DEHB (ADHD) Nedir? Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocukların Aile ve Öğretmenlerine Öneriler

DEHB (ADHD) Nedir?

DEHB, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun (ADHD) kısaltmasıdır. ADHD, genellikle çocukluk döneminden başlayarak dikkat, dürtü kontrolü ve hiperaktivite ile ilgili sorunlara neden olan bir nörogelişimsel bozukluktur. Ancak, belirtiler çocukluktan ergenliğe ve yetişkinliğe kadar devam edebilir.

DEHB belirtileri, bireyin yaşına, gelişim düzeyine ve kişisel özelliklerine bağlı olarak değişebilir. Genel olarak, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtü kontrolü ile ilgili zorluklar, bireyin sosyal, akademik ve işlevsel yaşamını etkileyebilir.

DEHB’nin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik, nörolojik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu etkili olabilir. Tedavi genellikle bilişsel davranış terapisi, eğitim stratejileri, ilaçlar ve diğer destek hizmetlerini içerebilir. Her bireyin DEHB deneyimi farklı olabilir, bu nedenle bireyselleştirilmiş bir tedavi yaklaşımı genellikle en etkili olanıdır.

DEHB Neden Olur?

Genetik yatkınlığın söz konusu olduğu DEHB’in nedeni hala tam olarak ortaya konamamış olsa da, DEHB’i bulunan kişilerde yapılan kontrollerde ortak bazı noktalar keşfedilmiştir. Bunlar bir çoğunda beyinde bir tür kimyasal olan dopamin seviyesinin düşük olması ve sosyal muhakemeyi kontrol etmeyi sağlayan beynin ilgili bölümünün diğer alanlara göre daha zayıf çalıştığıdır.

Yine bir başka araştırmaya göre, beyindeki yapısal farklılılardan biri olarak DEHB’i bulunan kişilerde daha az gri madde hacmi tespit edilmiştir. Bu gri madde kişinin konuşma, oto kontrol, karar verme ve kas kontrolü fonksiyonlarında etkindir.

Erkek çocuklarda yaygınlığı 2-3 kat daha fazla olan hiperaktivite sorununun oluşmasında; biyolojik, psikolojik, genetik ve sosyal etkenlerin katkısı olduğu düşünülmektedir. Dikkat eksikliği bulunan kişilerde ortak olarak, genetik geçiş(ebeveyn veya kardeşte bulunması), beyin hasarına neden olan travma, anne karnında ya da erken yaşlarda çeşitli çevresel risklere maruz kalma, hamilelik sürecinde alkol ile sigara kullanımı ve erken doğum gibi bulgular tespit edilmiştir

DEHB Nedenleri Nelerdir?

DEHB, anne-babaların veya öğretmenlerin tutum hatalarından kaynaklanmaz.

DEHB genetik nedenli, nörobiyolojik bir hastalıktır.

İzlem çalışmaları ortaya koymuştur ki;

• DEHB olanların olmayanlara göre okulu bırakma oranı (% 32-40),
• Üniversiteyi tamamlama oranı (% 5-10),
• Çok az ya da hiç arkadaşa sahip olmama oranı (% 50-70),
• İş yaşamlarında düşük performans oranı (%70-80),
• Antisosyal aktivitelerle ilgilenme oranı (%40-50),
• Sigara ve madde kullanma oranı çok daha yüksektir,
• Ayrıca, DEHB ile büyüyen çocukların, ergenlikte hamile kalma ve cinsel yolla bulaşan hastalıklara yakalanma oranı (),
• Yetişkinlik döneminde depresyon oranı (%20-30),
• Kişilik bozukluğu gösterme oranı (yüzde 18-25),
• Çeşitli şekillerde hayatlarını yanlış yönlendirme ve yaşamlarını tehlikeye atma durumları çok daha yüksek orandadır.

DEHB Türleri Nelerdir?

