Bu dersimiz de Divan Şiiri konusu üzerinde duracağız.
Önce Divan şiirinin genel özelliklerinden bahsedelim.
Bir kere Divan şiirinin, Arap ve Fars edebiyatının etkisinde gelişen bir şiir.
Olduğunu söylemeliyiz bakalım.
Şairler özellikle şiirlerini bakın.
Divan adı verilen yapıtlar da o kitaplarda toplamıştır.
Zaten Divan Edebiyatı ismi de buradan gelmektedir.
Ölçü olarak baktığımızda aruz ölçüsünün kullanıldığını görmekteyiz.
Hatırlayalım halk şiirinde ne vardı?
Hece ölçüsü.
Vardı.
Bakın nazım birimi olarak genellikle beyit kullanılır.
Ama tabi ki bunun yanında dörtlük de var, bentler de var.
Hatta bakın.
Ama halk edebiyatında.
Halk şiirinde daha çok ne vardı mesela dörtlük ler vardı.
Özellikle de bakın.
Arapça ve Farsça sözcüklerle yüklü ağır.
Bir dili var.
Divan edebiyatının.
Söz sanatları, yani edebi sanatlara sıkça yer verilen bir şiir.
Olduğunu söyleyebiliriz.
Divan şiirinin konu bütünlüğü bakın aranmaz.
Konu bütünlüğü olmadığı için şiirlere.
Başlık da konulmuyor.
Bakın şiirlerde.
Bütün güzelliği değil, bakım parça güzelliği önemlidir.
Bütün değil parça var yani.
Bir gazeli düşünelim.
15 beyit veya beş beyitler oluş oluştuğunu düşünün.
Her beytin.
Kendi içinde bir parça bir.
Güzellik oluşturduğunu söyleyebiliriz.
Anlam önemli değil, anlamdan.
Çok bizim için.
Divan şiirinde söyleyiş önemlidir ve özellikle bakılmaz bunlar.
Yani kalıplaşmış sözler sıkça kullanılmıştır.
Neydi bu kalıplaşmış sözler?
Mesela işte kaşlar, yaya kirpikler, oka gamzeli bir kafire benzetilmiştir mesela.
Gibi Şairler mahlas kullanır ki.
Mahlasını da genelde Şiilerin son kısmında olduğunu söyleyebiliriz.
Ama Divan şiiri için.
Özellikle bakın yaşamdan kopuk konular ve hayaller işlenmiştir.
Özellikle toplumla ilgili konulara neredeyse.
Hiç yer vermemişlerdir.
Bak toplum.
Yok.
Tamamen bireysel ferdi konular işlenmiştir diyebiliriz.
Ve tabi kafiye nin göz için olduğu anlayışı hakimdir.
Yine Divan şiirinde tam ve zengin uyan.
Sıkça kullanıldığını görürüz.
Hatırlayalım halk ne vardı?
Yarım kafiye vardı genellikle ama divan şiirinde tam ve zengin kafiye olduğunu söyleyebiliriz.
Redif yarı.
Zaten.
Kullanılır.
Hatta şiirlerin bir.
Çoğu redif lerden mesela ismini alır.
Kerem Redif ile kafiye, kaside mesela.
Diyelim ki Gül Redif ile kaside gibi.
Şimdi Divan şiiri nazım biçimlerine geçebiliriz.
Bakın Divan şiiri Nazım biçimlerini.
Biz hem beyitler ile kurulan, bakın beyitler hem de bentler ile kurulan nazım biçimleri şeklinde ayıracağız.
Bakın zaten beyitler ile kurulan gazel, kaside, mesnevi, kıt'a, müstehzi.
Bentler ile kurulan nar.
Rubai, yumurta, ba şarkı, muammer terki, bend ve terci bentler.
Bakın isterseniz beyitler.
İle kurulan nazım şekline.
Başlayalım.
Tabi ilk nazım.
Şeklimiz ise en çok kullanılan gazel olacaktır.
Peki gazel nedir?
Özellikleri nelerdir?
İsterseniz bunun üzerinde.
Duralım.
Bakın aşk, ayrılık, sevgilinin güzelliği, şarap, kadın gibi konuların.
İşlendiği şiirler dir.
Bakın hani şiir türlerindeki karşılığı ne olur?
Lirik şiir mesela.
Beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişir.
