Şehirlerin Fonksiyonları ve Türkiye’de Şehirleşme Konu Anlatımı

Konu çalışmalarını tamamladıktan sonra, zaman zaman notlarına , formüllere ve özetlere bakmaya ihtiyaç duyabilirsin. Tekrar yaparken ya da soru çözerken notlara göz atmak ve gerekli ipuçlarını almak, öğrenme aşamasında sana epey yardımcı olacaktır. Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, YKS’ye hazırlık sürecinde her konuda mutlaka görmen gereken YKS Coğrafya dersine ait ipuçları, özetleri, formülleri ve notları derlemesi hazırladık!? Bu yazımızda Şehirlerin Sınıflandırılması, Türk-İslam Şehirleri, Sakin Şehirler, Şehirlerin Etki Alanları ve çok daha fazlası hakkında bilmen gerekenler ile Şehirlerin Fonksiyonel Özellikleri ve Türkiye’de Şehirleşme konusuna ait soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz ipuçları yer alıyor. Umarız bu notlar sana yardımcı olur. İyi okumalar!☀️

Şehirleşme ve Türkiye’de Şehirlerin Fonksiyonları

• İnsanların günümüzden yaklaşık 10 000 yıl önce tarımsal faaliyetlerle uğraşmaya başlaması yerleşik hayata kapı aralamıştır. Yerleşik hayatın başlamasıyla insanların bir arada yaşaması da şehirlerin temelini oluşturan köylerin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
• Şehirsel yerleşmelerin ilk olarak görüldüğü alanlar; Mezopotamya, Mısır, Hindistan, Çin ve Orta Amerika’dır.
• Şehirlerin öncelikli olarak bu alanlarda görülmesi ılıman iklim koşulları, verimli tarım alanları, su kaynaklarının bolluğu ve toprak yapısının elverişli olmasından kaynaklanmaktadır.
• Günümüzde dünyadaki bütün şehirlerin ortaya çıkışı ve gelişmesinde bir ya da birden fazla işlev etkili olmuştur. 
• Bütün işlevlerin bir şehirde aynı etkiye sahip olması mümkün değildir. Dolayısıyla mevcut fonksiyonlardan birinin genellikle diğerlerinden daha fazla ön planda olduğunu söylemek mümkündür. 

Şehirlerin Fonksiyonları ile Sınıflandırılması

Fonksiyonlarına Göre Şehirler

Fonksiyonel özelliklerine göre şehirler; idari, dinî, askerî şehirler ile tarım, sanayi, maden, liman, ticaret, turizm ve kültür şehirleri olarak sınıflandırılabilir.

• İdari şehirler; bir ülkenin, bölgenin ya da uluslarası bir kuruluşun yönetim merkezinin bulunduğu şehirlerdir. Londra, Brüksel, Paris, Washington (Vaşingtın), Ottawa ve Moskova bu tür şehirlere örnek verilebilir.
• Dinî şehirler, bir veya birden fazla dinî inancın merkezi ya da kutsal değerlere ve mekânlara sahip olan şehirlerdir. Mekke, Medine, Kudüs, Roma ve Lhasa (Tibet-Çin) dinî şehirlere örnek verilebilir.
• Askerî şehirler, gelişiminde stratejik öneme sahip bölgelerin veya askerî eğitim birliklerinin etkili olduğu şehirlerdir. NATO’nun merkezinin bulunduğu Brüksel askeri şehirlere örnek verilebilir.
• Liman şehirleri; hinterlandı geniş, önemli koy ve körfezlere sahip olan, ticaretin genellikle liman aracılığıyla yapılması sonucu gelişen şehirlerdir. Rotterdam, Hamburg, Marsilya, Singapur, Kalküta (Hindistan) ve Shangay liman şehirlerine verilebilecek örnekler arasında yer almaktadır.
• Tarım şehri, insanların geçimlerini daha çok tarımsal faaliyetlerden karşıladığı şehirdir. Bu şehirlerde az da olsa tarıma dayalı sanayi faaliyetleri yer almaktadır. Bulgaristan’daki Kırcaali şehri tarım şehrine örnek verilebilir.
• Sanayi şehirleri, Sanayi Devrimi’nin etkisiyle sanayi tesislerinin kurulması sonucu ortaya çıkmıştır. Bu şehirler, diğer sektörlerin gelişmesini etkileyerek faaliyet gösterdiği bölgenin ön plana çıkmasını sağlar. Manchester , Tokyo, Düsseldorf ve Detroit sanayi şehirlerine verilebilecek örnekler arasında yer almaktadır. Dünyadaki ilk sanayi şehri Manchester’dir
• Maden şehirleri, önemli yer altı kaynaklarına bağlı olarak gelişen şehirlerdir. Essen, Kerkük, Kiruna (İsveç) ve Pittsburg (Rusya) bu şehirlere örnek verilebilir. Turizm şehirleri, doğal ve beşerî turizm varlıklarının bulunması sayesinde gelişen şehirlerdir. Miami, Venedik, Barcelona, Roma, Dubai ve Singapur turizm şehirlerine örnek verilebilir.
• Kültürel şehirler; bilim, sanat ve eğitim gibi çeşitli kültürel faaliyetlerin ön planda olduğu şehirlerdir. Oxford, Cambridge, Pricenton (ABD) ve Salamanca (İspanya) kültür şehirlerine örnek verilebilir.
• Ticaret şehirleri, genellikle ulaşım hatlarının geliştiği ve ticari faaliyetlerin yoğunlaştığı şehirlerdir. New York, Hong Kong, Shangay, Paris, Londra ve Tokyo ticaret şehirlerine örnek verilebilir.

