Merhaba arkadaşlar.
Bu dersimizde anlık hızla devam ediyoruz.
Geçen dersimizde ortalama hızdan bahsetmiştik.
Şimdi anlık hızdayız.
Tepkimenin belirli bir andaki hızıdır.
Ortalama hız ve anlık hızı karşılaştıralım.
Ortalama hızda şöyle diyorduk, tepkime 2 dakikada gerçekleşiyordu.
2 dakikada gerçekleşen tepkimenin ortalama hızı isteniyordu bizden.
Ortalaması nedir deniliyordu.
Anlık hızda ise diyor ki tepkimenin ikinci dakikadaki hızını bulun.
Şimdi 1 tane soru çözelim.
Örnek üzerinde olayı anlayalım.
X'ten Y ve Z oluşuyor.
Bu tepkimede X'in derişiminin zamanla değişimi yandaki grafikte verilmiş. Buna göre tepkimede beşinci saniyedeki anlık hızı nedir ?
Bakın beşinci saniyedeki diyor. Tepkime 5 saniyede gerçekleşiyor demiyor. Beşinci saniyedeki anlık hızı istiyorum.
Kaç mol bölü litre saniye ?
Derişim zaten mol bölü litre olarak verilmiş, süremiz de saniye.
Şimdi sevgili arkadaşlarım şöyle yapıyoruz.
Bize soruda grafik veriliyor.
Grafikte beşinci saniyeyi buluyorum. Yukarıya doğru çıkıyorum.
Grafiğim mavi çizgili olan ve grafiği kestiği yerde belirliyorum. Buradan bir teğet çiziyorum.
Hatta sorularda bize teğet bile hazır bir şekilde veriliyor. Teğet çizilmiş oluyor ve siz sadece burada eğimi bulacaksınız.
Nasıl buluyorum eğimi ?
Karşıyı alıyorum komşuya bölüyorum.
Anlık hız diyorum, ranlık.
O zaman karşıyı aldım, 0,5.
Bakın buraya bölüyorsunuz, beşe değil.
10'a böldüm, hızı bulurum.
Gördüğünüz gibi zor değil, gayet basit.
Hız bağıntısına geldiğimde, biz tepkimelerin hız bağıntısını yazıyoruz ama 2 şekilde olan 2 tür tepkimemiz var: Tek basamaklı ve çok basamaklılar.
Tek basamaklı nedir ?
Tek denklemde olur.
Grafik bana verilirse ne anlayacağım ?
Tek bir tepe noktası varsa bu tek basamaklı diyorum.
Kaç tane tepe noktası varsa o kadar basamaklı.
Burada gördüğünüz gibi 2 tepe noktası var.
O zaman bu 2 basamaklı bir tepkimedir.
2 basamaklı tepkimede, peki hangisi yavaş hangisi hızlı ?
Yavaşı ve hızlıyı bilmem lazım.
Çünkü hız bağıntısını ben neye göre yazacağım ?
Kim hızlı belirler bakalım.
Şimdi ilk önce yavaş ve hızlı nasıl bulunur ona bakalım.
Tepkimelerin bakın birinci basamağı, ikinci basamağı.
Birinci basamağının aktifleşme enerjisine bakıyorum.
Çünkü aktifleşme enerjisi artarsa hız azalır arkadaşlar. Ne kadar fazla enerji gerekirse reaksiyon o kadar yavaştır.
Şimdi bakıyorum.
Aktifleşme enerjisi, girenlerden tepeye kadar olan fark.
Birde ikinci basamağın aktifleşme enerjisine bakalım.
Bayağı az bir enerji gerekiyor demek ki ikinci basamak daha hızlı.
Birinci basamakta yavaş olandır.
O zaman tepkimenin hızını kim belirler ?
Yavaş mı hızlı mı ?
Şimdi arkadaşlar hızlı zaten gayet güzel hızlı oluyor ama tepkimenin toplamının gerçekleşmesi için şu yavaşın gerçekleşmesi lazım. O yüzden tepkime hızını yavaş basamak belirler. Biz hız bağıntısını yazarken, çok basamaklı tepkimelerde yavaş tepkimeye göre yazarız. Çünkü onu beklemek zorundayız.
Peki bakalım. Tek basamaklı tepkimeye tekrar dönüyorum.
Burada hız denklemini nasıl yazıyormuşuz bakalım.
r diyorum.
Bir hız sabitimiz var, k.
Ürünlerle ilgilenmiyoruz.
Sadece girenlerle işimiz. Girenlerin derişimlerini alıyorum ve çarpıyorum. N2 çarpı H2.
