Evet arkadaşlar bu videomuzda yapım eklerini işleyeceğiz.
Bakın yapım ekleri bizim için önemlidir.
Sözcük de yapı konumuzla alakalı.
Ösym her sene bu konudan mutlaka soru soruyor.
Arkadaşlar mesela kelimelerin altını çiziyor.
Diyor ki altı çizili kelimelerden hangisi yapısına göre farklıdır diyor.
Hangisi birden fazla yapım eki almıştır diyor.
Ya da hangisi hem yapım hem çekime kalmıştır diyor.
O yüzden bu kısma çok dikkat edelim.
Dediğim gibi her sene mutlaka soru geliyor.
Şimdi yapım eki ne demek arkadaşlar?
Bir kere yapım eki kelimeyi kesinlikle tüketir.
Anlamlı sözcüktür.
Etmeye yarayan ekler dir.
Arkadaşlar sözcüğün anlamı zaten değişir.
Mesela atıyorum ben sana kitap dedim.
Sonra kitaptan kitaplık dedim.
Kitap başka bir şeydir, kitaplık başka bir şeydir.
Kitap, isim, kök kitaplık, isimden isim yapımı ikidir, sözcüğün yapısını değiştiriyor.
Ben sana sadece kitap desem ya da sadece kitaplar desem mesela bu yapısına göre basit bir sözcüktür.
Çünkü kelimenin anlamını değiştiren kelimeyi türetilen hiçbir ek almamış demektir.
Sözcüğün yapısını değiştirdi.
Sözcüğün türünü de her zaman değiştirmez.
Ama değiştirdiği durumlar da var arkadaşlar.
Mesela burada sözcüğün türü değişmemiş.
Kitap zaten isimde.
Kitaplık dediğimde de isimden isim yapım eki oldu.
Ama mesela ben sana beklediği gibi bir kelime söylersem bu kelimenin kökü nedir arkadaşlar?
Bek isim, Köktürk, sağ bek sol bek gelir.
Beklemek bu sefer ne oldu?
Bakın isimden fiil öpmek yaptı.
Yani kelime min kökü isim köken aldığı ekle kelime min türünü değiştirmiş oldu.
Yani türünü hem değiştirir hem de değiştirmez.
Ama mutlaka yapısı, anlamı değişiyor ve mutlaka Türk arkadaşlar benim Türkçedeki yapım beklerim nelerdir?
Bir kere yapım ekleri çok fazla var arkadaşlar. Yapım eklerini ezberlemeye çalışmayın.
Sadece mantık kurmaya çalışın.
Çekim eklerini çok iyi bilirseniz yapım eklerinden herhangi bir sıkıntınız kalmaz.
Benim Türkçede isimden isim, yapım, ekim, isimden fiil yapım, ekim, fiilden fiil yapım, ekim ve fiilden isim yapım ekim olmak üzere dört tane yapım ekim var arkadaşlar.
Şimdi bakın yukarıda örneğini verdiğim gibi sözcüğün anlamını ve türünü değiştirmeyen yapım ekleri vardır arkadaşlar.
Mesela fiilden fiil yapım eki sözcüğün türünü değiştirmez.
Bakın mesela burada ben ne dedim, yaptırmak dedim.
Yapmak, fiil, kök tür yaptırmak fiilden fiil demek midir?
Bakın sözcüğün türü değişmedi.
Fiilde aldığı ek de beraber yine fiil oldu zaten.
Ya da isimden isim yapımı ki mesela ben sana ne diyorum.
İnsanlık bakın insan mastar ekini getirdim insan insan mek anlamsız oldu, isim kök oldu insanlık dediğimde n'oldu arkadaşlar?
Yine insanlık hak anlamda olmadığı için isimden isim yapımdaki oldu.
Şimdi öncelikle fiiller fiil yapım eklerine gelelim.
Bak dir eki ele.
Eğer İl in ir iş ve it ekleri fiilden fiil yapım ekle edin arkadaşlar ama sakın bunu ezberle ve şimdi biz yazdığım kelimeleri beraber ekine köküne ayıralım.
Şimdi üstünü çıkardı, giydirdiği yapıldı gibi kelimelere bakacak olursak ilk kelime bizden başlayalım, çocuğunu yan odada giydirdi diyor mesela.
Bakın arkadaşlar bu kelimenin kökü giymek, tir bakmak, ekini getirdim anlamlı en küçük anlam parçası giymek.
Çünkü ben buna giy diyemem, giymekten giydirmek.
