Sıfatlarda Yapı

Evet bu videomuzda yapılarına göre sıfatları beraber işleyeceğiz.
Bu konu önemlidir arkadaşlar.
Sözlükte yapı konusunda da çok fazla karşımıza çıkar.
Ösym'nin sevdiği kısımlardan bir tanesidir.
Özellikle her sene yapı konusundan bir soru geliyor.
Şimdi biz yapılarına göre sıfatlara bakacak olursak basit sıfat türemiş sıfat ve birleşik sıfat olmak üzere üçe ayrılır.
Basit sıfat ve türemiş sıfat yapım eki yoluyla birbirinden ayrılan bir yönü vardır.
Çünkü basit sıfat yapım eki alamaz.
Arkadaşlar türemiş sıfat alır.
Bileşik sıfatın da oluşum şekilleri vardır.
Mesela atıyorum ben sana sular dedim.
Şimdi ben sana sular dediğimde bu kelimenin kökü sudur.
Su isim Köktürk Çünkü magma ekini alamaz.
Su isim kökler de çokluk şeklidir.
O yüzden bu çekim eki alabilir, yapımdaki alamaz.
Yani kökten sonra gelen ek kelimenin anlamını değiştirmiyor ise basit sıfattır.
Ama kelimenin anlamı değişiyorsa türemiş sıfattır arkadaşlar.
Mesela ben sana sucu dedim.
Su isim Köktürk.
Sudan sucu, isimden isim yapım ek midir?
Şimdi biz ayrıntılı bir şekilde basit sıfatları gelecek olursak söylemiştim zaten.
Basit sıfatlar yapımı ki almaz başka sözcüklerle birleşme.
Çünkü birleşirse birleşik sıfat olur ve kök durumundaki kökten sonra gelen ekin kökün anlamını değiştirmeyen ifadelerdir.
Şimdi bakın onun bu konuda hiç şakası yok cümlesinde hangi sıfat var?
Bu konu işaret sıfatı dır.
Arkadaşlar konu burada isimdir.
Bu ise sıfattır.
Kelimenin kökü zaten bu.
Ne yapım eki almış, ne çekime kalmış.
Yapım eki zaten alamaz ama çekim eki alabilir.
O zaman bu konuya ben ne dedim, basit sıfat dedim.
Dar bir sokaktan geçtik derken nasıl sokak dar sokak, niteleme sıfatı, hangi sokak her hangi bir anlamında belli belirsiz olduğu için buradaki bir vergisiz sıfattır.
Dar da kalmadı, bir de kalmadı.
Basit oldu.
Dün üç dilim pasta yedim yedim derken kaç dilim üç dilim arkadaşlar burada asıl sayı sıfatı dır ve şuradaki üç kelimesi hiçbir ek almadığı için basit sıfat olur.
Türemiş sıfatları gelecek olursak arkadaşlar türemiş sıfat çekim eki alabilir ama sadece çekim eki alamaz.
Yapım eki almak zorunda.
Yapım eki almayan bir türemiş sıfat asla yok.
Şimdi ilk cümleye baktığımızda neşeli günler çok yakın derken ben hemen buraya sorumu soruyorum.
Nasıl günler, neşeli günler.
Bu kelimenin kökü nedir, ne şeydir?
Neşe burada isim Köktürk Neşe den neşeli isimden isim yapım.
Arkadaşlar bakın yapım eki aldı.
O zaman bu ne oldu?
Türemiş sıfat oldu.
O kadar çalışkan bir öğrenciydi ki derken bakın mesela şuradaki çalışkan ifadesine bakalım.
Nasıl da öğrenci, çalışkan, öğrenci niteleme, sıfat mıdır?
Şuradaki bir sıfattır ama alamam.
Çünkü basittir çalışmaktan.
Çalışkan, fiilden isim yapım eki olduğu için.
Ben buna da ne dedim.
Türemiş sıfat dedim.