Ama bu yetmiyor, katsayıları kullanmak zorundayım.
Katsayıları da üs olarak yazıyorum.
Tepkime derecesi, mertebesi nedir ?
Hız bağıntısındaki derişimlerin üslerini topluyorsunuz: 1 artı 3, bu da 4'tür. Moleküleriteyi anlattıktan sonra tekrar döneceğim.
Yan tarafa geçtim.
2 basamaklı tepkimeydi.
Direk bu tepkimelerin grafiği değil ama mantık olarak yine uyuyor.
Birinci basamağımız yavaş, ikinci basamağımız hızlı.
Şimdi ben hız denklemini kime göre yazarım arkadaşlar ?
Burada yazdığım da toplam tepkime, net tepkime.
Şimdi sevgili arkadaşlarım toplam tepkimede işim yok hız denklemini yazarken.
Yavaşla işim var.
Çünkü tepkime hızını yavaş basamak belirliyor.
Yavaşa göre alacaksınız.
Yine benim ürünlerle işim yok, girenlerle işim var.
r eşittir k çarpı NO2F yazıyorum.
2 olduğu için karesini aldım.
Tepkime derecesi 2.
Ara üründen bahsedelim sonra moleküleriteye geçelim.
Ara ürün, bir tepkimede oluşup diğer tepkimede harcanan ürünlerdi ve ara ürünler toplam tepkimede olmaz.
Bakın şimdi NO2F2 oluşmuş sonra harcanmış.
Ara ürün.
Yine söyleyeceğim toplam tepkimede olmaz.
Bunlar birbirini götürmek zorunda.
NO2F2'dir.
Peki devam ediyorum. Moleküleriteye geçiyorum.
Sonra boşluklarımızı dolduruyoruz.
Şimdi arkadaşlar molekülerite ne ?
Net tepkimeye baktığımda, tepkimeye giren tanecik sayılarını alıyorum ve hepsini topluyorum. Katı, sıvı, gaz hiç fark etmez.
Katı olabilir, sıvı olabilir, gaz olabilir veya suda olabilir. Her şeyi topluyorum arkadaşlar.
Molekülerite bu. Çok basamaklılarda toplam tepkimeye göre yapıyorum.
Tek basamaklılarda zaten sorun yok.
Tepkimeye giren madde sayısı 1 tane ise unimoleküler diyoruz.
2 tane ise bimoleküler --sayıdan bahsediyorum-- 3 ise bulduğunuz sayı trimoleküler diyoruz.
Peki hemen buradayım, bakıyorum.
Çok basamaklı tepkimede yavaşa göre değil, hızlıya göre değil toplam tepkimeye --net tepkimeye--göre moleküleriteyi belirliyorum. Kaçtır ?
Girenlerde 2 tane madde var, yani katsayısı 2 aldım.
Peki NH3 tepkimesine geldim. Ürünlerle işim yok, girenlere bakıyorum.
1 artı 3, olmaz.
Eğer fiziksel halleri aynı ise evet uygun ama burada işte çok basamaklı olduğu için yine denk geldi.
Şimdi aşağıda bir örneğimiz var.
Orada denk gelmeyecektir diye düşünüyorum.
Hemen bakalım.
Örneğimde hız bağıntısını istiyorum. k'yı aldım.
Burada önemli bir şey var.
Biz hız bağıntısında neleri almıyoruz ?
Arkadaşlar katıyı almıyoruz, sıvıyı almıyoruz; gazı alıyorum, birde suda yazanları alıyorum.
Neden bu şekilde yapıyorum ?
Çünkü katının moleritesini bir düşüneyim.
Katının moleritesi eşittir nkatı bölü Vkatı.
Katının mol sayısı azalırken hacmi de azalır.
İkisi aynı oranda azaldığı için molerite değişmez.
Katı ve sıvılarda molerite değişimi olmadığı için katıları almıyoruz.
Bunu almadık. O zaman ne yazarım ?
Sadece oksijeni yazarım. Geçiyorum diğer tepkimeye.
Burada hız bağıntısına bakıyorum.
k çarpı CH4 çarpı oksijenin karesi yazarım.
Tamam, peki moleküleritelerine bakalım. Şimdi dikkat !
Gazları alacağım ama ne görüyorsam hepsini alıyordum moleküleritesi için.
1 artı 1 derim, iki katıyı da aldım.
Buradan moleküleriteye bakıyorum.
1 artı 2, burada da 3'tür diyoruz ve dersimizi bu şekilde bitiriyoruz.
Bundan sonraki derste görüşmek üzere arkadaşlar.