Bak gene mastar ekini getirdim anlamlı oldu fiilden fiil yapmak oldu o zaman bak sen buradaki dir ekini ezberlemeye gerek yok. Sadece master eki getireceğiz.
Şimdi çıkardı kelimesi işte her gün spora çıkardı ya da her gün evden çıkardı anlamında kullansaydı oradaki geniş zaman olacaktı.
O yüzden anlamına çok dikkat ediyoruz.
Eğer ben sana üstünü çıkardı dersem bunun en küçük anlam parçası arkadaşlar.
Çıkmak, çıkmak dedim, anlamlı oldu, çıkarmak dedim, anlamlı oldu.
O zaman çıkmak, fiil kök çıkarmak fiilden fiil yapım eki oldu.
Şu adıyla da görülen geçmiş zaman eki arkadaşlar fiil olduğu için kip ekleri fiile gelir.
Bakın bunun en küçük anlam parçası yapmaktır.
Yapmaktan yapılmak fiilden fiil yapım eki dur.
Şuradaki yardımcı sestir.
Alttaki önüne giyecek olursa kaçmak fiil kök dur.
Kaçmaktan kaçınmak fiilden fiil yapıp lekedir.
Bakın burada le eki ar eki dir.
Eki ve ın eki.
Demek ki fiiller fiil yapım ek miymiş?
Ova arkadaşlar bakın ova isim köktürk ama bunu bu şekilde alamazsın.
Şimdi ova, nehir, ova ile olamadın arasında hiçbir anlam ilişkisi yok.
O yüzden sen bunun kökünü nasıl alacaksın olmak diye alacaksın.
Mesela balık kelimesinin köküne girip de bal demiyoruz olmaktan kovalamak.
Arkadaşlar bakın ala eki demek ki fiilde fiil yapım ekibi.
Bakın burada az yani az su getir bana cümlesindeki olduğu gibi az değil.
Bu ses dev bir sözcüktür.
Sen bunun kökünü fiil kökü olarak alacaksın.
Çünkü yazmaktan azaltmak olacak arkadaşlar.
Demek ki benim te ekimde fiilden fiil yapıp ek giymiş şimdi buluşmuşlar derken bunun kökü nedir?
Bozmak, fiil kök bozmaktan bozmak, fiilden fiil yapıp eki muş öğrenilen geçmiş zaman eki.
Şuradaki ihlallere çokluk eki diyemeyiz çünkü fiil bir şahısta ki diyeceğiz. Şimdi saat kaç anlamındaki kaç değil mesela çocuk benden kaçtı diyorum.
Oradaki kaç anlamı var?
Yani burada gene ses tek bir sözcük var.
Özellikle ses işlere çok dikkat ediyoruz.
Kaçmak, fiil, köktürk kaçmaktan kaçınmak.
Fiilden fiil yapımı ikidir.
Şimdi içirdi kelimesinde bakacak olursam en küçük anlam parçası iç dir.
Benim içim gönlüm anlamındaki iç değil.
Bu da ses eştir.
Mesela su içmek, süt içmek, içmek, fiil köktürk içmekten içirmek.
Bak yine burada ıh ir geniş zaman olmadı fiilden fiil yapıp eki oldu.
Bunun köküne bakacak olursam arkadaşlar korkmak fiil kötüdür, korkmaktadır.
Korku fiilden isimdir.
Korkmak, korkutmak.
Bakın burada ne oldu?
Fiilden, isimden fiil oldu dersen yanlış yaparsın.
Çünkü bunu direkt olarak nasıl olacaksa korkmak.
Fiil kök diyeceksin.
Yani buradaki Oğuz sesi yardımcı fiil değil, yardımcı ses değil.
Pardon.
Korkma!
Hak'tan korkutmak, fiilden fiil yapmak diyeceksin.
Buna biz isimden isim yapıp eklerine gelecek olursak bakın burada bir sürü isimden isim yapıp eki var.
C Varlık var, cilt var.
Hiç ezberlemeye gerek yok.
Şimdi bakın kelimeyi ekine kökünü ayıralım.
Şimdi bunun kökü gecedir arkadaşlar.
Bakın geçen gece isim Köktürk geceden geceleyin arkadaşlar bakın n'oldu isimden isim yapım eki oldu.
Bunun kökü en küçük anlam birimi göldür.
Sonra ne diyeceksin buna?
Gözden gözcü isimden isim oldu.
Türkçe kelimesinin kökü Türk'tür.
Türk'ten Türkçe isimden ismi yapım eki oldu.
Bakın özel kelimesinin kökü Öz Öz'den özel isimden isim.
