Divanlar

Evet arkadaşlar türkistan devletinin kültür ve uygarlığı konusuna bakalım.
Teğet ayeti olacak bunlar.
Biliyorsunuz arkadaşlar teyit sınavında böyle detaylı çıkmaz.
Daha önce konularımız da ayete vurgu yapıyordu.
Burada bilmemiz gereken şu arkadaşlar kavramları bilirsek teğet de çıkan soruları da bir o kadar kolay yaparız.
Bunu verme maksadım bu.
Şimdi devlet teşkilatından başlayalım.
Bir ülke hanedanın ortak malı olduğunu biliyorduk biz.
Buna ne diyorduk arkadaşlar kut inancı diyorduk.
Tabi Türkler Müslüman olduktan sonra bu HALİFE ligden onay alma şekle dönmüştür ve devlet hanedanın ortak malı ise o zaman Melik ve Atabey ilişkisini göreceğiz.
Hükümdarın çocuğuna biz melik diyoruz.
Onu eğiten, yetiştiren ve hükümdarlığı hazır hale getiren kişiye ise atabey diyoruz.
Bir kişinin hükümdar olabilmesi için arkadaşlar bağımsızlık sembolleri vardır.
Bunlara bakalım şimdi hutbe arkadaşlar hükümdarın kendi adına cuma namazlarında ve bayram namazlarında okuttuğu bir ifadedir.
Bu onun hükümdar olduğu anlamına gelir.
Eğer hutbeyi halife adına oku diyorsa o zaman arkadaşlar halifeye bağlı olduğu anlamına gelir diyoruz.
İkincisi, para kendi adına para bastırıyor.
Borsa yine bağımsızlık sembolüdür.
Üçüncüsü Türkçe'dir arkadaşlar.
Bu da bir nevi saltanat şemsiyesi midir arkadaşlar?
Yani Farsça kökenli bir sözcük.
Yine hükümdarın çadırı, onun kubbesi anlamına da geliyor bazı yerlerde.
Bu da işte.
Hükümdar ortağının olduğu yerde Çetin'i kurulmuşsa onun hükümdar olduğunu anlıyoruz yine.
Arkadaşlar Otağ bunu biliyoruz.
Çadır demektir.
Bakın bu Türk İslam'da değil ilk Türk devletlerinde görülen bir özellik.
Di OTA Türkistan'da bile devam ediyor.
Dikkat oraya tu ise sancağın uç kısmına takılan iki tarafı saçaklı at kuyruğundan yapılmış arkadaşlar bir filan adır sancak bayraktır arkadaşlar o hükümdarlığı bayrağın temsil eder.
Nev bet davul odur.
Hükümdar çadırında hükümdar olduktan sonra davul çalınır.
Yine savaşlarda da biz davul çaldığını biliyoruz.
Korku salmak amacıyla vesaire.
Bu yüzden arkadaşlar devlet teşkilatında şunların hepsi bağımsız semboldür.
Bunlardan birisini hükümdar yap duruyorsa o devlet bağımsız olmuş demektir.
Şimdi arkadaşlar burada Türk İslam devletlerinin davalarına bir bakalım ve bunların özellikleri nelerdir?
Bir kere büyük bir divan var arkadaşlar.
Bu karar Hanlar da ve Gazneliler de değişik farklı adları var.
Büyük Divan.
Hani Divan deyince aklımıza bir meclis gelecek.
Bugünkü Türkiye Büyük Millet Meclisi gibi gelsin ama yapısı aynı değil.
Bakın arkadaşlar devlet ile ilgili olan bütün kararlar meclislerde alınır.
Tabi o zaman halk iradesi çok fazla etkin olmadığı için orada hükümdara yardımcı olanlar var.
Mesela istifa, Tuğra Divanı gibi.
Bunları tek tek inceleyelim genelde.
Büyük Divan arkadaşlar buranın başkanı vezir midir?
Devlet ile ilgili önemli meseleler bu divanda görülüyor.
Arkadaşlar az önce söylemiştik meclise benzeten bilirsiniz istifa divana bakın istifa.
Demek ki burada arkadaşlar hazine ile ilgili ekonomiyle ilgili bir karar alınacak.
O zaman devlet hazinesinin gelir ve giderleri nerede takip ediliyor.
Arkadaşlar burada takip ediliyor.
Tuğra Divanı ya da divanı.
Tuğra Bakın bunları şöyle kodlayan bilirsiniz.
