Divan Edebiyatı konusu, AYT Edebiyat testinde sorulan konulardan biri. Anlam sorularından farklı olarak öğrenmen gereken bazı özellikler, akımlar, tarihler, kişiler de mevcut. Notlara göz atıp soru çözmeye başladıktan sonra bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz eğitmenlerimizden Türkçe öğretmeni Celal Hoca, bu konu hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı ve mutlaka görmen gereken örnek soruları seçti. Şimdi birlikte Divan Edebiyatı konusunu keşfedelim!
DİVAN EDEBİYATI
KONU ANLATIMI VE ÖRNEK SORU
Divan Edebiyatı Konu Anlatımı
Divan Edebiyatı Özellikleri
- Yüksek Zümre Edebiyatı, Klasik Türk Edebiyatı, Saray Edebiyatı, Klasik Türk Edebiyatı veya Eski Türk Edebiyatı gibi farklı adlandırmaları vardır.
- 13. yy. – 19. yy. ortalarına kadar etkisini sürdürmüştür.
- Yüksek zümreye hitap eden bir edebiyattır. Yüksek zümre derken kastedilen medrese eğitimi almış, saray ve çevresinde yaşayan kişilerdir.
- Kaynaklarını Fars (İran) ve Arap edebiyatından alır. 16. yüzyıla kadar bu edebiyatların taklidi olarak devam etmiş. Sonrasında özgün bir edebiyat biçimini almıştır.
- Divan şairlerinin amacı biçim bakımından mükemmeli yakalamaktır. Bundan dolayı içeriği çok fazla önemsemezler.
- Sosyal sorunlara çok az değinirler ve halka seslenmek gibi bir amaçları yoktur.
- Soyut bir edebiyat olduğu için günlük hayattan uzaktır.
- Divan şiirinin konusu aşk, güzellik, şarap, doğa, tasavvuf vs. gibi konulardır.
- Arapça ve Farsça tamlama ve sözcükler sıkça kullanılır, bu dillerin etkisi altındadır.
- Divan edebiyatında dil oldukça ağırdır ve söz sanatlarına sıkça yer verilir. Sanatlı ve süslü bir dil kullanılır.
- Nazım birimi beyittir. (Beyit, ikili dize) Anlam beyitte tamamlanır. Yani şiirin tamamına değil sadece beyitlere bakılır.
- Parça güzelliği esas alınır.
- Göz için kafiye anlayışı vardır.
- Bütün şiirlerde aruz ölçüsü kullanılmıştır.
- Mazmun (kalıplaşmış sözler) sıkça kullanılır.
- Nazıma (şiire) nesirden (düz yazıdan) daha fazla önem verilmiş.
- Nesir; tarih, din, ahlak vb. konuların yazımında kullanılmıştır.
- Sade nesir, orta nesir ve süslü nesir şeklinde sınıflandırılırlar.
- Nesirde seci adı verilen iç uyak sıkça kullanılmıştır.
- Şairler şiirlerinde mahlas adı verilen takma isimler kullanmışlardır.
- Önemli bir nazire (benzer şiir yazma) geleneği vardır.
- 13. yüzyılda Hoca Denhani ilk Divan şairi olarak kabul edilir.
Divan Edebiyatında Edebi Akımlar
A) Türk- i Basit Akımı: Basit Türkçe akımı demek. Çok fazla etkili olmamıştır. Mahallileşme akımının hazırlayıcısı olarak kabul edilir. Tatavlalı Mahremi, Edirneli Nazmi ve Aydınlı Visali tarafından oluşturulmuştur. 15. yüzyılda ortaya çıkmıştır.
B) Hikemi Tarz: İnsana doğruyu, güzeli göstermeye yönelik didaktik ( öğretici ) amaçla yazılmış şiirlerdir. En önemli temsilcisi ve öncüsü Nabi’dir. 17. yüzyılda ortaya çıkmıştır.
C) Mahallileşme Akımı: Divan edebiyatının süslü, sanatlı diline karşılık şiirlerde halkın kullandığı deyim ve atasözlerine yer verilir. Diğer şiirlere nazaran daha sade bir dil kullanılır. Halk edebiyatı etkileri kısmen de olsa hissedilir. En önemli temsilcisi Nedim’dir. 18. yüzyılda etkisi ortaya çıkmıştır.
D) Sebk-i Hindi Akımı: Hint üslubu anlamına gelir. Sembolizm ile benzer özellikler gösterir. Bu akımda amaç Divan edebiyatının kalıplaşmış mazmunları yerine yenilerini getirmektir. Çözülmesi zor ve karışık mazmun ve bağdaştırmalara sıkça yer verilir. Bu akımla birlikte Divan şiirinin dili daha ağırlaşmış ve anlaşılması zor bir hale gelmiştir. En önemli temsilcisi Şeyh Galip’tir. 18. yüzyılda etkili olmuştur.