Beşer kelimesinin kökü arkadaşlar 5'tir.
Ar er iyileştirme eki dir ve burada ne oldu?
Ar er demin fiilde fiil yapım eki iken bakın burada noldu isimden isim yapım eki oldu. Solak kelimesinin kökü sol odur.
Soldan solak isimden isim bak bunun kökü il değil.
Kelimenin köküyle kelimenin tamamı arasında bir anlam ilkesi olması lazım.
Ilk isim kök, ilk den ilkel isimden isim.
Top isim.
Kök toptan topaç.
Tat isim kök.
Stattan tatsız tatmak değil.
Yemeğin tadı anlamındaki tat.
Akıl, isim kök.
Akıldan, akılla, isimden isim.
Kut isim kök.
Kutsal isimden isim.
Bakın asıl fıs isim kök fıs.
Tam fısıltı, isimden isim mavi, isim kök isimse eki, isimden isim.
Bakın meslek isim kök meslekten meslektaş isimden isim oluyor arkadaşlar.
Bakın tuzluk kelimesinin kökü tuz dur.
Tuzdan ne oldu tuzluk oldu ya da iyilik dersen iyiden iyilik isimden isim kara arkadaşlar, isim kök tür kar diyemezsin buna.
Kar kara'dan karamsar isimden isim, ottan otlak, isimden istim bakı.
Bunun kökü ölümdür.
Bak bunun kökü ön öne.
Ben ne dedim isim kökü önden önce isimden isim önce den önceki eğer kişinin önünde ip um ya da un ön eki yoksa ben buna sıfat yapan kişi diyorum arkadaşlar mesela önceki sene dediğimde hangi sene önceki sene sıfat tamlaması oldu ya da ben çocuk diyorum.
Çocuk isim Köktürk çocuktan çocuksu isimden isim.
Bakın oymak diyemezsin buna.
Kelimenin tamamı arasında bir anlam ilişkisi yok.
Ben bunu ne diyorum?
Oyun oyundan, oyuncu da isimden isim yapım eki oldu.
Arkadaşlar bu şekilde ekine kökünü ayıracaksınız.
Hangi ikilisinden isim yaptığını ezberlemeye hiç gerek yok.
Bir diğer videomuzda diğer yapım eşlerimizin örneklerini verelim.
Bakın yapım ekleri bizim için önemlidir.
Sözcük de yapı konumuzla alakalı.
Ösym her sene bu konudan mutlaka soru soruyor.
Arkadaşlar mesela kelimelerin altını çiziyor.
Diyor ki altı çizili kelimelerden hangisi yapısına göre farklıdır diyor.
Hangisi birden fazla yapım eki almıştır diyor.
Ya da hangisi hem yapım hem çekime kalmıştır diyor.
O yüzden bu kısma çok dikkat edelim.
Dediğim gibi her sene mutlaka soru geliyor.
Şimdi yapım eki ne demek arkadaşlar?
Bir kere yapım eki kelimeyi kesinlikle tüketir.
Anlamlı sözcüktür.
Etmeye yarayan ekler dir.
Arkadaşlar sözcüğün anlamı zaten değişir.
Mesela atıyorum ben sana kitap dedim.
Sonra kitaptan kitaplık dedim.
Kitap başka bir şeydir, kitaplık başka bir şeydir.
Kitap, isim, kök kitaplık, isimden isim yapımı ikidir, sözcüğün yapısını değiştiriyor.
Ben sana sadece kitap desem ya da sadece kitaplar desem mesela bu yapısına göre basit bir sözcüktür.
Çünkü kelimenin anlamını değiştiren kelimeyi türetilen hiçbir ek almamış demektir.
Sözcüğün yapısını değiştirdi.
Sözcüğün türünü de her zaman değiştirmez.
Ama değiştirdiği durumlar da var arkadaşlar.
Mesela burada sözcüğün türü değişmemiş.
Kitap zaten isimde.
Kitaplık dediğimde de isimden isim yapım eki oldu.
Ama mesela ben sana beklediği gibi bir kelime söylersem bu kelimenin kökü nedir arkadaşlar?
Bek isim, Köktürk, sağ bek sol bek gelir.
Beklemek bu sefer ne oldu?
Bakın isimden fiil öpmek yaptı.
Yani kelime min kökü isim köken aldığı ekle kelime min türünü değiştirmiş oldu.
Yani türünü hem değiştirir hem de değiştirmez.
Ama mutlaka yapısı, anlamı değişiyor ve mutlaka Türk arkadaşlar benim Türkçedeki yapım beklerim nelerdir?
