Evet, ünite altıya geldik, canlılar ve enerji ilişkileri.
Belirli bir bölgede canlı ve cansız varlıkların oluşturduğu ve kendi kendine yetebilen sistemlere ekosistem diyoruz.
Bunu daha önceki yıllarda öğrenmiştik.
Pekala.
Canlıların birbirlerini tüketmelerine göre oluşturduğu sıralamaya da besin zinciri denir.
Bizim için önemlidir besin zinciri.
Canlıları kaça ayırıyoruz, üçe ayırıyoruz.
Üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar.
Şimdi bu canlıları teker teker göreceğiz.
Üretici canlılar fotosentez ile güneş enerjisini kimyasal enerjiye çeviren canlı grubudur.
Hücrelerinde klorofil vardır.
Zaten bunun sayesinde fotosentez yapabilirler.
Besin zincirinin ilk basamağını yani bir besin zincirinden bahsederken ilk basamağında üretici canlılar olacağını bileceğiz.
Fotosentez ile besin ve oksijen üretirler.
Çok önemli.
Doğada en fazla bireye sahip gruptur.
Kimdir bu üretici canlılar?
Siyano bakterileri, mavi yeşil algler, yeşil bitkiler ve denizlerde yaşayan tek hücreli canlılar ki biz bunlara planktonlar diyoruz.
Tüketici canlılar, üretici canlıları ve diğer tüketici canlıları tüketen canlı grubudur.
Tüketici canlıları 3'e ayıracağız.
Birinci derece tüketiciler yani otçullar.
İkinci derece tüketiciler yani etçiller ve üçüncü derece tüketiciler yani hepçiller, otçullar.
Üretici canlılar ile beslenirler.
Zürafa, keçi, inek, at örnek olarak verilebilir.
Etçiller de sadece diğer hayvanlar ile beslenirler.
Örümcek, akrep, ahtapot, baykuş, atmaca, yılan buna örnek olarak verilebilir.
2 3'üncü derece tüketiciler yani hepçiller hem et hem ot tüketen canlı grubu.
En güzel örnek insan ayı, domuz, kuşların büyük bir bölümü ve kaplumbağa buna örnek olarak verilebilir diyoruz.
Ayrıştırıcılar üretici veya tüketici canlıların kalıntılarına ve artıklarını tekrar kullanabilecek mineral maddelere dönüştürürler.
Ayrıştırıcılar sayesinde topraktaki mineral miktarımız artıyor.
Bu mineralleri ise bitkiler besin üretiminde kullanıyorlar.
Yani bir geri dönüşüm söz konusu.
Kimdir ayrıştırıcılar?
Mantarlar, küf mantarlarını örnek verebiliriz ve bakterilerin büyük bir kısmı ayrıştırıcı örnek olarak verilebilir.
Besin zinciri.
Canlıların kullandığı enerjinin temel kaynağı güneştir.
Bunu zaten biliyoruz.
Fakat canlılar güneş enerjisini doğrudan kullanamadıkları için kimyasal enerjiye çevirerek kullanabiliyorlar.
Bunun için de besin ihtiyaçlarını karşılamak için canlıların birbiriyle bağlantısını gösteren ilişkiye besin zinciri denir.
Besin zincirinde okun ucundaki canlı burada vermişiz.
Okun arkasındaki canlıyla beslenir.
Yani bu da bir örnek verdik.
Y okun ucunda olduğu için Y okun sonundaki arkasındaki canlılığıyla beslenecek.
Yani Y ilk canlısını tüketecek, z de y canlısını tüketecek.
İşte bunların arasındaki enerji ihtiyacı, besin ihtiyacını karşılamak için oluşan ilişkiye biz besin zinciri diyoruz.
Besin zinciri canlılar arasında madde ve enerjinin akışını gösteren bir döngüdür.
Aslında pekala birden çok besin zinciri bir araya gelirse ne olur?
Bu da besin ağını oluşturur.
Bir besin zincirinde ayrıştırıcı kılar.
Her basamakta bulunacak, biraz sonra bir piramit çizeceğiz ve bunun üstünde göstereceğiz.
