Şiirin Temel Kavramları

Bu dersimiz de şiir konusu ve şiirle ilgili temel kavramlar üzerinde duracağız.
Şimdi öncelikle şiir nedir isterseniz bir ona değinelim.
Daha sonra temel kavram aramıza başlayalım.
Şiir, arka ışığa zengin sembollerin, imgelerin, ritimli sözlerin ve seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan, kendi başına bir bütün olan edebi türüdür.
Nazım aslında şiirin karşılığı olarak kullanılır.
Yani duygu, düşünce ve hayallerin genellikle ölçülü, U ayaklı ve dizeler halinde anlatılmış şeklidir.
Peki şiir geleneği nedir arkadaşlar?
Şimdi eğer ortak bir dil ve zevk anlayışına sahip şairler bu ortak şekil özelliklerini ve ahenk unsurlarını, imge ve temaları da kullanarak bir şiir anlayışı oluşturuyorsa, biz buna şiir geleneği diyeceğiz.
Peki halk şiiri geleneğini buna örnek olarak verebilir miyiz?
Tabii ki de nedir?
Mesela bakın ortak dil ve zevk anlayışı var.
Nedir sade dil, dörtlük.
Yarım kafiye gibi.
Bakın mesela Divan şiiri geleneğini örnek verebilir miyiz?
Elbette ki.
Peki ortak bir dil, zevk, estetik anlayışıyla, ahenk unsurlarıyla mı bir araya gelmişlerdir?
Elbette ki işte edebi sanatlar yoğundur.
Genelde beyitler kullanılır, ağır bir dili vardır gibi.
Bakın ne oldu?
Ortak bir zevk, bir anlayış doğrultusunda bir araya gelmişler ve bir şiir geleneği meydana getirmişlerdir.
Peki şiirde tema nedir arkadaşlar?
Tema aslında bir şiirde asıl anlatılmak istenen duygudur.
Bakın hemen örnek şairimiz Abdurrahim Karakoç'un Mihriban adlı şiiri daha sonra da bestelenmiş.
Bakın türkü olarak da söylenir.
Yar deyince kalem elden düşüyor.
Gözlerim görmüyor.
Aklım mı şaşıyor?
Lamba da titreyen alev üşüyor, aşk kağıda yazılmıyor.
Mihriban derken aslında buradaki tema Mihriban duyulan aşktır arkadaşlar.
Zaten tema bir veya iki kelimeyle genelde ne yapılır ifade edilir.
Nazım birimi arkadaşlar bir şiirde anlam bütünlüğünü sağlayan en küçük birimdir.
Yani aslında biz buna dizelerin kümelenmiş şekli de diyebiliriz.
Dize sayısına göre biz belirleriz.
Peki nelerdir bu nazım birimleri?
Arkadaşa.
Dize bakın.
Örneğimiz Z.
Tek bir mısra ya biz dize diyoruz.
Tek bir satır bakıp mısra, daha doğrusu satır demeyelim de tek bir mısra, tek bir dize.
Peki beyit nedir?
Eğer arkadaşa iki dize den oluşmuşsa bunu Nazım birimine biz ne diyeceğiz?
Beyit diyeceğiz ve özellikle de Divan şiirinde kullanıldığını unutmayın.
Hemen örnek olarak baktığımızda bakın Nedim'in bir bahsini burada ne yapıyoruz, görüyoruz.
Peki devam ediyoruz.
Dörtlük ve arkadaşlar isminden belli dörtlük dört üyeden oluşur.
Ama özellikle de İslam öncesi Türk edebiyatında ve halk edebiyatında sıklıkla kullanıldığını unutmuyoruz.
Ve hemen örneğimizde baktığımızda Ercişli Emrah'ın bir dörtlüğü burada görmekteyiz.
Bent arkadaşa eğer ikiden fazla dize varsa yani üç, beş, altı yedi.
Biz ona ne diyeceğiz?
Bend diyeceğiz.
Bakın hemen.
Ahmet Haşim'in merdiven şiirinin bir benzerini örnek olarak görüyoruz.
Merdiven şiiri ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden diye devam ediyor.
Bakın söyleyin arkadaşlar, söyleyin ki bir şiirde konuşan şairin sesini ve söyleyişi ini emanet ettiği kişi veya varlıktır.
Ama unutmayalım, söyleyişi şair değildir.
O şiire özgü kurgusal kişi veya varlıktır.
Yani şöyle düşünün işte, şair şiirinde Ben seni seviyorum diyorsa, buradaki söyleyişi şair değildir.
Söyleyişi, şiirini, sesini söyleyiş, işini birinci kişi olan ben birini, yani birinci kişi söyleyiş reisine emanet etmiştir.
Bakın söyleyişi oldu, şairin kendisi değil, unutmayalım.
Eee okuyucu nedir?
Şiirin hitap ettiği kişi veya varlıktır.
Arkadaşlar geldi mi mahlas arkadaşlar.
Divan şiirinde özellikle de şairlerin kullandığı takma adlar dır.
Zaten son beyti olur genellikle ve ben örneğimizde bakıyoruz.
Bakın Fuzuli'nin bir beyit izinden yine alınmış ve Fuzuli ismini de görüyoruz.
O zaman bu şiir aslında son beydir ve mahlasını da fuzuli kullanmıştır.
Tap Şirvan arkadaşlar halk edebiyatında dır.
Aşıkların isimleri ve mahlas ları kullanılır.