Bir kere yapım ekleri çok fazla var arkadaşlar. Yapım eklerini ezberlemeye çalışmayın.
Sadece mantık kurmaya çalışın.
Çekim eklerini çok iyi bilirseniz yapım eklerinden herhangi bir sıkıntınız kalmaz.
Benim Türkçede isimden isim, yapım, ekim, isimden fiil yapım, ekim, fiilden fiil yapım, ekim ve fiilden isim yapım ekim olmak üzere dört tane yapım ekim var arkadaşlar.
Şimdi bakın yukarıda örneğini verdiğim gibi sözcüğün anlamını ve türünü değiştirmeyen yapım ekleri vardır arkadaşlar.
Mesela fiilden fiil yapım eki sözcüğün türünü değiştirmez.
Bakın mesela burada ben ne dedim, yaptırmak dedim.
Yapmak, fiil, kök tür yaptırmak fiilden fiil demek midir?
Bakın sözcüğün türü değişmedi.
Fiilde aldığı ek de beraber yine fiil oldu zaten.
Ya da isimden isim yapımı ki mesela ben sana ne diyorum.
İnsanlık bakın insan mastar ekini getirdim insan insan mek anlamsız oldu, isim kök oldu insanlık dediğimde n'oldu arkadaşlar?
Yine insanlık hak anlamda olmadığı için isimden isim yapımdaki oldu.
Şimdi öncelikle fiiller fiil yapım eklerine gelelim.
Bak dir eki ele.
Eğer İl in ir iş ve it ekleri fiilden fiil yapım ekle edin arkadaşlar ama sakın bunu ezberle ve şimdi biz yazdığım kelimeleri beraber ekine köküne ayıralım.
Şimdi üstünü çıkardı, giydirdiği yapıldı gibi kelimelere bakacak olursak ilk kelime bizden başlayalım, çocuğunu yan odada giydirdi diyor mesela.
Bakın arkadaşlar bu kelimenin kökü giymek, tir bakmak, ekini getirdim anlamlı en küçük anlam parçası giymek.
Çünkü ben buna giy diyemem, giymekten giydirmek.
Bak gene mastar ekini getirdim anlamlı oldu fiilden fiil yapmak oldu o zaman bak sen buradaki dir ekini ezberlemeye gerek yok. Sadece master eki getireceğiz.
Şimdi çıkardı kelimesi işte her gün spora çıkardı ya da her gün evden çıkardı anlamında kullansaydı oradaki geniş zaman olacaktı.
O yüzden anlamına çok dikkat ediyoruz.
Eğer ben sana üstünü çıkardı dersem bunun en küçük anlam parçası arkadaşlar.
Çıkmak, çıkmak dedim, anlamlı oldu, çıkarmak dedim, anlamlı oldu.
O zaman çıkmak, fiil kök çıkarmak fiilden fiil yapım eki oldu.
Şu adıyla da görülen geçmiş zaman eki arkadaşlar fiil olduğu için kip ekleri fiile gelir.
Bakın bunun en küçük anlam parçası yapmaktır.
Yapmaktan yapılmak fiilden fiil yapım eki dur.
Şuradaki yardımcı sestir.
Alttaki önüne giyecek olursa kaçmak fiil kök dur.
Kaçmaktan kaçınmak fiilden fiil yapıp lekedir.
Bakın burada le eki ar eki dir.
Eki ve ın eki.
Demek ki fiiller fiil yapım ek miymiş?
Ova arkadaşlar bakın ova isim köktürk ama bunu bu şekilde alamazsın.
Şimdi ova, nehir, ova ile olamadın arasında hiçbir anlam ilişkisi yok.
O yüzden sen bunun kökünü nasıl alacaksın olmak diye alacaksın.
Mesela balık kelimesinin köküne girip de bal demiyoruz olmaktan kovalamak.
Arkadaşlar bakın ala eki demek ki fiilde fiil yapım ekibi.
Bakın burada az yani az su getir bana cümlesindeki olduğu gibi az değil.
Bu ses dev bir sözcüktür.
Sen bunun kökünü fiil kökü olarak alacaksın.
Çünkü yazmaktan azaltmak olacak arkadaşlar.
Demek ki benim te ekimde fiilden fiil yapıp ek giymiş şimdi buluşmuşlar derken bunun kökü nedir?
Bozmak, fiil kök bozmaktan bozmak, fiilden fiil yapıp eki muş öğrenilen geçmiş zaman eki.
