam?
Libyalılara uyuyor diyoruz.
Peki Lidyalılar ın siyasi planına kim son verdi?
Ki Hocam Persler yani İran uygarlığı son verdi diyoruz.
Bir diğer duygularımıza geçelim.
Şimdi fideler, fideler de hocam Trakya bölgesinden İç Anadolu bölgesine gelen bir uygarlık dır.
Genelde Eskişehir Ankara tarafında yani Polatlı bölgesinde yerleşmişlerdir.
Merkezleri de Polatlı Ankara, Gordion dur arkadaşlar.
En önemli geçim kaynakları tabiki tarım ve tarımla ilgili çok sert kanunlar yaptığını görüyoruz.
Mesela bir öküzü öldürdüğü zaman cezası ölüm.
Bir tarım aleti olan saban veya işte onu kırılması hocam ineğe sebep oluyor yine ölümlü cezalandırmaya sebep oluyor.
Tabiki bunun kasıtlı olması gerekiyor.
En önemli tanrıları kimdir hocam?
Hibe nedir bu bereket tanrıçasıdır arkadaşlar kibele.
Çünkü bunlar tarım yapıyor.
Arkadaşın tadım yapıyorlarsa tanrıları da onunla ilgili olmalı.
Şimdi firik deyince aklımıza bizim gelmesi gereken bir şey var genelde bunun Fenikeliler ile yani bakın bak Frigler burada hocam şurada Suriyede bulunan Fenike İmparatorluğu ile karıştığını biliyoruz.
Bakın ismi F ile başladığı için belki de firik dediğim zaman olgunlaşmamış ya da olmaya yakın bir sebze, firik, soğan, firik patates, işte firik nohut gibi ürünler aklıma gelsin.
Tarımsal ürünler bunlar.
O zaman Frigler Anadolu'nun iç bölgesinde tarımla uğraşan bir topluluğun daha çok onla uğraşıyor.
Hocam hayvancılık da var tabi yanlarında.
Şimdi burada en önemli tanrıları Kibele ve en ünlü dokumaları da tap at et.
Az önce şunu söyledim.
Arkadaşlar hayvancılık da yaptılar.
Ankara'nın tiftik keçisi meşhur.
Belki buradan kalma bir özelliktir.
Dünyanın en önemli ve eski kilim ve halı okumalarını üretmişler.
Ta pa tes.
Peki fabl lardan bahsedelim.
Ilk hayvanları konuşturma sanatı.
İlk hayvanlar anlatan hikayeler burada ortaya çıkmıştır.
Bunlar ilk örneklerini Frig uygarlığı verdiğini biliyoruz.
Yine fibula yani ilk çengelli iğneyi Friglerin verdiğini, çivisiz mobilya ürettiklerini biliyoruz.
Bu ileride Selçuklu Devleti'ne de görülmüş arkadaşlar.
Yine M tipi evler yani neolitik dönemde görülen ev yapılarının biraz daha gelişmiş ğini burada görüyoruz.
Kaya mezarları ve tümülüs mezarlar yani oda şeklindeki mezarlar burada karşımıza çıkıyor.
O zaman Friglerin ünlü krallarının adı neydi?
Hani bu meşhur eşek kulaklı Midas?
Hani dokunduğu her şey altın olan böyle bir mitolojisi var.
Bunu tabi bilin.
Kulaklarıyla ilgili de bir mitoloji var.
Önemli bir kişi.
Frig uygarlığına baktığımız zaman hocam önemli bir uygarlık mı?
Evet, genelde bunlar altın madeninin çok iyi işleyen bir uygarlık diyoruz.
Dediklerimiz de bu kadar arkadaşlar.
Bir diğer Uygur yanımıza geçelim.