Divan Edebiyatında Sanatçıları
Genel hatlarıyla Divan şiirinden bahsettik. Şimdi önemli olan sanatçılardan bahsedeceğiz. Diğer şairlerden ise isim, yüzyıl ve önemli eserleri şeklinde kısaca bahsedeceğiz.
13. yüzyıl
Divan edebiyatının ilk etkileri bu yüzyılda ortaya çıkıyor. Bu yüzyılda şairler, taklit ve kusurlu eserler veriyorlar.
- Hoca Denhani ( Selçuklu Şahnamesi ) , Sultan Veled ( İbtidaname, Rebabname ) Ahmet Fakih ( Çarhname )
14. yüzyıl
Bu yüzyılda Divan şairleri aruz yönünden kusurlu eserler vermeye devam ediyor. Fakat eserlerde özgün şiirler de yer yer ortaya çıkıyor.
- Kadı Burhanettin: Şair devlet adamlarındandır. Tuyuğ nazım biçimini Divan edebiyatına kazandırmıştır. Dini ve tasavvufi konularda yazmıştır.
- Diğer sanatçılar ve eserleri : Şeyyad Hamza ( Yusuf u Züleyha ) Gülşehri ( Mantıku-t Tayr, Felekname ) Aşık Paşa ( Garipname ) Ahmedi ( İskendername, Cemşid ü Hürşit ) Hoca Mesud ( Süheyl ü Nevbahar ) Ahmed-i Dai ( Çengname )
15. yüzyıl
Bu yüzyılda Divan edebiyatı taklit bir edebiyat olmaktan öteye gidip gerçek kimliğini bulmaya başlıyor. Şairler özgün eserler ortaya çıkarıyor. Divan şiiri yeni bir kimlik kazanıyor.
- Ahmet Paşa: Bu yüzyılın en büyük şairidir. Sultan-ı Şuara olarak tanınır. Fatih Sultan Mehmet’in hocasıdır. Divan edebiyatında nazirecilik geleneğini başlatmıştır. Tarih düşürme ( ebcet hesabı ) sanatında oldukça başarılıdır. Kerem redifli kasidesi oldukça meşhurdur.
- Necati: Kastamonu’da hattatlık yapmıştır. Divan şiirinin ilk orijinal şairidir. Şiirlerinde deyim, atasözü ve halk tabirlerine yer vererek Mahallileşme akımının erken örneklerini vermiştir.
- Ali Şir Nevai: Eserlerini Çağatay Türkçesi ile yazmıştır. Divan şiirinde ilk hamse ( beş mesneviden oluşan eser ) sahibi şairdir. Türkçenin Farsçadan daha üstün olduğunu kanıtlamak amacıyla Muhakemetü’l – Lügateyn adlı eserini yazmıştır. Türk edebiyatının ilk şairler tezkiresi olan Mecalis’ün – Nefais adlı eseri yazmıştır.
- Diğer sanatçılar ve eserleri: Şeyhi ( Harname ), Süleyman Çelebi ( Vesiletü’n – Necat ), Sinanpaşa ( Tazarruname ) Mercimek Ahmet ( Kabusname )
16. yüzyıl
Bu yüzyıl Divan edebiyatının en yüksek seviyesine ulaştığı yüzyıldır. Bu yüzyılda şairler pek çok özgün eser ortaya koymuşlardır. Divan edebiyatı taklit bir edebiyattan öteye geçerek özgün bir edebiyat olmayı başarıyor.
- Fuzuli: Sadece Divan edebiyatının değil Türk şiirinin en lirik şairidir. Aşıkane şiir deyince akla gelen ilk şairdir. Şiirinin konusu aşk ve ıstıraptır. Acıların şairi diyebiliriz onun için. Özellikle Leyla vü Mecnun mesnevisinde beşeri aşktan ilahi aşka geçişi çok iyi anlatmıştır. Ölüm düşüncesi, dünyanın geçiciliği ve tasavvuf şiirinin konularıdır. Şiirlerini Azeri Türkçesi ile yazmıştır. Gazel şairi olarak tanınır. Su Kasidesi’nde Peygamberi övmüştür. Şikayetname adlı eseri oldukça ünlü bir hiciv örneğidir.