3 tür hiperaktivite ve dikkat eksikliği türü vardır:

• Dikkatsiz DEHB
• Hiperaktif/dürtüsel DEHB
• Kombine DEHB

Genel olarak, DEHB erkeklerde yaklaşık iki kat daha yaygındır, ancak oranlar bozukluğun türe göre değişir. Ağırlıklı olarak hiperaktif/dürtüsel tip, erkeklerde 2 ila 9 kat daha yaygındır ve dikkat eksikliğinin önde olduğu tip ise her iki cinsiyet arasında eşit olarak dağılmıştır. DEHB’ye ailesel bir yatkınlık var gibi görünmektedir.

DEHB Tanısı Nasıl Konur?

Teşhis için özgül tek bir test veya tahlil ne yazık ki yoktur. Çocuğun sosyal etkileşimini ve akademik başarısı etkileyen dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu önemli bir rahatsızlıktır. Bu sorunun teşhisi ise psikiyatrik değerlendirme, ölçüm araçları ile aileden ve öğretmenden alınan bilgilerin ışığında konulmalıdır. 4 yaşından önce çocuğun hareketleri ve mizacı sık değiştiği için sıklıkla hastalık okul çağında teşhis edilir. Bu nedenle hiperaktivite tanısı konulabilmesi için çocuğun 6 yaş ve üzerinde olması, mevcut belirtilerin 6 aydan uzun süre görülmesi gerekir.

Diğer yandan ayırıcı tanıda tiroid testleri, EEG, kan incelemesi veya nörolojik inceleme bazen gereklidir.

DEHB Tanısı Konulan Çocuğa Nasıl Davranılmalı?

Hiperaktivite bozukluğu, uygun eğitim desteği, aile danışmanlığı ve gerektiğinde psikoterapi (bilişsel davranışçı terapi) ve/veya ilaç tedavisi ile yönetilebilir. Çocuk zaten DEHB tedavisi görüyorsa, belirtiler sabit kalsa bile yılda en az iki kez olmak üzere düzenli olarak bir uzmana görünmelidir. DEHB olan çocukların kolayca anlayıp uygulayabilecekleri kesin ve tutarlı kurallara ihtiyaçları vardır.

1. Kurallar koyduğunuz zaman bunların çok net olmasına dikkat edin ve onları yazıp asın.
2. Ödüllerinizin çocuk için anlamlı ödüller olmasına dikkat edin.
3. Sık sık geri bildirim verin, çocuğunuza onun ne yaptığının farkında olduğunuzu gösterin. Çocuğunuza beklentileri ve planları konusunda yardım edin.
4. Çocuğunuzun iyi günleri olabileceği gibi kötü günleri de olabileceğini göz önünde bulundurun.
5. Olumsuzluklar, yapamadığı şeyler ve cezalara odaklanmak yerine olumlular üzerinde odaklanın.
6. Bir karakter sorunuyla değil biyolojik bir sorunla mücadele etmekte olduğunuzu unutmayın.
7. Davranışlarınız daha öğretici olması için çok konuşup, öğüt vermeyin.
8. Espri anlayışınızı kaybetmeyin ve sabırlı olun.
9. Kendiniz ve çocuğunuza karşı hoşgörülü olun.
10. Uzman yardımı almaktan çekinmeyin ve düzenli takipleri sürdürün.

DEHB (ADHD) Belirtileri Gösteren Çocuklar

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) belirtileri gösteren çocuklar, genellikle dikkatlerini sürdürmekte zorlanırlar. Görevlere odaklanmakta güçlük çekerler, kolayca dikkatleri dağılır ve sık sık unutkanlık yaşarlar. Ayrıca, hiperaktivite belirtileri gösteren çocuklar duramama eğilimindedir. Oturmayı beklemekte zorlanır, sürekli hareket halinde olabilirler, sık sık yerlerinde duramazlar. Bu durum, sınıf içinde veya diğer sosyal ortamlarda uyumsuzluk yaratabilir.

Dürtü kontrolü zorlukları da DEHB belirtileri arasında yer alır. Çocuklar, sırasını beklemekte, düşünmeden davranmaktan veya sosyal kurallara uymakta zorlanabilirler. Bu durum, arkadaş ilişkilerinde sorunlara, disiplin sorunlarına ve akademik performansta düşüşlere neden olabilir. DEHB belirtileri genellikle çocuğun günlük işlevselliğini etkiler ve uzman bir değerlendirme ile tanı konulabilir. Uygun tedavi ve destekle çocuklar, bu zorluklarla baş etmeyi öğrenip daha sağlıklı bir yaşam sürebilirler.

