Bugün dersimizde kalıtımı göreceğiz, Kalıtım nedir?
Karakterlerin anne ve babadan yavruya aktarılmasıdır kalıtım.
Kalıtım inceleyen bilim dalına ise kalıtım bilimi yani genetik denir.
Pekala burada karakterlerden bahsettik.
Bu karakterler nelerdir?
Canlıların genetik olarak sahip olduğu her bir özelliğe karakter denir.
Saç rengi, göz rengi, saç şekli.
Bunların hepsi bizim sahip olduğumuz genetik karakterlerimizdir.
Avusturyalı bilim insanı kalıtım ile ilgili önemli çalışmalar yapmıştır.
Yani kalıtımın bugünkü şeklini almasında çok büyük katkıları vardır.
Mendel çalışmalarını yaparken bezelye bitkisinden yararlanmıştır.
Mendel çalışmalarında neden bezelye bitkisini kullanmış?
Çünkü bezelyenin yetiştirilmesi kolaydır, kısa zamanda döl verir yani ürününü kısa zamanda görebiliriz.
Karakter sayısının fazla olması, her bir karakterin iki zıt çeşidi olması, mesela mor çiçek, beyaz çiçek gibi kendi kendini tozlaşma yapabilmesi ve yabancı tozlaşma gözlemlemesi yani saf olarak kalabilmesi.
Kalıtım ile ilgili kavramlarımızı görelim.
Gen.
Daha önce görmüştük.
Karakterleri oluşturan DNA parçalarıydı.
Bir karakteri bir anneden, diğeri babadan gelen iki gen kontrol ediyordu.
Biri anneden, biri babadan gelen bu gen çiftine de alel gen diyoruz.
Dominant yani baskın gen.
Etkisini, canlının dış görünüşünü sürekli gösterebilen genlerdir ve büyük harf ile gösteririz bu genleri.
Resesif çekinik gen.
Baskın gen ile birlikteyken etkisini gösteremeyen genlerdir.
Küçük harf ile gösterilir.
Saf Döl, Arı döl ya da homozigot diyebiliriz.
Dişi ve erkekten gelen alel genlerin aynı olmasıdır.
Bir karakteri iki gen kontrol ediyordu.
Biri anneden, biri babadan geliyordu.
Anne ve babadan gelen alel genlerin aynı olmasıdır.
Melez döl yani heterozigot ise dişi ve erkekten gelen alel genlerin farklı olmasıdır.
Aynı harfin büyük ve küçük harfi ile gösterilir.
Genotip dış görünüşümüz yani canlıların sahip olduğu fiziksel dış görünüştür, düz saçlı olmamız, mor çiçek, uzun boy, kısa boy, fenotipe genlerle birlikte çevresel etkenler de bazı fenotiplere etki edebiliyor.
Genotip.
İç görünüş.
Canlıların sahip olduğu genlerin tümüdür.
Çaprazlama.
Dişi ve erkek genotiplerinden oluşacak karakterlerinin olasılığının hesaplanmasıdır.
Bir olasılık hesaplaması aslında çaprazlama.
F1 dölü de çaprazlama sonucu oluşan birinci kuşak.
F2 dölü, F1'de ürünün kendisiyle çaprazılanması sonucu elde edilecek ikinci kuşaktır.
Evet, bir örnek yapalım.
Büyük a Büyük a.
Baktığımızda ikisi de aynı ise gelen genlerin anne ve babadan gelen genlerin bu homozigot yani arı döl, diğer bir ifadeyle saf döl diyebiliriz pekala.
Baskın mı, çekinik mi?
Bir tane bile büyük olması, iki genden bir tanesinin bile büyük olması bunun baskın olduğunu gösterir.
Bakıyoruz küçük a küçük a ikisi de aynı.
O yüzden homozigot diyoruz.
Baskın mı, çekinik mi?
Küçük harf olduğu için ikisi de çekinik gen diyoruz.