Divanı istifa, divanı tuğra.
Yani bu şekilde de okuyabilirsiniz, isterseniz böyle de okuyabilirsiniz.
Farketmiyor arkadaşlar.
Tuğra Divan'ın özelliği ne?
Devletin iç ve dış yazışmalarını yapan, hükümdarın tuğra hasını çeken kişi arkadaşlar önemli.
Yani eyaletler ile ve bağlı birlikler ile ilişkiyi kuran, hükümdara bilgi veren bu konuda kişidir.
Hani günümüzde biz tuğra, divanlı, içişleri ve dışişleri bakanlığı olarak görebilir miyiz?
Evet görebiliriz.
Bir diğeri Arz Divanı veya Ceyş arkadaşlar.
Bakın Arz Komutanım arz ederim.
Yani bakın arz etmeyin.
Yani komutan dedim o zaman bu askeri ile ilgili bir şey burası arkadaşlar.
Askerlik işlerinin görüşüldüğü divan işte ne kadar asker sayısı var işte ne kadar orduya ihtiyacımız var gibi.
Askerlik işlerinden sonra başka bir Divan'a bakalım.
İtilaf, Divan arkadaşlar bunlar da arkadaşlar.
Hazine'yi denetleyen bir imandır.
Itiraf.
Divanı kimi denetliyor, istifa.
Divan denetliyor.
Yani ülkenin mali ve idari işlerini teftiş eden bir kurum.
Yani bugünkü Sayıştay ve Danıştay'ın görevini üstlenmiş olduğunu söyleyebiliriz arkadaşlar.
Bir diğer limanımız nihayet saltanat.
Nihayet saltanat hükümdar.
Savaşta olduğu zamanlarda onun yerine göreve bakan, onun yerine görevi devralan önemli hükümdarın güvendiği komutanlardan birisidir arkadaşlar.
Yani hükümdarın yerine bakan kişi diyebiliriz buna.
Pervane Divanı, toprak dağıtımından sorumlu tımar, yani bunları dağıtan kişi olarak geçiyor işte.
Diyelim ki bir savaşta ele geçirildi o toprakların pay edilmesini daha.
Bulmasını Pervane Divan'ı sağlıyor arkadaşlar.
Bugünkü tapu kadastro gibi düşünebilirsiniz.
Mezalim Divanı en yüce divan dır.
Bugünkü işte yargıtay gibi düşünebilirsiniz arkadaşlar.
Mezalim divanında sorunu çözülememiş kişilerin en yüksek başvuracağı mahkeme anlamına geliyor.
Tabi bu mezalim divanın başkanı genelde hükümdar oluyor demek ki.
Bakın burada hükümdarın yargı işlerine baktığını da söyleyebiliriz.
Ama en yukarda yani böyle bir divan işte burada, işte devlet suçluları vatana ihanet işte ya da hakkını arayan ama kişilerin en son ulaşabileceği bir divan ya da mahkeme olarak görülebilir arkadaşlar.
Buna yüce mahkeme de diyebiliriz.
Beyit Divanı.
Bu da yolların güvenliğinden sorumlu bir divan dır.
Bakın Belit.
Ya da menzil.
Yine arkadaşlar bu divanın bir diğer özelliği şu posta teşkilatının burada olması.
Yani haber alma, haber götürme işte o dönemin haberleşme ağının da özelliğini ortaya koyuyor.
Şimdi de not olarak Karahanlılar ve Gazneliler de vezir ve divan isimlerine bakalım.
Bunlar da biraz daha değişik arkadaşlar.
Kara anlardaki vezir arkadaşlar yunus olarak bilinmektedir.
Gazneliler de bunun karşılığı hacı bir arkadaşlar.
Yine divan larına baktığınız zaman genelde bu Selçuklular da kullanılan divan ı saltanat arkadaşlar önemlidir.
Yani en büyük divan dır.
Yani şunu baz alır özsoy, memi ama bunlar da ismi farklı kara hanlar da Meclis i Ali yani Büyük Meclis anlamına geliyor.
Gazneliler de ise arkadaşlar hem ekonomik hem yönetim işlerine bakan.
Divanı rezalet ya da rezalet divanı isimlerini almışlardır.
Evet, Türk İslam devletinin kültür ve uygarlığına teğet de olsa ayete gibi kısaca bir değinmek istedim.
Arkadaşlar önemli kavramlar bunlar da bu şekilde bilmenizi istiyorum arkadaşlar.