Yine son dört olduğunu görüyoruz daha doğrusu söyleyebiliriz.
Son dörtlük nedir diyebiliriz.
Hemen örneğimiz Z.
Bakalım bakın Karacaoğlan'ın bir şiiri nereden anlıyoruz ve bakın kendi ismini kullanmış Karacaoğlan.
Dolayısıyla bu bir tap firmadır ve aynı zamanda şiirinde son dörtlük müdür?
Diyebiliriz.
Şiirle ilgili temel kavramlara devam ediyoruz arkadaşlar.
Şimdi nazım şekli konusu üzerinde duracağız.
Nazım şekli aslında.
Veya nazım biçimi de dediğimiz bir şiirin kafiye örgüsüne göre, nazım birimine göre, ölçüsüne göre, daha doğrusu dış yapısına göre almış olduğu durumdur nazım şekli.
Peki Türk edebiyatında Türk şiirinde kullanılan nazım biçimleri nelerdir?
Bakın önce halk şiiri üstünden gidelim.
Arkadaşlar Anonim halk şiiri nazım biçimleri nelerdir?
Bakın Mani ve Türküdür.
Âşık tarzı halk şiirimizin nazım şekilleri, biçimleri nelerdir?
Koşma dır.
Sema aydır varsa adır destandır.
Yine aynı şekilde bakın divan şiiri.
Bizde de nazım biçimleri var.
Beyitler ile ağlar var.
Gazel, kaside, mesnevi kıta müş.
Tezat Mesela Batı etkisindeki Türk şiiri.
Müjde yine sonat her zalimi attırıyor.
Balad gibi serbest, nazım gibi nazım biçimlerinin nazım şekillerini görmekteyiz ve arkadaşlar nazım türü.
Peki Nazım türü nedir?
Bir şiirin istenilen konuya göre aldığı isimdir.
Bakın Nazım şeklinde dış yapı var.
Nazım türünde iç yani konu var.
Sevgili arkadaşlar bunu unutmuyoruz.
Peki Türk şiirinde kullanılan nazım türleri nelerdir?
Yine İslam öncesinden gideceğiz.
Bakılsa budur, koşuldur, destandır.
Halk şiirinde, özellikle de Âşık tarzı halk şiirinde güzelleme, koçar, atlama, taşlama, ağıt görüyoruz.
Anonim Halk Şiirinde Ninni, Ağıt Görüyoruz, Dini Tasavvufi Halk Şiirinde İlahi Nefes Deme, Nutuk, Şatoya Devriyeye görüyoruz.
Divan şiirinde tevhit, münhal, naat, mersiye, methiye, hücreye ve Fahriye E'yi görüyoruz.
Sevgili arkadaşlar ve bu şekilde biz şiirle ilgili temel kavramları, nazım türlerini de görerek bitirmiş olduk.
İsterseniz hemen konumuzla ilgili örnek sorunuzu çözelim.
Bu dörtlük ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez diyor.
Şimdi A seçeneğine bakalım.
Halk şiirini özgür nitelikler kullanılmıştır.
Peki ben halk şiiri olduğunu nereden anlayabilirim?
E tabi ki hem nazım birimi bir ipucu dur benim için.
Ama en önemlisi konusu, kullandığı sözcükler, dili ve üslubu.
E bakın anlaşılır bir dili var.
Özellikle kullandığı kelimelere baktığımızda.
Özge Yar.
Ne bileyim üzülür yani açık, anlaşılır bir dil.
Ama bakın burada daha önemli bir ipucu var.
Bağ mı olur derken bakın dikkat edersek mükemmel soru edası var burada.
Ama ünlüsü kullanılmamış, onu düşürmüş.
Neden?
Çünkü halk şiirinde göz sünü tutturmak için bazen ünlüler düşürülür ve onun yerine de kesme işareti kullanılır.
Eh, bu bizim halk şiirine özgü bir nitelik dir.
Dolayısıyla A seçeneğini ederiz.
Nazım birimi dörtlük müdür ve dört mü sıradan oluştuğu için nazım birimi dörtlük dur diyeceğiz.
Sevgiliye olan özlem dile getirilmiş.
Bakın ikinci mısra muza, o yarın hayali karşımdan gitmez.
E bakın ne oluyor sevgili göz demiş.
Hayalini sürekli göz önüne getirdiğinden bahsediyor.
C seçeneğini de bariz tap aşırma yani mahlas kullanılmış.
Yani şairin ismi olacak.
E bakıyoruz şairin ismi yok.
O zaman bunun, daha doğrusu bu.
Örnek olarak verilen şiirde hapşırma söz konusu değil.
Cevabımız D seçeneği.
El seçeneğine de yine bakalım.
Şair şiirinde birinci kişi anlatıcı, yani ben seçerek özlem duygusunu dile getiren söylenceye yer vermiştir.
Gerçekten de şair ben olduğunu nereden anlıyoruz?
Bakın karşımdan gitmez diyor Oya.
Yarın hayali o zaman şair söyleyişi olarak sesini ve sözünü kime emanet etmiş?
Ben, yani birinci kişi anlatıcı ya söyleyeceği emanet etmiş.
O zaman el seçeneği de bizim doğru cevap alanımız içerisindedir.
Doğrusu seçeneklerimiz içindedir.
Zaten cevabımızı ın ne olduğunu söyledik ve böylelikle şiirle ilgili temel kavramlar konusunu bu şekilde bitirmiş olduk.