Pekala.
Büyük a küçük a.
Bir büyük bir küçük var, ikisi birbirinden farklı.
O zaman ne diyeceğiz?
Heterozigot yani melez döl diyeceğiz.
Pekala baskın mı çekinik mi?
Iki genden bir tanesinin bile büyük olması baskın gen olduğunu gösterir.
Bezelyede baskın ve çekinik özelliklerden biraz bahsedelim.
Aslında sorularda genelde parantez içinde verir baskınlık ve çekinik.
Ama bazı sorular da vermeye de bilir.
O yüzden bilmekte fayda var.
Baskın mor çiçeklilik, yanda çiçek uzun boyluluk, düz tohumluluk, sarı tohum rengi ve düzgün meyve şekli çekinik özellikler, beyaz çiçeklilik, uçta çiçeklilik, kısa boyluluk, buruşuk tohumluluk, yeşil tohum rengi, boğum meyve şekli.
Bakın demiştik ki Mendel bezelyeleri kullanıyor.
Çünkü zıt karakterler var.
Mor çiçek, beyaz çiçek hepsinin baskın ve çekinik özellikleri olduğu için Mendel çalışmalarında bezelyeyi tercih etmiştir.
Şimdi de tek karakter çaprazlamalarını görelim.
Homozigot mor çiçekli bezelye ile beyaz çiçekli bezelyeyi çaprazlayalım.
Ilk önce genlerini yazmamız gerekiyor.
Homozigot mor çiçekli bezelye.
Homozigot neydi?
Arı yani saf döldü.
Mor çiçek baskın.
Bunu biliyoruz.
Baskın olduğu için morun büyük harfine m baş harfini yazıyoruz, ikisi aynı olduğu için iki tane büyük M.
Beyaz çiçek de homozigot terimini kullanmayabilir.
Çünkü beyaz çiçek çekiniktir ve çekiniğin ortaya çıkması için ikisinin zaten aynı olması yani arı döl yani homozigot olması gerekir.
Çekinik geni ifade ederken de baskın geni küçük harflerini kullanıyoruz.
Mor çiçekli homozigot bir genle beyaz çiçekli bir dölü, çaprazlayalım.
Ne yapacağız?
İlk önce bir tane Anne diyelim dişiden bir tane diğer taraftan aldık.
Bunu çaprazlamaya devam ediyoruz, sanki çarpmanın toplama üzerine dağılma işlemi gibi dağıtıyoruz.
Böyle parantez varmış gibi bir tane burdan burdan.
Şimdi bunu iki genle de çaprazladık.
Şimdi sıra diğer gene geldi.
Alıyorum büyük M.
Buradan getiriyorum küçük m.
büyük küçük M.
Çaprazlamamı bitirdim, şimdi değerlendireceğim.
Büyük M, küçük M.
Bir tane büyük olduğu için baskın özelliğini gösterecek.
Baskın neydi?
Mor, hepsi mor.
Çünkü hepsinde birer tane büyük harf var.
O zaman şöyle diyebiliriz fenotiplerini değerlendirirken fenotip dış görünüştü.
Kaç çeşit fenotip var?
Tek.
Mor yüzde yüz mor çiçekli olacak.
Mor çiçekli.
Genotiplerini değerlendirirsek genotip iç özellik.
Genlerin tamamıydı.
Burada hangi gen oluştu?
Büyük M.
Küçük M.
Yüzde yüz melez.
Ve baskın özellikte gen oluştu.
Çaprazlamada net karesini de kullanabiliriz, ne yapacağız?
Bu ikisini aynı kareye yazacağız.
İlk önce her zaman büyük harfle yazıyoruz.
Kim var yanında?
Küçük M.
Devam ediyorum.
Büyük M.
yi indirdim.
Bu yatayda küçük M var.
Bunu devam ediyorum.
Aşağıya indirdim.
Yatayda küçük M.
Büyük M.
Küçük M?
Sonuca bakalım.