Yani en az 5, en fazla 15 beyit.
Ilk beyit imizin ismi ila son beyit imizin ismi olmaktadır.
Bakın en güzel beyit ise biz beyt ül gazel deriz veya şah beyit.
Şairin mahlası nerede.
Olacak?
Bak'ın son beyti olacak.
Ve beyitler arasında eğer bir anlam birliği varsa.
Mesela tüm beyitler o.
Beşten.
İster 5, ister 15.
Beşikten farketmez.
Kaç beyden oluşmuş ve aynı konuyu işlemişse biz buna yek ahenk.
Gazel diyeceğiz.
Ama bütün beyitler aynı değer ve.
Güzellikte ise o zaman biz buna.
Yek avaz gazel diyeceğiz.
Peki kafiye düzeni.
Nedir?
Gazeli bakın.
A ix, a ix, a ix a.
Şekline gider arkadaşlar.
Peki gazel türleri neler?
Bakın dikkat.
Âşık anne Gazel.
Eğer aşkın verdiği mutluluğu ve sevgilinin güzelliğini istiyorsa.
Ben buna aşık ane gazel diyeceğim.
Peki zindana gazel demek.
Hayata karşı böyle kayıtsız yaşamaktan zevk.
Hani bohem hayat diyoruz ya.
Böyle başıboş rahat.
Hani vur patlasın.
Çal oynasın gibi.
Düşünelim bunları zindana gazel diyoruz.
Bakın bir de.
Şu hane gazeli var, bakın.
Kadın ve aşkın.
Zevklerini.
Anlatıyorsa.
Hani şahane eden de aklımızda tutabiliriz.
Biz buna.
Ne diyeceğiz?
Şu hane gazel diyeceğiz.
Bir de hikayemi gazel var.
Eğer ahlakla ilgili öğütler.
Özdeyiş niteliğindeki sözlerden oluşan bir gazel ise.
Biz yine buna hiç.
Mi gazel diyeceğiz?
Bakın isterseniz hemen.
Burada bir gazel.
Daha doğrusu biçim olarak nasıl oluştuğunu.
İsterseniz birlikte bakalım.
Bakın bu birinci beyit olsun.
Ama daha sonra ikinci beyit ix, a, ix, ix.
A Bakın 3.
Nokta koydum.
Ix.
A.
Ix.
Ix.
Şeklinde gidecek.
Bakın son beyit de IX.
A.
Olacak.
Ama tabii ben.
Son beyit olduğunu nasıl anlayacağım?
Şairin bakın mahlası geçecek.
Ve bu son beyti olduğunun ipucunu verecek.
Çünkü şairin mahlası adı geçmese.
Sonuçta ikinci bey'den son Beyt'e kadar kafiye düzeni IX.
Nereden bileceğim ben?
İşte bu üç ayrı mağazasından bileceğim.
Ve bu şekilde bu dersimizi burada noktalamış olacak.
Bir sonraki dersimiz de görüşmek.
Önce Divan şiirinin genel özelliklerinden bahsedelim.
Bir kere Divan şiirinin, Arap ve Fars edebiyatının etkisinde gelişen bir şiir.
Olduğunu söylemeliyiz bakalım.
Şairler özellikle şiirlerini bakın.
Divan adı verilen yapıtlar da o kitaplarda toplamıştır.
Zaten Divan Edebiyatı ismi de buradan gelmektedir.
Ölçü olarak baktığımızda aruz ölçüsünün kullanıldığını görmekteyiz.
Hatırlayalım halk şiirinde ne vardı?
Hece ölçüsü.
Vardı.
Bakın nazım birimi olarak genellikle beyit kullanılır.
Ama tabi ki bunun yanında dörtlük de var, bentler de var.
Hatta bakın.
Ama halk edebiyatında.
Halk şiirinde daha çok ne vardı mesela dörtlük ler vardı.
Özellikle de bakın.
Arapça ve Farsça sözcüklerle yüklü ağır.
Bir dili var.
Divan edebiyatının.
Söz sanatları, yani edebi sanatlara sıkça yer verilen bir şiir.
Olduğunu söyleyebiliriz.
Divan şiirinin konu bütünlüğü bakın aranmaz.
Konu bütünlüğü olmadığı için şiirlere.
Başlık da konulmuyor.
Bakın şiirlerde.