Görülme Yaşı ve Sıklığı

Genellikle 4-5 yaşlarında belirtiler daha belirgin hale gelir. Fakat hiperaktif çocukların bebekliklerinde çok ağlayan, huzursuz, az uyuyan bebekler olduğu ve sonraki yaşlarda kolay sıkılan, sık sık oyun değiştiren, hareketli çocuklar oldukları bilinmektedir. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu teşhisi konulabilmesi için, belirtilerin 7 yaş öncesinde de varolması gereklidir. Okul döneminde dikkat eksikliği ile birlikte öğrenme sorunlarının ortaya çıkması ve bu duruma, sırada oturamama, kurallara tepki vermenin de eklenmesiyle öğretmen ve aileler tarafından fark edilmekte ve kliniğe başvurular genellikle 7 yaş civarında yapılmaktadır. Erkek çocuklarda daha sık rastlandığı bilinmektedir. Çoğunlukla erkek çocuklarda hiperaktivite ön plandayken, kız çocuklarda dikkat eksikliğinin daha belirgin olduğu görülmektedir. % 5-6 sıklığında görülen bir bozukluktur.

DEHB Belirtileri Nelerdir?

• Dikkat Eksikliği
  • Görevleri tamamlamakta güçlük çekme.
  • Kolayca dikkati dağılma ve sık sık unutkanlık.
  • Detaylara dikkat etmekte zorlanma.
  • Sık sık soruları anlamadan önce sorma.
• Hiperaktivite
  • Duramama ve sürekli hareket etme.
  • Oturmayı beklemekte güçlük çekme, sık sık kalkıp dolaşma.
  • Konuşma sırasında bekleyememe, sık sık sözünü kesme.
  • Çalışma veya oyun sırasında düşük sesle sürekli konuşma.
• Dürtü Kontrolü Zorlukları
  • Sırasını beklemekte güçlük çekme, sık sık başkalarının sözünü kesme.
  • Tehlikeli durumlara düşünmeden atılma.
  • Kendini kontrol etmekte güçlük çekme, ani öfke nöbetleri.
• Okul Performansında Zorluklar
  • Dersleri düzenlemekte ve takip etmekte sorunlar yaşama.
  • Ev ödevlerini tamamlamakta güçlük çekme.
  • Sınavlarda dikkat eksikliği nedeniyle düşük notlar alabilme.
• Sosyal ve İşlevsel Zorluklar
  • Arkadaş ilişkilerinde sorunlar yaşama, sosyal izolasyon.
  • Kurallara uymakta zorlanma, disiplin sorunları.
  • Ebeveynlerle veya öğretmenlerle sürekli çatışma yaşama.

DEHB Nasıl Tedavi Edilir?

Tedavisi için doktor, aile ve okul arasında işbirliğine ihtiyaç vardır. Her çocuk için yaşam alanı, öncelikler ve ailenin imkanları doğrultusunda tedavi planlanır. Çocuğu incitmeden güçlükleri hakkında bilgi vermek, tedavide onay ve desteğini sağlamak önceliklidir.

Davranışçı yöntemlerde, ilaç ve eğitim birbirine paralel olarak uygulanır. Her çocukta ilaç kullanmak şart değildir. Gerekli vakalarda aileler ilaç kullanımı konusunda suçluluk ve kararsızlık gösterdiklerinden; bu durum bazen tedavinin gecikmesine, sorunların büyümesine, çocuğun yaralanması veya etrafın etkilenmesine neden olmaktadır. İlaçlar doktor kontrolünde kullanıldığından kesinlikle ciddi bir yan etkiye ve bağımlılığa neden olmaz. Ne kadar erken değerlendirilip üzerinde durulursa akademik hayatta güçlükler, hırçınlık, mutsuzluk gibi ikincil problemlerin gelişmesi o kadar engellenebilir. Toplum ve okul hayatındaki yanlış bilgiler nedeniyle, çocukların bu tanı ile dışlanmasına yönelik korkular erken değerlendirmelere engel olmaktadır.

