Türk İslam Devletlerinde Ordu ve Hukuk

Evet değerli arkadaşlar, Türkistan devletlerinin kültürü ve uygarlığı konusuna devam ediyoruz.
Burada birincisi ordu arkadaşlar.
Ordu kademesinde neler var?
Yani mesela Gazneliler, Karahanlılar, Büyük Selçuklular Devleti'nin ve diğer Türk İslam devletlerinin orduları nasıldı?
Genelde biz burada Büyük Selçuklu Devleti'nin ordu kademesini örnek alarak anlatacağız.
Yani müfredat bize bu şekilde bilgiler veriyor ve sorular çıkartıyor.
Şimdi ordu kademesinde Birinci Ordu, Hassa Ordusu arkadaşlar adından da anlaşılacağı üzere Has Ordu yani o devletin gerçek ordusu anlamına geliyor.
Seçkin birlikler, özel birlikler, tamamı Türklerden oluşan birlikler olarak geçiyor arkadaşlar.
Hassa ordusundan büyük özenle arkadaşlar tamamen Türklerden oluşmuş olması özel atlı birlikler olarak geçiyor.
Yani seçkin birlikler olarak geçiyor dedik.
Şimdi diğer bir orduya bakalım.
Gulam ordusu arkadaşlar.
Gulam ordusu küçük yaşlarda savaşlarda esir alınmış veya işte annesini babasını kaybetmiş çocukların alınıp yetiştirilip orduya katılması aşamasıdır.
Burada farklı milletlerin çocukları orduya katılmıştır, geliştirilmiştir.
Bu sebeple de arkadaşlar bunlara gulam ordusu adı veriliyor.
Yani kölemen ordu adı veriliyor.
Bunlar maaşlı askerlerdir.
Arkadaşlar ile sultana bağlı maaşlı askerlerdir diyoruz.
Gulam ordusu ilerde yeniçeri ordusuna biraz benziyor arkadaşlar ama farkları var onu söyleyeceğiz.
Diğeri eyalet ordusu.
Arkadaşlar, eyalet ordusu.
Meleklerin yani hükümdarın çocuklarının gönderildiği yerler.
Buralarda onlara ait olan bir ordu.
Hükümdar savaşa gideceği zaman kendi çocuklarından veya ata beylerinden ordu isteyebilir.
Arkadaşlar işte bunlara biz ne diyoruz eyalet ordusu diyoruz.
Dikta ordusu.
Arkadaşlar bir kere idareyi bilmemiz gerekiyor.
Burada biliyorsunuz ki bazı devlet adamları maaş almazlar maaş yerine o devlet adamlarına ya da memurlarına toprak verilir.
Yani devlet aslında şunu yapıyor, halkına toprak veriyor.
Onlara ne diyor?
Ben size toprak verdim, siz de bana asker yetiştirin, üretim yapın, o bölgenin güvenliğini sağlayın ve vergileri toplayın diyor.
Ileride bunun Osmanlı'daki adı tımarlı sipahiler olacak ya da tımar ordusu olacak.
İşte iddaa ordusunun en önemli özelliği.
Hazineden para çıkmadan orduya sahip oluyoruz.
Yani devlet burada ordu harcaması yapmıyor.
Bu çok önemli bir ordu arkadaşlar aynı zamanda iddia orduları savaş zamanı.
Savaş bariz zamanda üretim yapan bir sisteme sahipler.
Türkmenler ve yardımcı kuvvetler.
Bu ikisini arkadaşlar şöyle görebiliriz.
Bunlar sınırlara yerleştirilmiş askerlerdir.
Yardımcı kuvvetler de arkadaşlar yine Oğuz Türkmenlerden oluşan askerlerdir.
Savaş zamanında orduya katılan unsurlar olarak geçiyor genelde bunlar Oğuz Türkleri olarak biliniyor.
Arkadaşlar ordumuzun en önemli özelliği hala türklerde geçerli olan ordu millet anlayışı hala var.
Turan taktiği hala geçerli arkadaşlar türk devletlerinde.
Bu da bizim ordumuzu güçlü kılan sebeplerden bir tanesi.
Yani sürekli savaşa hazır daimi bir ordumuz var onları söyleyebiliriz.
Burada en büyük orduyu oluşturan unsurlar ihtiva ordusu olarak geçebilir.
Çünkü bu halk ordusu arkadaşlar her toprak sahibinin yetiştirmesi gereken asker vardır.
Bunlara da İşte bizde diyoruz, iddia askerler diyoruz.
Bunlar önemli bir kısmını oluşturuyor.
Ordunun ve gulam ordusuna baktığımız zaman bunlar paralı ordu olarak geçiyor karşımıza.
Farklı milletlerden oluşmuş olmasına rağmen maaşlı bir askeri sisteme bağlılar.