Türk-İslam Şehirleri

• İslamiyet’in kabulüyle Türkler tarafından göçebe yaşam tarzı yavaş yavaş terk edilmeye başlanmış ve bu doğrultuda IX. yüzyıldan itibaren Taşkent, Fergana, Buhara, Semerkant ve Tebriz gibi önemli Türk-İslam şehirleri ortaya çıkmıştır. 
• Maveraünnehir Bölgesi’nde yer alan Semerkant ve Buhara, sahip olduğu verimli topraklar ve İpek Yolu üzerinde yer almasından dolayı sürekli olarak saldırılara maruz kalmıştır.

Türkiye’de Fonksiyonlarına Göre Şehirler – Türkiye’de Şehirlerin Fonksiyonları

• Tarım şehirleri; Tarım şehirlerindeki nüfusun önemli bir kısmı, geçimini tarımdan sağlar. Bu yerleşim birimlerinde yaşayanların bir kısmı da ticaret, hizmet ve sanayi sektörlerinde çalışarak geçimini sağlar. Tarım şehirlerindeki sanayi kuruluşlarının önemli bir kısmı; makarna, yağ, süt, peynir vb. tarımsal ürünler üretmektedir. Rize, Ordu, Giresun, Ağrı, Hakkâri, Van, Erzincan, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Ceyhan, Kadirli, Dörtyol, Mut, Söke, Tire, Turgutlu ve Salihli tarım şehirlerinin örneklerindendir.
• Ticaret şehirleri; Sanayisinin gelişmiş ve ulaşımının elverişli olması, İstanbul’u Türkiye’nin en büyük ticaret merkezi hâline getirmiştir. Geniş bir hinterlanda sahip olan İzmir, Ege’nin; Samsun ise Karadeniz’in en büyük ticaret merkezidir. Adana, Mersin , İzmir, Bursa, İstanbul ve Trabzon’daki serbest bölgeler, bu illerin ticari önemini artırmaktadır.
• Liman şehirleri; Gelişmesinde limanların etkisinin daha fazla olduğu şehirlere liman şehri denir. Türkiye’nin işlek limanlarının başında İstanbul ve İzmit limanları gelmektedir. Geniş bir hinterlanda sahip olan İzmir, Ege’nin en büyük liman kentidir. Akdeniz’deki başlıca liman şehirleri İskenderun, Mersin ve Antalya’dır.
• Sanayi şehirleri; Ekonomisinde sanayinin ön planda olduğu şehirlere sanayi şehirleri denir.  Zonguldak, Karabük, Karadeniz Ereğlisi, Kırıkkale, Batman, Bursa, İzmir, İskenderun, Gaziantep, İzmit ve İstanbul sanayi şehirlerinin başlıcalarıdır.  Bu tür şehirlerde çalışan nüfusun önemli bir kısmı sanayi alanında çalışmaktadır.
• Askeri şehirler; Askerî tesislerin ya da ordunun önemli bir kısmının bulunduğu bu tür yerlere askerî şehir denir. Sarıkamış ve Çorlu, bu tür şehirlerin başlıca örnekleridir.
• İdari şehirler; Ülkelerin başkentleri bu özelliği taşımaktadır. Bakanlıklar, yabancı ülke temsilcilikleri ve genel müdürlükler gibi birçok idari merkez, Ankara’da bulunmaktadır.
• Turizm şehirleri; Antalya, Alanya, Marmaris, Alaçatı ve Bodrum turizm şehirlerinin başlıcalarıdır.
• Maden şehirleri; Gelişmesinde, madenlerin etkili olduğu şehirlere maden şehri denir. Zonguldak, Karabük, Batman ve Soma bu tür şehirlerdendir.
• Kültür -eğitim şehirleri; Kültür şehirlerinin özelliği, gelişmesinde eğitim kurumlarının belirgin bir etkisinin bulunmasıdır. Bu tür şehirlerin tipik örneklerinden biri Eskişehir’dir. İstanbul, Ankara ve İzmir gibi şehirler de diğer fonksiyonlarının yanı sıra sahip oldukları üniversitelerden dolayı kültür şehirleri grubunda yer almaktadır.
• Ulaşım şehirleri; Özellikle ana yolların kavşağında bulunan şehirler hızlı gelişmektedir. Ulaşım şehirleri olarak adlandırılan bu şehirlerin başlıcaları Afyonkarahisar, Ankara, Konya ve Gaziantep’tir.