Şimdi sokaktaki çocuklar çok ses çıkarıyor derken, bakın arkadaşlar ekinin önünde bulunma hali eki varsa, yani ilki şeklinde bir kişi yoksa mesela atıyorum ben buraya, benimki dedim kişinin önünde ım im um um ya da ın, in, un, ün varsa ve bu sıfat oluşturmuyor olsa biz buna ilgi zamiri diyeceğiz.
Ama hangi çok çocuk sokaktaki çocuk ifadesinde şuradaki kişi sıfat yapan kişidir arkadaşlar.
Sıfat yapan ki Ekim'de benim yapım ekim sayılır.
Yapım eki sayıldığı için bulunma hali ekinden sonra gelen ki eki burada ne oldu?
Türemiş sıfat oldu.
Biz birleşik sıfatları gelecek olursak arkadaşlar birleşik sıfat ikiye ayrılıyor.
Bir anlamlarda kaynaşmış birleşik sıfat.
Bunu anlatınca kaynaşmış, birleşik fiille karıştırma.
Bir de kurallı birleşik sıfatlar bulun.
Kurallı, birleşik fiille karıştırmayın arkadaşlar.
Çünkü iki başlıkta da fiil konusunda anlatacağız.
Bir tanesi sıfat, 1 tanesi fiil oluyor.
Şimdi biz anlamaya kaynaşmış, birleşik sıfata gelecek olursak bunlar kalıplaşmış arkadaşlar ve bitişik yazılıyor.
Şu kısma çok dikkat ediyorsun.
Şimdi bakın nasıl bir insandı, vurdumduymaz bir insandı derken burası kaynaştı, vurdu ve duymaz kelimeleriyle oluştu ve kesinlikle ben bunu ayrı yazamam.
Kahverengi gözleriyle nasıl göz, kahverengi, göz, kahve ve renk birleşti?
Yani anlamaya kaynaşmış birleşik sıfat iki kelimeden oluşuyor vurdumduymaz ve insan.
Kahverengi ve göz.
Buranın ilk unsuru, yani tamlayan tarafı iki kelimeden birleşiyor.
Hiçbir konu, bakın belgesiz sıfat var hiç ve birden oluştu.
Bir kaç gün bakın yine belgesi, sıfat var bir ve Kaş'tan oluştu.
Nasıl hareket?
Ağır başlı hareket, niteleme, sıfat oldu.
Ağır ve baş kelimeleriyle kaynaştığı ve anlamlarda kaynaşmış birleşik sıfat olduğu arkadaşlar ve kesinlikle bitişik yazılır.
Her zaman bitişik yazılır mı?
Hayır.
Bir de benim kurallı birleşik sıfatın var.
Kurallı birleşik sıfatları ayrı yazılıyor ve belli kurallarla oluşuyor.
Arkadaşlar mesela ilk kuralım sıfat tamlaması ndaki isme il gollü lık lik çokluk ve sız siz suçsuz ekleri geliyor arkadaşlar ve bunlar üç kelimeden oluşuyor.
Yani bakın bir iki, üç kelime var.
Burası isim oluyor, pardon burası sıfat oluyor, burası isim oluyor, burası da isim oluyor.
Ortadaki kelime ve şurada gösterdiğim ekler geliyor.
Mesela bakınız sarı saçlı kız üç kelime var.
Sarı saç nasıl saç, sarı saç sıfat oldu.
Saç burada isimdir.
Kız burada isimdir.
Ortadaki kelime me lı li geldi.
Bakın şuradaki ek geldi.
Üç kuruşluk dünya için kendimiz yüzüyoruz.
Üç tane kelime var.
Üç sıfattır, kuruş isimdir, dünya isimdir.
Ortadaki ismi ve luk eki geldi.
20 yıllık evlilik, sıfat, isim isim bakın ortadaki yıllık geldi.
Beş parasız adam demelerini istemiyorum.
Beş sıfattır, parasız isimdir, adam isimdir ve buraya sız eki geldi.
Arkadaşlar birinci kurallı birleşik sıfatın bu şekilde oluşuyor.