Bütün güzelliği değil, bakım parça güzelliği önemlidir.
Bütün değil parça var yani.
Bir gazeli düşünelim.
15 beyit veya beş beyitler oluş oluştuğunu düşünün.
Her beytin.
Kendi içinde bir parça bir.
Güzellik oluşturduğunu söyleyebiliriz.
Anlam önemli değil, anlamdan.
Çok bizim için.
Divan şiirinde söyleyiş önemlidir ve özellikle bakılmaz bunlar.
Yani kalıplaşmış sözler sıkça kullanılmıştır.
Neydi bu kalıplaşmış sözler?
Mesela işte kaşlar, yaya kirpikler, oka gamzeli bir kafire benzetilmiştir mesela.
Gibi Şairler mahlas kullanır ki.
Mahlasını da genelde Şiilerin son kısmında olduğunu söyleyebiliriz.
Ama Divan şiiri için.
Özellikle bakın yaşamdan kopuk konular ve hayaller işlenmiştir.
Özellikle toplumla ilgili konulara neredeyse.
Hiç yer vermemişlerdir.
Bak toplum.
Yok.
Tamamen bireysel ferdi konular işlenmiştir diyebiliriz.
Ve tabi kafiye nin göz için olduğu anlayışı hakimdir.
Yine Divan şiirinde tam ve zengin uyan.
Sıkça kullanıldığını görürüz.
Hatırlayalım halk ne vardı?
Yarım kafiye vardı genellikle ama divan şiirinde tam ve zengin kafiye olduğunu söyleyebiliriz.
Redif yarı.
Zaten.
Kullanılır.
Hatta şiirlerin bir.
Çoğu redif lerden mesela ismini alır.
Kerem Redif ile kafiye, kaside mesela.
Diyelim ki Gül Redif ile kaside gibi.
Şimdi Divan şiiri nazım biçimlerine geçebiliriz.
Bakın Divan şiiri Nazım biçimlerini.
Biz hem beyitler ile kurulan, bakın beyitler hem de bentler ile kurulan nazım biçimleri şeklinde ayıracağız.
Bakın zaten beyitler ile kurulan gazel, kaside, mesnevi, kıt'a, müstehzi.
Bentler ile kurulan nar.
Rubai, yumurta, ba şarkı, muammer terki, bend ve terci bentler.
Bakın isterseniz beyitler.
İle kurulan nazım şekline.
Başlayalım.
Tabi ilk nazım.
Şeklimiz ise en çok kullanılan gazel olacaktır.
Peki gazel nedir?
Özellikleri nelerdir?
İsterseniz bunun üzerinde.
Duralım.
Bakın aşk, ayrılık, sevgilinin güzelliği, şarap, kadın gibi konuların.
İşlendiği şiirler dir.
Bakın hani şiir türlerindeki karşılığı ne olur?
Lirik şiir mesela.
Beyit sayısı 5 ile 15 arasında değişir.
Yani en az 5, en fazla 15 beyit.
Ilk beyit imizin ismi ila son beyit imizin ismi olmaktadır.
Bakın en güzel beyit ise biz beyt ül gazel deriz veya şah beyit.
Şairin mahlası nerede.
Olacak?
Bak'ın son beyti olacak.
Ve beyitler arasında eğer bir anlam birliği varsa.
Mesela tüm beyitler o.
Beşten.
İster 5, ister 15.
Beşikten farketmez.
Kaç beyden oluşmuş ve aynı konuyu işlemişse biz buna yek ahenk.
Gazel diyeceğiz.
Ama bütün beyitler aynı değer ve.
Güzellikte ise o zaman biz buna.
Yek avaz gazel diyeceğiz.
Peki kafiye düzeni.
Nedir?
Gazeli bakın.
A ix, a ix, a ix a.
Şekline gider arkadaşlar.
Peki gazel türleri neler?
Bakın dikkat.
Âşık anne Gazel.
Eğer aşkın verdiği mutluluğu ve sevgilinin güzelliğini istiyorsa.
Ben buna aşık ane gazel diyeceğim.
Peki zindana gazel demek.
Hayata karşı böyle kayıtsız yaşamaktan zevk.
Hani bohem hayat diyoruz ya.
Böyle başıboş rahat.
Hani vur patlasın.
Çal oynasın gibi.
Düşünelim bunları zindana gazel diyoruz.
Bakın bir de.