Şuradaki ihlallere çokluk eki diyemeyiz çünkü fiil bir şahısta ki diyeceğiz. Şimdi saat kaç anlamındaki kaç değil mesela çocuk benden kaçtı diyorum.
Oradaki kaç anlamı var?
Yani burada gene ses tek bir sözcük var.
Özellikle ses işlere çok dikkat ediyoruz.
Kaçmak, fiil, köktürk kaçmaktan kaçınmak.
Fiilden fiil yapımı ikidir.
Şimdi içirdi kelimesinde bakacak olursam en küçük anlam parçası iç dir.
Benim içim gönlüm anlamındaki iç değil.
Bu da ses eştir.
Mesela su içmek, süt içmek, içmek, fiil köktürk içmekten içirmek.
Bak yine burada ıh ir geniş zaman olmadı fiilden fiil yapıp eki oldu.
Bunun köküne bakacak olursam arkadaşlar korkmak fiil kötüdür, korkmaktadır.
Korku fiilden isimdir.
Korkmak, korkutmak.
Bakın burada ne oldu?
Fiilden, isimden fiil oldu dersen yanlış yaparsın.
Çünkü bunu direkt olarak nasıl olacaksa korkmak.
Fiil kök diyeceksin.
Yani buradaki Oğuz sesi yardımcı fiil değil, yardımcı ses değil.
Pardon.
Korkma!
Hak'tan korkutmak, fiilden fiil yapmak diyeceksin.
Buna biz isimden isim yapıp eklerine gelecek olursak bakın burada bir sürü isimden isim yapıp eki var.
C Varlık var, cilt var.
Hiç ezberlemeye gerek yok.
Şimdi bakın kelimeyi ekine kökünü ayıralım.
Şimdi bunun kökü gecedir arkadaşlar.
Bakın geçen gece isim Köktürk geceden geceleyin arkadaşlar bakın n'oldu isimden isim yapım eki oldu.
Bunun kökü en küçük anlam birimi göldür.
Sonra ne diyeceksin buna?
Gözden gözcü isimden isim oldu.
Türkçe kelimesinin kökü Türk'tür.
Türk'ten Türkçe isimden ismi yapım eki oldu.
Bakın özel kelimesinin kökü Öz Öz'den özel isimden isim.
Beşer kelimesinin kökü arkadaşlar 5'tir.
Ar er iyileştirme eki dir ve burada ne oldu?
Ar er demin fiilde fiil yapım eki iken bakın burada noldu isimden isim yapım eki oldu. Solak kelimesinin kökü sol odur.
Soldan solak isimden isim bak bunun kökü il değil.
Kelimenin köküyle kelimenin tamamı arasında bir anlam ilkesi olması lazım.
Ilk isim kök, ilk den ilkel isimden isim.
Top isim.
Kök toptan topaç.
Tat isim kök.
Stattan tatsız tatmak değil.
Yemeğin tadı anlamındaki tat.
Akıl, isim kök.
Akıldan, akılla, isimden isim.
Kut isim kök.
Kutsal isimden isim.
Bakın asıl fıs isim kök fıs.
Tam fısıltı, isimden isim mavi, isim kök isimse eki, isimden isim.
Bakın meslek isim kök meslekten meslektaş isimden isim oluyor arkadaşlar.
Bakın tuzluk kelimesinin kökü tuz dur.
Tuzdan ne oldu tuzluk oldu ya da iyilik dersen iyiden iyilik isimden isim kara arkadaşlar, isim kök tür kar diyemezsin buna.
Kar kara'dan karamsar isimden isim, ottan otlak, isimden istim bakı.
Bunun kökü ölümdür.
Bak bunun kökü ön öne.
Ben ne dedim isim kökü önden önce isimden isim önce den önceki eğer kişinin önünde ip um ya da un ön eki yoksa ben buna sıfat yapan kişi diyorum arkadaşlar mesela önceki sene dediğimde hangi sene önceki sene sıfat tamlaması oldu ya da ben çocuk diyorum.
Çocuk isim Köktürk çocuktan çocuksu isimden isim.
Bakın oymak diyemezsin buna.
Kelimenin tamamı arasında bir anlam ilişkisi yok.
Ben bunu ne diyorum?
Oyun oyundan, oyuncu da isimden isim yapım eki oldu.
Arkadaşlar bu şekilde ekine kökünü ayıracaksınız.
Hangi ikilisinden isim yaptığını ezberlemeye hiç gerek yok.
Bir diğer videomuzda diğer yapım eşlerimizin örneklerini verelim.