Hoşça kalın.
Bu dersimizde anlık hızla devam ediyoruz.
Geçen dersimizde ortalama hızdan bahsetmiştik.
Şimdi anlık hızdayız.
Tepkimenin belirli bir andaki hızıdır.
Ortalama hız ve anlık hızı karşılaştıralım.
Ortalama hızda şöyle diyorduk, tepkime 2 dakikada gerçekleşiyordu.
2 dakikada gerçekleşen tepkimenin ortalama hızı isteniyordu bizden.
Ortalaması nedir deniliyordu.
Anlık hızda ise diyor ki tepkimenin ikinci dakikadaki hızını bulun.
Şimdi 1 tane soru çözelim.
Örnek üzerinde olayı anlayalım.
X'ten Y ve Z oluşuyor.
Bu tepkimede X'in derişiminin zamanla değişimi yandaki grafikte verilmiş. Buna göre tepkimede beşinci saniyedeki anlık hızı nedir ?
Bakın beşinci saniyedeki diyor. Tepkime 5 saniyede gerçekleşiyor demiyor. Beşinci saniyedeki anlık hızı istiyorum.
Kaç mol bölü litre saniye ?
Derişim zaten mol bölü litre olarak verilmiş, süremiz de saniye.
Şimdi sevgili arkadaşlarım şöyle yapıyoruz.
Bize soruda grafik veriliyor.
Grafikte beşinci saniyeyi buluyorum. Yukarıya doğru çıkıyorum.
Grafiğim mavi çizgili olan ve grafiği kestiği yerde belirliyorum. Buradan bir teğet çiziyorum.
Hatta sorularda bize teğet bile hazır bir şekilde veriliyor. Teğet çizilmiş oluyor ve siz sadece burada eğimi bulacaksınız.
Nasıl buluyorum eğimi ?
Karşıyı alıyorum komşuya bölüyorum.
Anlık hız diyorum, ranlık.
O zaman karşıyı aldım, 0,5.
Bakın buraya bölüyorsunuz, beşe değil.
10'a böldüm, hızı bulurum.
Gördüğünüz gibi zor değil, gayet basit.
Hız bağıntısına geldiğimde, biz tepkimelerin hız bağıntısını yazıyoruz ama 2 şekilde olan 2 tür tepkimemiz var: Tek basamaklı ve çok basamaklılar.
Tek basamaklı nedir ?
Tek denklemde olur.
Grafik bana verilirse ne anlayacağım ?
Tek bir tepe noktası varsa bu tek basamaklı diyorum.
Kaç tane tepe noktası varsa o kadar basamaklı.
Burada gördüğünüz gibi 2 tepe noktası var.
O zaman bu 2 basamaklı bir tepkimedir.
2 basamaklı tepkimede, peki hangisi yavaş hangisi hızlı ?
Yavaşı ve hızlıyı bilmem lazım.
Çünkü hız bağıntısını ben neye göre yazacağım ?
Kim hızlı belirler bakalım.
Şimdi ilk önce yavaş ve hızlı nasıl bulunur ona bakalım.
Tepkimelerin bakın birinci basamağı, ikinci basamağı.
Birinci basamağının aktifleşme enerjisine bakıyorum.
Çünkü aktifleşme enerjisi artarsa hız azalır arkadaşlar. Ne kadar fazla enerji gerekirse reaksiyon o kadar yavaştır.
Şimdi bakıyorum.
Aktifleşme enerjisi, girenlerden tepeye kadar olan fark.
Birde ikinci basamağın aktifleşme enerjisine bakalım.
Bayağı az bir enerji gerekiyor demek ki ikinci basamak daha hızlı.
Birinci basamakta yavaş olandır.
O zaman tepkimenin hızını kim belirler ?
Yavaş mı hızlı mı ?
Şimdi arkadaşlar hızlı zaten gayet güzel hızlı oluyor ama tepkimenin toplamının gerçekleşmesi için şu yavaşın gerçekleşmesi lazım. O yüzden tepkime hızını yavaş basamak belirler. Biz hız bağıntısını yazarken, çok basamaklı tepkimelerde yavaş tepkimeye göre yazarız. Çünkü onu beklemek zorundayız.
Peki bakalım. Tek basamaklı tepkimeye tekrar dönüyorum.
Burada hız denklemini nasıl yazıyormuşuz bakalım.
r diyorum.
Bir hız sabitimiz var, k.
Ürünlerle ilgilenmiyoruz.
Sadece girenlerle işimiz. Girenlerin derişimlerini alıyorum ve çarpıyorum. N2 çarpı H2.