Gün geçtikçe okullarda ve toplumda, bu güçlüğü yaşayan çocuklar artık doğru tanınmakta; “yaratıcı, enerjik, çabuk karar veren, pratik, hazırcevap coşkulu” yönlerini öne çıkaracak şekilde aramızda, kendine güvenen, kendileri ve çevreyle barışık, üretken bireyler olmaları kapısı aralanmaktadır.

DEHB’li olan Çocuklar İçin İdeal Sınıf Ortamı

DEHB’li çocuklar için ideal sınıf ortamı, onların özel ihtiyaçlarını karşılamaya odaklanan bir pedagoji ve atmosferi içermelidir. Bu ortam, öğrencilerin dikkat eksikliği ve hiperaktivite belirtileriyle baş etmelerini kolaylaştırmak için tasarlanmalıdır. Öncelikle, sınıfın düzeni ve yapısı öğrencilere açık ve anlaşılır olmalı, belirli kurallar ve beklentiler net bir şekilde iletilmelidir.

İdeal sınıf ortamında, öğretmenler, DEHB’li öğrencilere bireysel ilgi göstermeli, onların özel öğrenme stillerini ve ihtiyaçlarını anlamaya çalışmalıdır. Sınıfta interaktif ve katılımcı öğrenme yöntemleri kullanmak, öğrencilere daha fazla ilgi çekici ve etkili bir öğrenme deneyimi sunabilir. Aynı zamanda, sınıf içinde kullanılan materyallerin çeşitliliği artırılmalı ve öğrencilere farklı öğrenme seçenekleri sunulmalıdır.

Öğrencilere düzenli aralıklarla kısa molalar vermek, fiziksel aktiviteleri sınıfa dahil etmek ve öğrencilere belirli görevlerle sorumluluklar vermek, enerji seviyelerini dengelemeye yardımcı olabilir. Ayrıca, duyusal uyarıcılar veya sınıf içindeki uygun yerler gibi destekleyici unsurlar eklenerek, öğrencilerin dikkatlerini daha iyi toplamalarına yardımcı olunabilir.

Bu şekilde düzenlenmiş bir sınıf ortamı, DEHB’li çocukların öğrenme potansiyellerini en üst düzeye çıkarmalarına ve sosyal becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir. Öğretmenlerin esnek ve empatik bir yaklaşım benimsemeleri, öğrencilere duygusal destek sağlamaları ve ailelerle düzenli iletişimde bulunmaları da önemli unsurlardır.

DEHB’li Çocuk İçin Eğitim ve Öğretim Ortamı Oluşturma

DEHB’li çocuklar için uygun bir eğitim ve öğretim ortamı oluşturmak, onların bireysel ihtiyaçlarına duyarlı bir şekilde yanıt vermekle başlar. Bu çocuklar için ideal bir sınıf ortamı, öğretmenlerin esneklik, empati ve anlayış göstermelerini gerektirir. İlk olarak, sınıf düzeni ve kuralları açık ve net bir şekilde iletilmelidir. Öğrencilere belirli görevler ve sorumluluklar vermek, onların düzenli bir yapı içinde hareket etmelerine yardımcı olabilir.

Eğitimciler, interaktif öğrenme yöntemlerini kullanarak dersleri daha ilgi çekici ve katılımcı hale getirmeli ve öğrencilerin dikkatini canlı tutmalıdır. Öğrencilere farklı öğrenme seçenekleri sunmak, görsel, işitsel ve dokunsal materyalleri içermek, çocukların çeşitli öğrenme stillerini destekleyebilir. Ayrıca, sınıfta uygun bir fiziksel düzenleme yaparak, öğrencilerin dikkatlerini dağıtabilecek uyaranları azaltmak önemlidir.