Bir örnek verdik.
Şimdi Çimen, Çekirge, Kertenkele ve Kartal'dan oluşan bir besin zinciri var burada.
Kartal, Kertenkele, Kertenkele, Çekirge, Çekirge de Çimeni tüketiyor.
Pekala kertenkele sayısı azalırsa diğer canlılar ne olur?
Kertenkele kimi tüketiyordu?
Çekirgeyi Çekirgeyi tüketen kertenkele azaldığı için çekirge sayısı ne olacak?
Artacak.
Çekirge Çimeni tüketiyordu.
Çekirge sayısı artarsa çok fazla çimen tüketeceği için çimen azalacak.
Kartal ne olacak?
Kartal kertenkeleyi tüketiyordu.
Besin azaldığı için o bölgede kartal da ne olacak azalacaktır.
Ekoloji.
Yani diğer bir ifadeyle besin ya da diğer bir ifadeyle enerji piramidi, besin zincirindeki bireylerin üreticiden başlayarak son tüketiciye doğru dikey düzlemde dizilmesi ile oluşan piramittir.
Burada yaptık.
İlk başta kim vardı?
Basamakta üreticiler.
Birinci derece tüketiciler, ikinci derece tüketiciler, üçüncü derece tüketiciler olmak üzere sıralanıyor.
Bakın ayrıştırıcılar biraz önce söylemiştik.
Her basamakta bulunuyor ve birinci basamak üreticilerindir diyoruz.
Besin piramidinin ya da enerji piramidinde yukarıya doğru gidildikçe canlı sayısı azalır.
Çünkü üreticinin canlı sayısı en fazla demiştik.
Biyokütle yani toplam kütle azalır.
Canlıların vücut büyüklüğü ise artar.
Biyolojik birikim yani zehir yani vücutta biriken atık madde artar.
Aktarılan enerji her basamakta on kat azalarak ilerler.
Yani en fazla enerji üreticilerde her basamakta on kat azalarak yukarı doğru enerji aktarımı sağlanır.
Belirli bir bölgede canlı ve cansız varlıkların oluşturduğu ve kendi kendine yetebilen sistemlere ekosistem diyoruz.
Bunu daha önceki yıllarda öğrenmiştik.
Pekala.
Canlıların birbirlerini tüketmelerine göre oluşturduğu sıralamaya da besin zinciri denir.
Bizim için önemlidir besin zinciri.
Canlıları kaça ayırıyoruz, üçe ayırıyoruz.
Üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar.
Şimdi bu canlıları teker teker göreceğiz.
Üretici canlılar fotosentez ile güneş enerjisini kimyasal enerjiye çeviren canlı grubudur.
Hücrelerinde klorofil vardır.
Zaten bunun sayesinde fotosentez yapabilirler.
Besin zincirinin ilk basamağını yani bir besin zincirinden bahsederken ilk basamağında üretici canlılar olacağını bileceğiz.
Fotosentez ile besin ve oksijen üretirler.
Çok önemli.
Doğada en fazla bireye sahip gruptur.
Kimdir bu üretici canlılar?
Siyano bakterileri, mavi yeşil algler, yeşil bitkiler ve denizlerde yaşayan tek hücreli canlılar ki biz bunlara planktonlar diyoruz.
Tüketici canlılar, üretici canlıları ve diğer tüketici canlıları tüketen canlı grubudur.
Tüketici canlıları 3'e ayıracağız.
Birinci derece tüketiciler yani otçullar.
İkinci derece tüketiciler yani etçiller ve üçüncü derece tüketiciler yani hepçiller, otçullar.
Üretici canlılar ile beslenirler.
Zürafa, keçi, inek, at örnek olarak verilebilir.
Etçiller de sadece diğer hayvanlar ile beslenirler.
Örümcek, akrep, ahtapot, baykuş, atmaca, yılan buna örnek olarak verilebilir.
2 3'üncü derece tüketiciler yani hepçiller hem et hem ot tüketen canlı grubu.