Bir önceki değişti mi?
normal çaprazlama ile.
Fenotiplerine bakıyorum.
Hepsi mor çünkü hepsinde bir tane büyük harf yani baskın özelliğimiz var.
O yüzden yüzde 100 Mor çiçekli.
Değişiklik yok.
Genotiplerine bakıyorum.
Genlerin toplamına.
Hepsi büyük M.
Küçük M.
Yüzde yüz melez ve baskın.
O zaman hangi yöntemle anlıyor isek çaprazlamayı yapabiliriz.
İster klasik yöntem, istersek bu Punnet karesiyle çaprazlamamızı yapabiliriz.
Şimdi oluşan F1 yani birinci kuşakları kendi aralarında çaprazladığımızda da sonuç.
Bu nedir?
Fenotiplerine bakalım ilk önce.
Bu nedir?
Mor.
İkisi de büyük.
Bir tane büyük olduğu için bu da mor.
Bir tane büyük olduğu için bu da mor, iki tane küçük olduğu için çekinik yani beyaz.
O zaman ne diyebiliriz?
Fenotipte mor ve beyaz oluştu.
Yüzdeliğe dökersek %75 mor, %25 beyaz çiçekli bezelye olma olasılığı vardır.
Olur değil olasılık çocuklar, olma olasılığı.
Genotiplerine bakalım.
Büyük veya büyük m var.
Büyük m küçük m var.
Küçük M küçük m var.
Bundan bir tane, bundan iki tane bundan da bir tane var.
O zaman diyebilir miyiz?
Yüzde 25 homozigot.
Çünkü ikisi de aynı.
Ve büyük harf olduğu için homozigot baskın.
Yüzde elli heterozigot.
Bir büyük bir küçük var çünkü.
Heterozigot.
Bir tane büyük olduğu için baskın.
Bu da yüzde 25.
İkisi de aynı olduğu için homozigot.
Fakat küçük harf olduğu için çekinik özellikte bezelyelerimiz oluşur deriz.
Karakterlerin anne ve babadan yavruya aktarılmasıdır kalıtım.
Kalıtım inceleyen bilim dalına ise kalıtım bilimi yani genetik denir.
Pekala burada karakterlerden bahsettik.
Bu karakterler nelerdir?
Canlıların genetik olarak sahip olduğu her bir özelliğe karakter denir.
Saç rengi, göz rengi, saç şekli.
Bunların hepsi bizim sahip olduğumuz genetik karakterlerimizdir.
Avusturyalı bilim insanı kalıtım ile ilgili önemli çalışmalar yapmıştır.
Yani kalıtımın bugünkü şeklini almasında çok büyük katkıları vardır.
Mendel çalışmalarını yaparken bezelye bitkisinden yararlanmıştır.
Mendel çalışmalarında neden bezelye bitkisini kullanmış?
Çünkü bezelyenin yetiştirilmesi kolaydır, kısa zamanda döl verir yani ürününü kısa zamanda görebiliriz.
Karakter sayısının fazla olması, her bir karakterin iki zıt çeşidi olması, mesela mor çiçek, beyaz çiçek gibi kendi kendini tozlaşma yapabilmesi ve yabancı tozlaşma gözlemlemesi yani saf olarak kalabilmesi.
Kalıtım ile ilgili kavramlarımızı görelim.
Gen.
Daha önce görmüştük.
Karakterleri oluşturan DNA parçalarıydı.
Bir karakteri bir anneden, diğeri babadan gelen iki gen kontrol ediyordu.
Biri anneden, biri babadan gelen bu gen çiftine de alel gen diyoruz.
Dominant yani baskın gen.
Etkisini, canlının dış görünüşünü sürekli gösterebilen genlerdir ve büyük harf ile gösteririz bu genleri.
Resesif çekinik gen.
Baskın gen ile birlikteyken etkisini gösteremeyen genlerdir.
Küçük harf ile gösterilir.