Duygusal destek de bu süreçte kritiktir. Öğrencilere öğrenme güçlükleriyle başa çıkma becerilerini öğretmek ve duygusal ihtiyaçlarına duyarlı bir şekilde yanıt vermek, onların özgüvenlerini güçlendirebilir. Eğitimciler, öğrencilerin güçlü yönlerini vurgulayarak olumlu bir öğrenme ortamı oluşturmalı ve başarılarını kutlamalıdır.

Ayrıca, iletişim kanallarını açık tutmak ve ailelerle işbirliği içinde çalışmak, çocuğun eğitim sürecini desteklemek için önemlidir. Bu sayede, DEHB’li çocuklar öğrenme deneyimlerinden en iyi şekilde yararlanabilir ve eğitim ortamlarında başarılı olabilirler.

Ebeveynler DEHB’li Çocuklara Nasıl Davranmalıdır?

Ebeveynler, DEHB’li çocukları anlamak, desteklemek ve etkili bir iletişim kurmak için belirli davranışlar sergileyebilirler. İlk olarak, sabır ve anlayış önemlidir. DEHB, çocuğun dikkat, dürtü kontrolü ve hiperaktiviteyle ilgili zorluklar yaşamasına neden olabilir, bu nedenle ebeveynler, çocuklarının bu zorluklarla başa çıkma sürecinde sabırlı olmalı ve onlara güven aşılamalıdır.

Ebeveynler, net ve anlaşılır kurallar belirleyerek çocuklarının güvenli bir ortamda büyümelerini sağlayabilirler. Pozitif takviyeler ve ödüller, istenilen davranışları teşvik etmek için kullanılabilir. Ayrıca, açık iletişim kanallarını sürdürmek, çocuklarla hislerini paylaşmak ve onların duygusal ihtiyaçlarına duyarlı olmak önemlidir.

Eğitim ve sağlık profesyonelleriyle düzenli iletişim kurmak, çocuğunun DEHB yönetimi konusunda daha etkili bir destek sağlamak için ebeveynlere yardımcı olabilir. Öte yandan, ebeveynlerin kendi ihtiyaçlarına da dikkat etmeleri ve destek alabilmeleri, ailenin genel dinamiklerini iyileştirebilir. Bu şekilde, ebeveynler, DEHB’li çocuklarına daha sağlıklı bir aile ortamı sunabilir ve onların potansiyellerini en üst düzeye çıkarmalarına yardımcı olabilirler.

DEHB’li Öğrenciye Nasıl Ödev Yaptırılır?

DEHB’li öğrencilere ödev yapma sürecini yönetmek, dikkat eksikliği ve odaklanma zorluklarına duyarlı bir şekilde yaklaşmayı gerektirir. Öğretmenler ve ebeveynler, öncelikle net ve açık beklentiler belirlemelidir. Öğrenciye, ödevin başlangıç ve bitiş tarihleri, adımları ve sonuçları konusunda açık talimatlar vermek önemlidir. Bu, öğrencinin görevi anlamasını kolaylaştırabilir.

Ayrıca, öğrenciye belirli aralıklarla kısa molalar vermek, odaklanma sürelerini kademeli olarak artırmak ve ödev sürecini yönetmelerine yardımcı olmak etkili olabilir. Görevleri daha küçük parçalara bölmek ve bu parçaları sıralı bir şekilde tamamlamalarını sağlamak, öğrencinin büyük ve karmaşık görevleri daha yönetilebilir hale getirmesine yardımcı olabilir.

Öğrenciyle işbirliği içinde çalışmak da önemlidir. Onlara öğrenme stillerine uygun stratejiler sunmak, öğrencinin kendi öğrenme sürecini anlamalarına katkıda bulunabilir. Ayrıca, ödüllendirme sistemi kullanmak, öğrenciyi motive edebilir ve başarılarına odaklanmalarına yardımcı olabilir.

Ebeveynler ve öğretmenler, iletişim kanallarını açık tutmalı ve öğrencinin öğrenme deneyimini olumlu bir şekilde şekillendirmek için birlikte çalışmalıdır. DEHB’li öğrencilere destek sağlamak, anlayış ve sabır gerektirirken, bu öğrencilerin potansiyellerini ortaya çıkarabilmek için önemli bir adımdır.