En güzel örnek insan ayı, domuz, kuşların büyük bir bölümü ve kaplumbağa buna örnek olarak verilebilir diyoruz.
Ayrıştırıcılar üretici veya tüketici canlıların kalıntılarına ve artıklarını tekrar kullanabilecek mineral maddelere dönüştürürler.
Ayrıştırıcılar sayesinde topraktaki mineral miktarımız artıyor.
Bu mineralleri ise bitkiler besin üretiminde kullanıyorlar.
Yani bir geri dönüşüm söz konusu.
Kimdir ayrıştırıcılar?
Mantarlar, küf mantarlarını örnek verebiliriz ve bakterilerin büyük bir kısmı ayrıştırıcı örnek olarak verilebilir.
Besin zinciri.
Canlıların kullandığı enerjinin temel kaynağı güneştir.
Bunu zaten biliyoruz.
Fakat canlılar güneş enerjisini doğrudan kullanamadıkları için kimyasal enerjiye çevirerek kullanabiliyorlar.
Bunun için de besin ihtiyaçlarını karşılamak için canlıların birbiriyle bağlantısını gösteren ilişkiye besin zinciri denir.
Besin zincirinde okun ucundaki canlı burada vermişiz.
Okun arkasındaki canlıyla beslenir.
Yani bu da bir örnek verdik.
Y okun ucunda olduğu için Y okun sonundaki arkasındaki canlılığıyla beslenecek.
Yani Y ilk canlısını tüketecek, z de y canlısını tüketecek.
İşte bunların arasındaki enerji ihtiyacı, besin ihtiyacını karşılamak için oluşan ilişkiye biz besin zinciri diyoruz.
Besin zinciri canlılar arasında madde ve enerjinin akışını gösteren bir döngüdür.
Aslında pekala birden çok besin zinciri bir araya gelirse ne olur?
Bu da besin ağını oluşturur.
Bir besin zincirinde ayrıştırıcı kılar.
Her basamakta bulunacak, biraz sonra bir piramit çizeceğiz ve bunun üstünde göstereceğiz.
Bir örnek verdik.
Şimdi Çimen, Çekirge, Kertenkele ve Kartal'dan oluşan bir besin zinciri var burada.
Kartal, Kertenkele, Kertenkele, Çekirge, Çekirge de Çimeni tüketiyor.
Pekala kertenkele sayısı azalırsa diğer canlılar ne olur?
Kertenkele kimi tüketiyordu?
Çekirgeyi Çekirgeyi tüketen kertenkele azaldığı için çekirge sayısı ne olacak?
Artacak.
Çekirge Çimeni tüketiyordu.
Çekirge sayısı artarsa çok fazla çimen tüketeceği için çimen azalacak.
Kartal ne olacak?
Kartal kertenkeleyi tüketiyordu.
Besin azaldığı için o bölgede kartal da ne olacak azalacaktır.
Ekoloji.
Yani diğer bir ifadeyle besin ya da diğer bir ifadeyle enerji piramidi, besin zincirindeki bireylerin üreticiden başlayarak son tüketiciye doğru dikey düzlemde dizilmesi ile oluşan piramittir.
Burada yaptık.
İlk başta kim vardı?
Basamakta üreticiler.
Birinci derece tüketiciler, ikinci derece tüketiciler, üçüncü derece tüketiciler olmak üzere sıralanıyor.
Bakın ayrıştırıcılar biraz önce söylemiştik.
Her basamakta bulunuyor ve birinci basamak üreticilerindir diyoruz.
Besin piramidinin ya da enerji piramidinde yukarıya doğru gidildikçe canlı sayısı azalır.
Çünkü üreticinin canlı sayısı en fazla demiştik.
Biyokütle yani toplam kütle azalır.
Canlıların vücut büyüklüğü ise artar.
Biyolojik birikim yani zehir yani vücutta biriken atık madde artar.
Aktarılan enerji her basamakta on kat azalarak ilerler.
Yani en fazla enerji üreticilerde her basamakta on kat azalarak yukarı doğru enerji aktarımı sağlanır.