Bunlar ita ordusundan da fazla değiller arkadaşlar.
Burada hassa orduları mesela buradaki ordu kademesinde bulunan komutanlar veya önemli kişiler hizmetleri karşılığında onlara iktidar toprakları verilir.
Ee bu neye sebep olur hocam?
Bu da dikta ordusuna sebep olabilir.
Şimdi hassa ordusuyla dikta ordusu arasında sıkı bir bağ vardır.
Arkadaşlar bunu bilelim hocam.
Hassa ordusu da paralı bir ordu gibi duruyor ama genelde para karşılığında olana veriliyor.
Toprak veriliyor, yani ihtar ediliyor.
Peki dikta ordusu nasıl bir ordu?
Hassa ordusunun memurlarının halka toprak vermesiyle oluşan bir ordu sistemi.
E halk ne yapıyor?
Halk da asker yetiştiriyor.
Hem üretim yapıyor hem de o bölgenin güvenliğini sağlıyor.
Peki bu sayede ne oluyor?
Hazineden para çıkmıyor.
Tam aksine hazineye para girişi oluyor.
Devlet hazinesi orduya para harcanmış oluyor.
Bu önemli bir sistem.
Arkadaşlar bu dip notu da verdikten sonra hukuk sistemine bakalım.
Türklerde hukuk sistemi şehri ve örfi olmak üzere ikiye ayrılır.
Arkadaşlar genelde şiiri hükümler devletin sosyal hayatıyla ilgilidir yani kuranı kerim hükümlerinden bahsetmektedir.
Çünkü şeriat gelir dini kuralları içerir.
Genelde sosyal yapısı bakımından son.
Yani kuralları bize sunar.
Örfi kurallara baktığımız zaman bu Türklerin en eski ana annelerinden gelir.
Arkadaşlar yani yönetim ve ilgili devletle ilgili kararlar örfi de alınır.
Yani hukuk sistemine baktığımız zaman demek ki hem dini hem de ana nevi yani geleneksel hukuk sistemini benimsemiş Türkler bütün Türkistan adetlerinde bu şekilde kullanılmıştır.
Şerri hukukun başında, yani dini hukukun başında kadın mutat denilen bir kişi bulunur.
Örfi hukuk kurallarının başında ise Emir Fidan adı verilen kişi bulunur.
Bir de arkadaşlar ordu içerisindeki anlaşmazlığa bakan bir kişi daha var.
O da kadı asker olarak bilinir.
Yani burada kadı, asker yani kazasker olarak bilinir.
Bu genelde hangi işlere bakıyor?
Hocam ordu işlerine bakmaktadır.
Ordu içerisindeki anlaşmazlığa bakmaktadır.
Yalnız burada kafanız karışmasın.
Osmanlılarda kazasker deyince arkadaşlar o askeri işlere bakmıyor.
Onu söyleyeyim.
Selçuklu'ya özgü bir şeydir bu.
Kazasker yani askeri davalara bakan kişi.
Selçuklular da bu.
Bu şekilde ama Osmanlı Devleti'nde çok farklı.
Onu buradan belirteyim.
Arkadaşlar şeriata şimdi bakalım arkadaşlar buna biz de demiştik, dini demiştik.
Genelde uygulamada arkadaşlar Kuranı Kerim hükümleri ve Hazreti Muhammed'in davranışları yer alır.
Kanunlarda dini kurallar diyoruz.
O yüzden biz buna ne söylemiştik arkadaşlar?
Sosyal davalara bakıyor, evlenme, boşanma, miras gibi olayların davalarına bakıyor.
Örfi kurallara ise arkadaşlar gelenek ve görenekler demiştik.
Yani anneanneler demiştik.
Örfi kurallar arkadaşlar yine kamu düzeniyle ilgilidir.
Yani yönetim bir ilgilidir ve siyasi davalar içerir.
Arkadaşlar burada bilmemiz gereken şiiri ve örfü de bunlar kazasker de arkadaşlar ordu içerisindeki davalara bakıyor demiştik.
Hukuk sistemleri bu şekilde gidiyor arkadaşlar.
En büyük mahkemeleri Divan ı Mezalim dir.
Bunu Divan da bahsetmiştik.
Yine söyleyelim arkadaşlar.
Burada hükümdar halkın sorunlarını birebir dinleme olanağı bulmuştur.
Aynı zamanda hakkını arayan bayanların aynı zamanda hakkını bulamayanların talep ettiği bir yerdir.
En yüksek mahkemedir arkadaşlar önemli bir divan dır.
Daha önce bundan bahsettiğimiz için üzerinde çok fazla durmayacağım.
Ordu ve hukuk arkadaşlar bunlardan ibaret.
Bir diğer konumuz da görüşmek üzere.