Damarların görevi kanı taşımaktır.
Vücutta toplardamar, atardamar ve kılcal damar olmak üzere üç çeşit kan damarı vardır.
Öncelikle damarların yapısını inceleyelim.
Atardamar ve toplardamar üç katmanlı bir duvar yapısına sahiptir.
En dışta kollajen ve elastik liflerden oluşmuş bir bağ doku bulunur.
Ortada elastik lifler ve düz kaslar içeren orta tabaka vardır. En içte ise yassı epitel hücrelerinden oluşan endotel bulunur.
Kılcal damarlar ise sadece endotel tabakadan oluşur.
Şimdi gelelim genel özelliklere.
Kalpten çıkan oksijence zengin olan kanı doku ve organlara taşıyan damarlara atardamarlar denir.
Ancak akciğer atardamarı bir istisnadır.
Çünkü akciğer atardamarı oksijence zengin kan taşımaz, içerisinde kirli kan bulunur. Atardamarlar genellikle kan sağladığı organa göre adlandırılır.
Örneğin böbreğe kan getiren damara böbrek atardamarı, akciğere kan getiren damara akciğer atardamarı denir.
Atardamarlarda kan basıncı diğer damarlara göre daha yüksektir ve yüksek basınçtan zarar görmemesi için düz kas tabakasında fazlaca elastik lif bulunur.
Kalp kanı çok yüksek bir basınçla atardamarlara gönderir. Böylece kan atardamarlarda bu basıncın etkisiyle taşınır.
Kılcal damarlar atardamarlar ile toplardamarlar arasında bulunan doku ve organları besleyen damarlardır.
Yani iki yönlü difüzyonla madde alışverişi bu damarlarla sağlanır.
Kan akış hızı diğer damarlara göre yavaştır.
Bir kılcal damarın enine kesit alanı bir atardamardan 500 kat, bir toplardamardan 600 kat daha küçüktür. Ayrıca kılcal damarlar diğer damarlardan daha fazla yüzey alanına sahiptir.
Çünkü bir atardamar çok sayıda kılcal damara dallanır. O yüzden enine kesitlerinin toplam alanları daha fazla olmuş olur.
Doku ve organlardan aldığı kanı kalbe taşıyan damarlara toplardamar denir. Toplardamarlar oksijence fakir kanı taşır.
Ancak burada iki tane istisnadan bahsetmek istiyorum. Kapı toplardamarı kanı kalbe değil karaciğere iletir.
Diğer istisnamız akciğer toplardamarı, akciğer toplardamarı oksijence zengin yani temiz kan taşır.
Toplardamarlarda elastik lif ve düz kas miktarı atardamarlardan daha azdır.
Toplardamarların çapı atar damarlardan daha büyüktür.
Genellikle çıktığı doku adı ya da organ adıyla isimlendirilir.
Örneğin böbrekten çıkan kan böbrek toplardamarı ile taşınır.
Çapı bir milimetreden büyük olan toplardamarlarda genellikle kapakçıklar bulunur. Vücudun kalpten aşağıda olan bölümlerinde bu kapakçıklar sayesinde kan geriye kaçmadan tek yönlü olarak taşınır.
Şekil üzerinde de kapakçığı rahatlıkla görebilirsiniz.
Ancak kalp seviyesinin üstündeki toplardamarlarda yer çekiminden dolayı kalbe geri döndüğü için bu toplardamarlarda kapakçık bulunmaz.
Biraz da toplardamarlardaki kanın hareketini konuşalım. Aslında elinizi kolunuzu hareket ettirdiğiniz zamanda bile toplardamarlardaki kanı hareket ettirmiş olursunuz.
Yani ilk olarak iskelet kaslarının kasılıp gevşemesi diyorum.
Kalpteki kulakçıkların gelişmesiyle oluşan negatif basınç, göğüs kafesindeki nefes alıp verme sırasında oluşan basınç değişmeleri, damarın yapısında bulunan düz kaslar, arkadan gelen kanın öncekini itmesi toplardamarlardaki kanın hareketini sağlar.
Yetişkin bir insandaki yaklaşık 5 litre kanın 3 litresi toplardamarlarda, damarlarda ve kalpte bulunur.
Son olarak bu grafikleri inceleyelim.
Kan basıncının en yüksek olduğu damar aorttur.
Aorttan dallanan diğer atar damarlarda kan basıncı kılcal damarlara ve toplardamarlara oranla daha yüksektir.
Doku kılcal damarlarındaki kan basıncı kısmen düşse de toplardamarlarda daha da düşüktür.
Yani grafiği bu şekilde çizebiliriz. Kalpten pompalanan kanın damarlar içindeki akış hızı atardamarlarda diğer damarlardaki akış hızından daha yüksektir.
Kılcal damarlarda kanın akış hızı azalır.
Bu olay doku sıvısı ve kan arasındaki madde geçişine yardımcı olur.
Bu grafiği de bu şekilde çizebiliriz.
Şimdi gelelim toplam kesit alanına.
Dokular etrafındaki kılcal damarların vücutta kapladığı alan atardamara ve toplardamara göre daha fazladır.
Bundan dolayı damarların vücuttaki toplam kesit alanları dikkate alındığında kılcal damarların toplam kesit alanı diğerlerine oranla daha fazladır. Yani burayı da bu şekilde çizebiliriz.