Şu hane gazeli var, bakın.
Kadın ve aşkın.
Zevklerini.
Anlatıyorsa.
Hani şahane eden de aklımızda tutabiliriz.
Biz buna.
Ne diyeceğiz?
Şu hane gazel diyeceğiz.
Bir de hikayemi gazel var.
Eğer ahlakla ilgili öğütler.
Özdeyiş niteliğindeki sözlerden oluşan bir gazel ise.
Biz yine buna hiç.
Mi gazel diyeceğiz?
Bakın isterseniz hemen.
Burada bir gazel.
Daha doğrusu biçim olarak nasıl oluştuğunu.
İsterseniz birlikte bakalım.
Bakın bu birinci beyit olsun.
Ama daha sonra ikinci beyit ix, a, ix, ix.
A Bakın 3.
Nokta koydum.
Ix.
A.
Ix.
Ix.
Şeklinde gidecek.
Bakın son beyit de IX.
A.
Olacak.
Ama tabii ben.
Son beyit olduğunu nasıl anlayacağım?
Şairin bakın mahlası geçecek.
Ve bu son beyti olduğunun ipucunu verecek.
Çünkü şairin mahlası adı geçmese.
Sonuçta ikinci bey'den son Beyt'e kadar kafiye düzeni IX.
Nereden bileceğim ben?
İşte bu üç ayrı mağazasından bileceğim.
Ve bu şekilde bu dersimizi burada noktalamış olacak.
Bir sonraki dersimiz de görüşmek.
Sıkça Sorular Sorular
Divan Şiiri Genel Özellikleri Nelerdir?
- Divan şiiri, aruz ölçüsüyle yazılmıştır.
- Hem beyit, hem dörtlük şiir birimiyle yazılan ortak divan şiiri biçimleri kullanılmıştır.
- Uyak kulak için değil, göz içindir.
- Genellikle zengin uyak kullanılmıştır.
- Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü ağıır bir dil kullanılmıştır.
- Söz sanatlarına ağırlık verilmiş, süslü ve sanatlı bir söyleyiş önem kazanmıştır.
- Konu bütünlüğü olmadığından, şiirlerde başlık yoktur.
- Her divan şiiri, redifiyle veya türünün adıyla anılmıştır.
- Bütün güzelliği değil, parça güzelliği önemlidir.
- Anlamdan çok, söyleyiş güzelliği önemlidir.
- Şairler şiirlerde, “mazmun” denen; klişeleşmiş, kalıplamış ortak sözler kullanmışlardır.
- Şairler “mahlas” denen takma adlar kullanmışlardır.
- İnsanın iç dünyasına yönelik, soyut bir edebiyattır.
- Şiirlerde yaşamdan kopuk konular, hayaller işlenmiş; günlük yaşama pek yer verilmemiştir.
- Divan edebiyatında aşk, şarap, sevgili, ölüm, övgü, yergi, tabiat, tasavvuf gibi konular işlenir.
Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri Nelerdir?
Beyitlerle Kurulanlar: Gazel, Kaside, Mesnevi, Kıt’a, Müstezat
Bentlerle Kurulanlar: Rubai, Tuyuğ, Murabba, Şarkı, Muhammes, Terkib-i Bend
Gazel Nedir?
Aşktan ve aşk yüzünden çekilen acılardan, içkiden söz eden küçük şiirlerdir. Aşka ilişkin duyguların dile getirildiği gazellere “âşıkane gazel”; içki, yaşama boş verme, yaşamdan zevk alma gibi konularda yazılanlara “rindane gazel”; kadınları ve ten zevklerini konu edinen gazellere “şuhane gazel”; öğretici nitelikli gazellere “hâkimane (hikemî) gazel” denir.
- İlk beytine matla, son beytine makta denir.
- En güzel beytine beytü’l gazel ya da şahbeyit denir.
- Son beyitte şairin mahlası yer alır.
- Beyitleri arasında konu birliği bulunma şartı yoktur.
- Eğer gazelin bütün beyitlerinde aynı konu işleniyorsa buna yek-ahenk gazel denir.
- Bütün beyitleri aynı söyleyiş güzelliğine esahip olan gazellere yek-âvâz gazel denir.
- Beyit sayısı 5-15 arasında değişir.
- Uyak düzeni aa, xa, xa, xa şeklindedir.