Ama bu yetmiyor, katsayıları kullanmak zorundayım.
Katsayıları da üs olarak yazıyorum.
Tepkime derecesi, mertebesi nedir ?
Hız bağıntısındaki derişimlerin üslerini topluyorsunuz: 1 artı 3, bu da 4'tür. Moleküleriteyi anlattıktan sonra tekrar döneceğim.
Yan tarafa geçtim.
2 basamaklı tepkimeydi.
Direk bu tepkimelerin grafiği değil ama mantık olarak yine uyuyor.
Birinci basamağımız yavaş, ikinci basamağımız hızlı.
Şimdi ben hız denklemini kime göre yazarım arkadaşlar ?
Burada yazdığım da toplam tepkime, net tepkime.
Şimdi sevgili arkadaşlarım toplam tepkimede işim yok hız denklemini yazarken.
Yavaşla işim var.
Çünkü tepkime hızını yavaş basamak belirliyor.
Yavaşa göre alacaksınız.
Yine benim ürünlerle işim yok, girenlerle işim var.
r eşittir k çarpı NO2F yazıyorum.
2 olduğu için karesini aldım.
Tepkime derecesi 2.
Ara üründen bahsedelim sonra moleküleriteye geçelim.
Ara ürün, bir tepkimede oluşup diğer tepkimede harcanan ürünlerdi ve ara ürünler toplam tepkimede olmaz.
Bakın şimdi NO2F2 oluşmuş sonra harcanmış.
Ara ürün.
Yine söyleyeceğim toplam tepkimede olmaz.
Bunlar birbirini götürmek zorunda.
NO2F2'dir.
Peki devam ediyorum. Moleküleriteye geçiyorum.
Sonra boşluklarımızı dolduruyoruz.
Şimdi arkadaşlar molekülerite ne ?
Net tepkimeye baktığımda, tepkimeye giren tanecik sayılarını alıyorum ve hepsini topluyorum. Katı, sıvı, gaz hiç fark etmez.
Katı olabilir, sıvı olabilir, gaz olabilir veya suda olabilir. Her şeyi topluyorum arkadaşlar.
Molekülerite bu. Çok basamaklılarda toplam tepkimeye göre yapıyorum.
Tek basamaklılarda zaten sorun yok.
Tepkimeye giren madde sayısı 1 tane ise unimoleküler diyoruz.
2 tane ise bimoleküler --sayıdan bahsediyorum-- 3 ise bulduğunuz sayı trimoleküler diyoruz.
Peki hemen buradayım, bakıyorum.
Çok basamaklı tepkimede yavaşa göre değil, hızlıya göre değil toplam tepkimeye --net tepkimeye--göre moleküleriteyi belirliyorum. Kaçtır ?
Girenlerde 2 tane madde var, yani katsayısı 2 aldım.
Peki NH3 tepkimesine geldim. Ürünlerle işim yok, girenlere bakıyorum.
1 artı 3, olmaz.
Eğer fiziksel halleri aynı ise evet uygun ama burada işte çok basamaklı olduğu için yine denk geldi.
Şimdi aşağıda bir örneğimiz var.
Orada denk gelmeyecektir diye düşünüyorum.
Hemen bakalım.
Örneğimde hız bağıntısını istiyorum. k'yı aldım.
Burada önemli bir şey var.
Biz hız bağıntısında neleri almıyoruz ?
Arkadaşlar katıyı almıyoruz, sıvıyı almıyoruz; gazı alıyorum, birde suda yazanları alıyorum.
Neden bu şekilde yapıyorum ?
Çünkü katının moleritesini bir düşüneyim.
Katının moleritesi eşittir nkatı bölü Vkatı.
Katının mol sayısı azalırken hacmi de azalır.
İkisi aynı oranda azaldığı için molerite değişmez.
Katı ve sıvılarda molerite değişimi olmadığı için katıları almıyoruz.
Bunu almadık. O zaman ne yazarım ?
Sadece oksijeni yazarım. Geçiyorum diğer tepkimeye.
Burada hız bağıntısına bakıyorum.
k çarpı CH4 çarpı oksijenin karesi yazarım.
Tamam, peki moleküleritelerine bakalım. Şimdi dikkat !
Gazları alacağım ama ne görüyorsam hepsini alıyordum moleküleritesi için.
1 artı 1 derim, iki katıyı da aldım.
Buradan moleküleriteye bakıyorum.
1 artı 2, burada da 3'tür diyoruz ve dersimizi bu şekilde bitiriyoruz.
Bundan sonraki derste görüşmek üzere arkadaşlar.
Hoşça kalın.
