17. FİİL (EYLEM) TÜRLERİ Varlıkların yaptıklan isi, hareketi; içinde bulundukları durumu, diğer varlıklardan etkilenerek kendile
17. FİİL (EYLEM) TÜRLERİ Varlıkların yaptıklan isi, hareketi; içinde bulundukları durumu, diğer varlıklardan etkilenerek kendilerinde or- taya çıkan değişimleri gösteren sözcüklere fiil (eylem) denir. Fiiller karşıladıkları anlamlara göre üçe ayrılır: iş (Kılış) Fiilleri Öznenin varlığın) yaptığı işi, hareketi anlatan fiillerdir. Bu nedenle öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne alırlar. Örnek: Babam sebzeleri doğruyor. Yukandaki ömekte işi yapan özne (varlık) baba; yapılan fill doğramak; doğrama işleminden etkilenen nesne ise sebzedir. iş (hareket) fiillerinde işten etkile- nen nesne cümlede bulunmasa bile yükleme sorulan neyi, kimi ve ne gibi sorulara cevap verir. Ömek: Bir daha hiç atmadı. (Neyi atmadı? Çöpü atmadı.) Oluş Fiilleri Bu tür fillerde özne (varlik) bir iş yapmaz. Özneyi, öznenin iradesi dışında -çoğunlukla zamana ve ortama bağlı bir değişim etkiler. Örnek: Yapraklar sarardı. Sonbahar Ilkbahar Yukanda ömekte özne -yani yaprak- bir şey yaparak ve iradesiyle sararmamıştır. Zamana ve iklime bağlı olarak yaprakta bir değişim olmuştur. Fill (eylem) kendiliğinden ortaya çıkmıştır. Oluş fillerinde özne iş yapmadı- ğından nesne de bulunmaz. Bu sebeple yükleme sorulan neyi, kimi sorularına cevap veremezler. Örnek: Patates, nemden küflenmiş. (Neyi küflenmiş?) Durum Fiilleri Öznenin içinde bulunduğu durumu anlatan fiillerdir. Durum fiilleri öz- nenin iradesiyle gerçekleşir. is fil- lerinden farkı, öznenin yaphğı işten etkilenen bir nesne almayışlandir. Örnek: Ayşe mişıl mışil uyuyor. Yukarıdaki örnekte Ayşe'nin yapti- ğı fiilden etkilenen başka bir nesne yoktur. is fiillerinden farklı olarak özne etkin (aktif) değildir. Eylem du- rağandır, hareket sınırlıdır. Durum fiilleri nesne almaz- lar. Ancak "özlemek, bekle- mek, beğenmek" gibi bazı fiiller durum fiilleri olmalan- na rağmen nesne alabilirler. Yükleme sorulan neyi, kimi sorulanna cevap verebilirler. Buna göre aşağıdaki cümlelerde verilen fiiller anlamına göre gruplandırıldığında hangisi diğerlerinin dışın- da kalır? A) Erken uyumayacağım diye inat eden minik Selma yatağa yatar yatmaz uyudu. B) Dünyadaki doğal afetlerin verdiği zararlar ürkütücü boyutlara ulaştı. C) Afrika'daki aç çocukları gördükçe içim kan ağlıyor. D) Közün üzerine attığım patlıcanlar yavaş yavaş pişti.