Sakin şehirler

Sakin şehirler Cittaslow (Çitaslov) olarak tanımlanmaktadır. Citta İtalyanca şehir slow ise İngilizcede yavaş anlamına gelmektedir.

• Şehirlerin mimari yapılarını gelenek ve göreneklerini, zanaatlarını, yerel yemeklerini ve esnafını korumaktır. Bu şehirlerde insanların rahatça gezebilecekleri ve dinlenebilecekler belirli alanlar trafiğe kapatılmaktadır. Hava ve ses kirliliğini önlemek amacıyla bisiklet ve fayton kullanımı özendirilmektedir.
• Türkiye’de sakin şehir unvanına sahip 14 şehir bulunuyor. Bu unvanı ilk alan şehir Seferihisar’dır (İzmir). Eğirdir (Isparta), Gerze (Sinop), Gökçeada (Çanakkale), Akyaka (Muğla), Perşembe (Ordu), Halfeti (Şanlıurfa), Şavşat (Artvin),Taraklı (Adapazarı), Uzundere (Erzurum),Yenipazar (Aydın),Yalvaç (Isparta), Vize(Kırklareli) ve Göynük (Bolu) ülkemizdeki diğer sakin şehirlerdir. Bu şehirler sakin şehir unvanıyla birlikte önemli bir turizm potansiyeline kavuşmuşlardır.

Şehirlerin Etki Alanları

Şehirler fonksiyonlara göre küresel, bölgesel ve yerel etkiye sahiptir.

• Örneğin dünya ekonomisinde önemli bir yere sahip olan New York, Londra, Paris ve Tokyo sermayenin küresel dolaşımını kontrol eden şehirler konumundadır.  Bu yerler aynı zamanda mal, hizmet, bilgi ve kültürel öge üretim alanlarıdır.
• Bazı şehirler ise uluslararası etkiye sahip olmamakla birlikte çevresindeki bazı ülkeler üzerinde etkiye sahiptir. Bu şehirler aynı zamanda küresel şehir adaylarıdır.  Madrid, İstanbul, Mumbai, Dubai ve Sao Paulo bu tür şehirlerdendir.
• Şehirlerin bir kısmı da yerel etkiye sahiptir. Bu tür şehirler, içinde yer aldığı ülkenin bir kısmını etkilemektedir. Örneğin Erzurum, çevresinde yer alan Ağrı, Iğdır, Kars ve Bayburt gibi şehirlere ve bunların kırsal alanlarına etkide bulunmaktadır.

Şimdi Şehirlerin Fonksiyonları ve Türkiye’de Şehirleşme soru çözümlerine devam edebilirsin!

Coğrafya dersinde bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Şehirlerin Fonksiyonları ve Türkiye’de Şehirleşme konusu, YKS Coğrafya testi için temel konulardan biri olduğu için iyice pekiştirmen önemli. Şehirlerin Sınıflandırılması, Türk-İslam Şehirleri, Sakin Şehirler, Şehirlerin Etki Alanları gibi alt başlıklar pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Bu da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Şehirlerin Fonksiyonları ve Türkiye’de Şehirleşme konusundan direkt soru gelebildiği gibi, farklı konuların da içinde sıkça geçtiğini görüyoruz. YKS Coğrafya ve okul yazılılarında sıklıkla sorulması tercih edilen konulardan biri.

Bilgileri, tanımları ve önemli tarihi gelişmeleri öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Konu anlatımı yazımıza da göz attıktan sonra, kendi kaynaklarından sonra MEB Kaynaklarına da göz atmanı tavsiye ediyoruz.?  Coğrafya netleri yükseltmedeki anahtar bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek.

☀️☀️☀️

Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.