- Baki: İyi bir medrese eğitimi görmüştür. Sultanu’ş Şuara unvanına sahiptir. Türk edebiyatının en büyük şairlerindendir. Fuzuli içerik bakımından ne kadar mükemmel bir şairse Baki de biçim bakımından o kadar mükemmel bir şairdir. Aruzu Türkçeye en iyi uyarlayan şairdir diyebiliriz. Şeyhülislam olmak istemesine rağmen eserlerinde tasavvufa hiç yer vermemiştir. Rindane gazelleriyle tanınır. Şiirlerinde halk söyleyişlerine yer vererek mahalileşme akımının öncülerinden biri olmuştur. Kanuni Mersiyesi oldukça ünlüdür.
- Diğer sanatçılar ve eserleri: Zati ( Edirne Şehrengizi ) Bağdatlı Ruhi ( Terkib-i Bent ) Taşlıcalı Yahya Bey ( Hamse sahibi, Mustafa Mersiyesi ) Hayali Bey ( Divan ) Sehi Bey ( Heşt-Behişt ) Latifi ( Tezkiretü’ş Şuara ) Babürşah ( Babürname ) Seydi Ali Reis ( Miratü’l Memalik )
17. yüzyıl
Bu yüzyılda şairler yeni arayışlara girmiştir. Hikemi anlayış daha çok önem kazanmıştır.
- Nefi: Türk edebiyatının en büyük kaside ustasıdır. Aynı zamanda Türk edebiyatının en büyük hiciv ustasıdır. Nefi birisini övdüğü zaman yedi kat göğe çıkarırken hicvettiği zaman yerin yedi kat altına sokar. Dili oldukça ağırdır. Şiirlerinde tasavvufa hiç yer vermemiştir. Siham-ı Kaza hiciv türünde yazılmış bir eserdir.
- Nabi: Divan şiirinde düşünce çığırını açmıştır. Didaktik üslubu ile tanınır. Hikemi tarz şiirin en önemli temsilcisidir. Şiirlerinde duygu ve hayaller azdır, şiir dili kurudur heyecana yer vermez. Hayriye ve Hayrabad mesnevileri döneminde birçok sanatçıyı etkilemiştir. Tuhfetü’l-Haremyn hacca gidişini anlattığı bir gezi yazısıdır. Surname’de ise şehzadelerin sünnet düğününü anlatmıştır.Diğer sanatçılar ve eserleri: Şeyhülislam Yahya ( Nigaristan Tercümesi ) Veysi ( Habname ) Naili ( Şarkı nazım biçimini ilk kullanan sanatçı ) Neşati ( Edirne Şehrengizi ) Nevizade Atayi ( Hamse sahibi ) Azmizade Haleti ( Rubaiyyat ) Nergisi ( Nesir halinde yazılmış hamsesi var ) Katip Çelebi ( Keşfü’z – Zünun, Cihannüma, Mizanü’l – Hak, Takvimü’t – Tevarih ) ,
18. yüzyıl
Bu yüzyıl divan şiirinin hükmünü sürdüğü son yüzyıl. Divan şairleri, şiirin içinde bulunduğu çıkmazdan kurtarmak için Sebk-i Hindi ve Mahallişme akımı gibi yeniliklere başvuruyorlar.
- Nedim: Şuhane gazelleriyle tanınır. Lale Devri’nin zevk ve eğlencelerini şiirine başarıyla taşımıştır. Mahallileşme akımının en önemli temsilcisidir. Şiirlerinde halk söyleyişlerine yer vermiş, deyim ve atasözleri kullanmıştır. Hatta hece ölçüsü ile bir türkü ve koşma yazmıştır. Şiirlerinde sıkça İstanbul’u konu edinmiş ve İstanbul şairi olarak tanınmıştır. Edebiyatımızda şarkı türünün en başarılı örneklerini vermiştir. Azladır.
- Şeyh Galip: Divan şiirinin son büyük şairidir. Mevlevi şeyhidir. Sebk-i Hindi akımının en önemli temsilcisidir. Üslubu çözülmesi zor mazmunlarla ve alışılmamış bağdaştırmalarla yüklüdür. Şiirlerinde tasavvuf etkisi oldukça fazladır. İlahi aşk ve ıstırap temasını kullanır. Hüsn-ü Aşk adlı alegorik mesnevisini altı ay gibi oldukça kısa bir sürede yazmıştır.
Divan Edebiyatı Soruları
Konuyu tam olarak anlamak için bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. AYT edebiyat için de önem taşıyan divan edebiyatı Divan edebiyatı nazım biçimleri, divan edebiyatı şairleri, divan edebiyatı özellikleri gibi alt başlıklardan soru çözümü yapman faydalı olacaktır. Kunduz’da şu ana kadar, Divan Edebiyatı konulu binlerce soru alanında uzman Türkçe eğitmenleri tarafından çözüldü. Şimdi o sorulardan birkaçı senin için burada. Daha fazla Divan Edebiyatı sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin!?
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.