Saf Döl, Arı döl ya da homozigot diyebiliriz.
Dişi ve erkekten gelen alel genlerin aynı olmasıdır.
Bir karakteri iki gen kontrol ediyordu.
Biri anneden, biri babadan geliyordu.
Anne ve babadan gelen alel genlerin aynı olmasıdır.
Melez döl yani heterozigot ise dişi ve erkekten gelen alel genlerin farklı olmasıdır.
Aynı harfin büyük ve küçük harfi ile gösterilir.
Genotip dış görünüşümüz yani canlıların sahip olduğu fiziksel dış görünüştür, düz saçlı olmamız, mor çiçek, uzun boy, kısa boy, fenotipe genlerle birlikte çevresel etkenler de bazı fenotiplere etki edebiliyor.
Genotip.
İç görünüş.
Canlıların sahip olduğu genlerin tümüdür.
Çaprazlama.
Dişi ve erkek genotiplerinden oluşacak karakterlerinin olasılığının hesaplanmasıdır.
Bir olasılık hesaplaması aslında çaprazlama.
F1 dölü de çaprazlama sonucu oluşan birinci kuşak.
F2 dölü, F1'de ürünün kendisiyle çaprazılanması sonucu elde edilecek ikinci kuşaktır.
Evet, bir örnek yapalım.
Büyük a Büyük a.
Baktığımızda ikisi de aynı ise gelen genlerin anne ve babadan gelen genlerin bu homozigot yani arı döl, diğer bir ifadeyle saf döl diyebiliriz pekala.
Baskın mı, çekinik mi?
Bir tane bile büyük olması, iki genden bir tanesinin bile büyük olması bunun baskın olduğunu gösterir.
Bakıyoruz küçük a küçük a ikisi de aynı.
O yüzden homozigot diyoruz.
Baskın mı, çekinik mi?
Küçük harf olduğu için ikisi de çekinik gen diyoruz.
Pekala.
Büyük a küçük a.
Bir büyük bir küçük var, ikisi birbirinden farklı.
O zaman ne diyeceğiz?
Heterozigot yani melez döl diyeceğiz.
Pekala baskın mı çekinik mi?
Iki genden bir tanesinin bile büyük olması baskın gen olduğunu gösterir.
Bezelyede baskın ve çekinik özelliklerden biraz bahsedelim.
Aslında sorularda genelde parantez içinde verir baskınlık ve çekinik.
Ama bazı sorular da vermeye de bilir.
O yüzden bilmekte fayda var.
Baskın mor çiçeklilik, yanda çiçek uzun boyluluk, düz tohumluluk, sarı tohum rengi ve düzgün meyve şekli çekinik özellikler, beyaz çiçeklilik, uçta çiçeklilik, kısa boyluluk, buruşuk tohumluluk, yeşil tohum rengi, boğum meyve şekli.
Bakın demiştik ki Mendel bezelyeleri kullanıyor.
Çünkü zıt karakterler var.
Mor çiçek, beyaz çiçek hepsinin baskın ve çekinik özellikleri olduğu için Mendel çalışmalarında bezelyeyi tercih etmiştir.
Şimdi de tek karakter çaprazlamalarını görelim.
Homozigot mor çiçekli bezelye ile beyaz çiçekli bezelyeyi çaprazlayalım.
Ilk önce genlerini yazmamız gerekiyor.
Homozigot mor çiçekli bezelye.
Homozigot neydi?
Arı yani saf döldü.
Mor çiçek baskın.
Bunu biliyoruz.
Baskın olduğu için morun büyük harfine m baş harfini yazıyoruz, ikisi aynı olduğu için iki tane büyük M.
Beyaz çiçek de homozigot terimini kullanmayabilir.
Çünkü beyaz çiçek çekiniktir ve çekiniğin ortaya çıkması için ikisinin zaten aynı olması yani arı döl yani homozigot olması gerekir.