Vücutta toplardamar, atardamar ve kılcal damar olmak üzere üç çeşit kan damarı vardır.
Öncelikle damarların yapısını inceleyelim.
Atardamar ve toplardamar üç katmanlı bir duvar yapısına sahiptir.
En dışta kollajen ve elastik liflerden oluşmuş bir bağ doku bulunur.
Ortada elastik lifler ve düz kaslar içeren orta tabaka vardır. En içte ise yassı epitel hücrelerinden oluşan endotel bulunur.
Kılcal damarlar ise sadece endotel tabakadan oluşur.
Şimdi gelelim genel özelliklere.
Kalpten çıkan oksijence zengin olan kanı doku ve organlara taşıyan damarlara atardamarlar denir.
Ancak akciğer atardamarı bir istisnadır.
Çünkü akciğer atardamarı oksijence zengin kan taşımaz, içerisinde kirli kan bulunur. Atardamarlar genellikle kan sağladığı organa göre adlandırılır.
Örneğin böbreğe kan getiren damara böbrek atardamarı, akciğere kan getiren damara akciğer atardamarı denir.
Atardamarlarda kan basıncı diğer damarlara göre daha yüksektir ve yüksek basınçtan zarar görmemesi için düz kas tabakasında fazlaca elastik lif bulunur.
Kalp kanı çok yüksek bir basınçla atardamarlara gönderir. Böylece kan atardamarlarda bu basıncın etkisiyle taşınır.
Kılcal damarlar atardamarlar ile toplardamarlar arasında bulunan doku ve organları besleyen damarlardır.
Yani iki yönlü difüzyonla madde alışverişi bu damarlarla sağlanır.
Kan akış hızı diğer damarlara göre yavaştır.
Bir kılcal damarın enine kesit alanı bir atardamardan 500 kat, bir toplardamardan 600 kat daha küçüktür. Ayrıca kılcal damarlar diğer damarlardan daha fazla yüzey alanına sahiptir.
Çünkü bir atardamar çok sayıda kılcal damara dallanır. O yüzden enine kesitlerinin toplam alanları daha fazla olmuş olur.
Doku ve organlardan aldığı kanı kalbe taşıyan damarlara toplardamar denir. Toplardamarlar oksijence fakir kanı taşır.
Ancak burada iki tane istisnadan bahsetmek istiyorum. Kapı toplardamarı kanı kalbe değil karaciğere iletir.
Diğer istisnamız akciğer toplardamarı, akciğer toplardamarı oksijence zengin yani temiz kan taşır.
Toplardamarlarda elastik lif ve düz kas miktarı atardamarlardan daha azdır.
Toplardamarların çapı atar damarlardan daha büyüktür.
Genellikle çıktığı doku adı ya da organ adıyla isimlendirilir.
Örneğin böbrekten çıkan kan böbrek toplardamarı ile taşınır.
Çapı bir milimetreden büyük olan toplardamarlarda genellikle kapakçıklar bulunur. Vücudun kalpten aşağıda olan bölümlerinde bu kapakçıklar sayesinde kan geriye kaçmadan tek yönlü olarak taşınır.
Şekil üzerinde de kapakçığı rahatlıkla görebilirsiniz.
Ancak kalp seviyesinin üstündeki toplardamarlarda yer çekiminden dolayı kalbe geri döndüğü için bu toplardamarlarda kapakçık bulunmaz.
Biraz da toplardamarlardaki kanın hareketini konuşalım. Aslında elinizi kolunuzu hareket ettirdiğiniz zamanda bile toplardamarlardaki kanı hareket ettirmiş olursunuz.
Yani ilk olarak iskelet kaslarının kasılıp gevşemesi diyorum.
Kalpteki kulakçıkların gelişmesiyle oluşan negatif basınç, göğüs kafesindeki nefes alıp verme sırasında oluşan basınç değişmeleri, damarın yapısında bulunan düz kaslar, arkadan gelen kanın öncekini itmesi toplardamarlardaki kanın hareketini sağlar.
Yetişkin bir insandaki yaklaşık 5 litre kanın 3 litresi toplardamarlarda, damarlarda ve kalpte bulunur.
Son olarak bu grafikleri inceleyelim.
Kan basıncının en yüksek olduğu damar aorttur.
Aorttan dallanan diğer atar damarlarda kan basıncı kılcal damarlara ve toplardamarlara oranla daha yüksektir.
Doku kılcal damarlarındaki kan basıncı kısmen düşse de toplardamarlarda daha da düşüktür.
Yani grafiği bu şekilde çizebiliriz. Kalpten pompalanan kanın damarlar içindeki akış hızı atardamarlarda diğer damarlardaki akış hızından daha yüksektir.
Kılcal damarlarda kanın akış hızı azalır.
Bu olay doku sıvısı ve kan arasındaki madde geçişine yardımcı olur.
Bu grafiği de bu şekilde çizebiliriz.
Şimdi gelelim toplam kesit alanına.
Dokular etrafındaki kılcal damarların vücutta kapladığı alan atardamara ve toplardamara göre daha fazladır.
Bundan dolayı damarların vücuttaki toplam kesit alanları dikkate alındığında kılcal damarların toplam kesit alanı diğerlerine oranla daha fazladır. Yani burayı da bu şekilde çizebiliriz.