İkincisi bu kısmı çok soruyorlar.
Aslında bunun şu hali saçı buraya getiriyorsun, sarıyı buraya getiriyorsun ve bunu tersine çevirmiş oluyorsun.
Bunun tanımına şekilde bakın.
Bir sıfat tanımlamasında isim sıfatın yeri değiştirilip mesela bak ben burada sarı saçlı kız diyorum ya şuradaki.
Sarıya sıfat dedim, saça isim dedim, kıza da isim dedim ya isim sıfat yer değiştirecek diyor.
Yani ne demek istiyor bana?
İsmi buraya at, sıfatı buraya at diyor.
Sonra ismi üçüncü teklik üyelik eki getirecek.
Üçüncü teklik üyelik ekine ııı iyi uyuyor.
O zaman ben saça üçüncü teklik üyelik eki getirirsen bunu nasıl yapmış olurum?
Saçı sarı kız derim.
Bak sıfatla isim yer değiştirdi.
Isme Üçüncü teklik kişi üyelik eki getirildi.
Bak balkonu geniş ev diyor ya bunun düz hali nasıl?
Mesela geniş balkonlu ev olur.
Bunun düz hali.
Bunu buraya attı.
Bunu buraya attı.
Balkonu geniş ev dedi.
Bak kırık, gönlü kırık mevsim diyor ya.
Gönlü kelimesine bakın.
Şurda üye üyelik eki getirdi.
Çiçeği beyaz örtü yani beyaz çiçekli örtü demek istedi.
Şunu şuraya yazacak olursam.
Bakın.
Beyaz çiçekli örtü, sıfat, isim isim sıfatı buraya attım, ismi buraya attım isme.
Üçüncü teklik kişi iyilik eki getirdim arkadaşlar.
Yani sana şöyle sorabilir Aşağıdaki yerin hangisinde farklı bir birleşik sıfat vardır?
Der.
Dört tanesini şöyle lığın kılıklı haliyle sorar.
Bir tanesinde de balkonu geniş evler onu işaret yiyeceksin.
Yani bu üç arasından da sana seçim yaptırabiliyor.
Şimdi örnek soruya bakacak olursak hangisinde kurallı, birleşik sıfat yoktur diyor arkadaşlar.
Şimdi ilk cümleye bakıyorum diyor ki şimdiler şimdilerde beylik sözler çok söylenir.
Camı kırık pencere.
Bakın Camı Kırık Pencere.
İsme üçüncü teklik kişilik eki getirilmiş.
Bu git de tüyleri uzun kedi düze çevir.
Uzun tüylü kedi.
Yine bakın isme iyilik eki getirilmiş ve üç kelimeden oluşuyor.
Kesinlikle üç kelime olmak zorunda.
Bu arada Che de gitti bu boş boğaz adam.
Şimdi bakın arkadaşlar bu sorunun iki tane cevabı var.
Örnek üzerinde görün diye yazdım.
Şimdi burada bir beylik söz var.
Farklı bir renkle bakalım.
Şurada beylik söz var, şurada da boş boğaz adam var.
Şimdi arkadaşlar boş boğaz.
Adam birleşik sıfattır ama kurallı, birleşik değil.
Bakın iki kelimeden oluştu ve kaynaştı.
Ben buraya ne diyeceğim?
Anlamı kaynaşmış, birleşik sıfat diyeceğim ama Adana'da hiç birleşik sıfat yok.
Hani bunu kuralı birleşik sıfat değil de birleşik sıfat yoktur diye çevirirsek sadece beylik söz var burada.
Sadece niteleme sıfatı var arkadaşlar.
Ne kurallı var, ne anlamı kaynaşmış var.
Hiçbir zaman kötümser bir insan olarak anılmak istemem dediğim zaman ise bakın burada da anlamayacak, kaynaşmış, birleşik sıfat var hiç ve bir kelimelerinden oluştu bu.
Konumuz da bu şekilde arkadaşlar.