Çekinik geni ifade ederken de baskın geni küçük harflerini kullanıyoruz.
Mor çiçekli homozigot bir genle beyaz çiçekli bir dölü, çaprazlayalım.
Ne yapacağız?
İlk önce bir tane Anne diyelim dişiden bir tane diğer taraftan aldık.
Bunu çaprazlamaya devam ediyoruz, sanki çarpmanın toplama üzerine dağılma işlemi gibi dağıtıyoruz.
Böyle parantez varmış gibi bir tane burdan burdan.
Şimdi bunu iki genle de çaprazladık.
Şimdi sıra diğer gene geldi.
Alıyorum büyük M.
Buradan getiriyorum küçük m.
büyük küçük M.
Çaprazlamamı bitirdim, şimdi değerlendireceğim.
Büyük M, küçük M.
Bir tane büyük olduğu için baskın özelliğini gösterecek.
Baskın neydi?
Mor, hepsi mor.
Çünkü hepsinde birer tane büyük harf var.
O zaman şöyle diyebiliriz fenotiplerini değerlendirirken fenotip dış görünüştü.
Kaç çeşit fenotip var?
Tek.
Mor yüzde yüz mor çiçekli olacak.
Mor çiçekli.
Genotiplerini değerlendirirsek genotip iç özellik.
Genlerin tamamıydı.
Burada hangi gen oluştu?
Büyük M.
Küçük M.
Yüzde yüz melez.
Ve baskın özellikte gen oluştu.
Çaprazlamada net karesini de kullanabiliriz, ne yapacağız?
Bu ikisini aynı kareye yazacağız.
İlk önce her zaman büyük harfle yazıyoruz.
Kim var yanında?
Küçük M.
Devam ediyorum.
Büyük M.
yi indirdim.
Bu yatayda küçük M var.
Bunu devam ediyorum.
Aşağıya indirdim.
Yatayda küçük M.
Büyük M.
Küçük M?
Sonuca bakalım.
Bir önceki değişti mi?
normal çaprazlama ile.
Fenotiplerine bakıyorum.
Hepsi mor çünkü hepsinde bir tane büyük harf yani baskın özelliğimiz var.
O yüzden yüzde 100 Mor çiçekli.
Değişiklik yok.
Genotiplerine bakıyorum.
Genlerin toplamına.
Hepsi büyük M.
Küçük M.
Yüzde yüz melez ve baskın.
O zaman hangi yöntemle anlıyor isek çaprazlamayı yapabiliriz.
İster klasik yöntem, istersek bu Punnet karesiyle çaprazlamamızı yapabiliriz.
Şimdi oluşan F1 yani birinci kuşakları kendi aralarında çaprazladığımızda da sonuç.
Bu nedir?
Fenotiplerine bakalım ilk önce.
Bu nedir?
Mor.
İkisi de büyük.
Bir tane büyük olduğu için bu da mor.
Bir tane büyük olduğu için bu da mor, iki tane küçük olduğu için çekinik yani beyaz.
O zaman ne diyebiliriz?
Fenotipte mor ve beyaz oluştu.
Yüzdeliğe dökersek %75 mor, %25 beyaz çiçekli bezelye olma olasılığı vardır.
Olur değil olasılık çocuklar, olma olasılığı.
Genotiplerine bakalım.
Büyük veya büyük m var.
Büyük m küçük m var.
Küçük M küçük m var.
Bundan bir tane, bundan iki tane bundan da bir tane var.
O zaman diyebilir miyiz?
Yüzde 25 homozigot.
Çünkü ikisi de aynı.
Ve büyük harf olduğu için homozigot baskın.
Yüzde elli heterozigot.
Bir büyük bir küçük var çünkü.
Heterozigot.
Bir tane büyük olduğu için baskın.
Bu da yüzde 25.
İkisi de aynı olduğu için homozigot.
Fakat küçük harf olduğu için çekinik özellikte bezelyelerimiz oluşur deriz.
