Konu çalışmalarını tamamladıktan sonra, zaman zaman notlarına ve formüllere bakmaya ihtiyaç duyabilirsin. Tekrar yaparken ya da soru çözerken notlara göz atmak ve gerekli ipuçlarını almak, öğrenme aşamasında sana epey yardımcı olacaktır. Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, her konuda mutlaka görmen gereken ipuçlarını, formülleri, ders notlarını senin için derliyoruz!? Bu yazımızda Alkinler (Asetilenler), Alkinlerin Adlandırılması, Uç Alkinler, Özel Adlandırmalar, Alkin Tepkimeleri olan Yanma, Katılma, Tollens ve Fehling Ayıracı, Polimerleşme, Yer Değiştirme Tepkimeleri ve çok daha fazlası hakkında bilmen gerekenler ile Alkinler konusuna ait soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz ipuçları yer alıyor. Umarız bu notlar sana yardımcı olur. İyi okumalar!
Bu notlar, Kunduz eğitmenimiz Rıdvan Hoca tarafından hazırlandı. Rıdvan Hoca’nın öğrencilere bir öğüdü var: “Kimya hayattır ve hayat boşlayanları sevmez!”
Alkinler Genel Özellikleri
Alkin Nedir? Alkinlerin Formülü Nedir? Asetilenin Formülü Nedir? Uç Alkin Nedir?
- Yapısında bir tane üçlü bağ bulunduran hidrokarbonlara alkin, yapısında birden fazla üçlü bağ bulunduran alkinlere polialkin denir.
- Alkinler yapısında üçlü bağ bulundurduğundan en az iki tane pi bağı içerir.
- Doymamış hidrokarbonlardır.
- sp hibritleşmesi yapmış karbon atomu içerirler.
- Genel formülleri CnH2n-2’dir.
- Aynı karbon sayılı sikloalkenler ve alkadienler ile yapı izomeridir.
- Alkinlerin en basit üyesi 2 karbonlu olan etin (asetilen, C2H2) bileşiğidir.
- Asetilen molekülü doğrusal bir gerometriye sahiptir. Bağ açısı 180°’dir. VSEPR gösterimi AX2 olup, karbon atomları sp hibritleşmesi yapmıştır.
- Asetilenin bir hidrojen eksik haline etinil (C2H) denir.
- Alkinler de alkanlar ve alkenler gibi apolar bileşiktir.
- Yapısındaki üçlü bağ 1 ve 2 numaraları karbonlar arasında olan alkinlere uç alkin, ana zincirdeki diğer karbonlar arasında olan alkinlere ise iç alkin denir.
Alkinlerin Adlandırılması
- Üçlü bağın içinde bulunduğu en uzun karbon zinciri seçilir.
- Ana zincire numara verme işlemi üçlü bağa göre yapılır. Üçlü bağ hangi uca yakınsa numara verme işlemine o uçtan başlanır.
- Üçlü bağ her iki uca eşit mesafede ise önce dallanma, sonra alfabetik önceliğe bakılır.
- Bileşikteki yan grupları adlandırma işlemi alkanlardaki kurallara göre yapılır. Yan gruplar yazıldıktan sonra üçlü bağın bulunduğu karbonlardan numarası küçük olanın numarası yazılır ve ana zincirin karşılığı olan alkanın sonundaki -an eki yerine -in eki getirilerek adlandırma yapılır.
- 2 ve 3 karbonlu alkinlerde üçlü bağın yerini belirtmeye gerek yoktur.
- Birden gazla üçlü bağ varsa her bir üçlü bağın yeri ayrı ayrı belirtilir ve -in eki yerine üçlü bağ sayısı iki ise -diin, üç ise -triin eki getirilir.
Alkinlerin Özel Adlandırılması
Alkinlerin özel adlandırılması ilk üyesi olan asetilene göre yapılır. Aralarında üçlü bağ bulunan karbon atomları (asetilen) merkez kabul edilir. Bu merkeze bağlı gruplar alfabetik sıraya göre yazılır ve sonuna asetilen kelimesi getirilir.
Bir organik bileşikte hem alken hem de alkin bir aradaysa ve zincir uçlarına eşit mesafedelerse alkene numaralandırma önceliği verilir. Eğer eşit mesafede değillerse, zincir ucuna kim yakınsa ona küçük numara verilir.
- Karpit, su ile tepkimete sokularak asetilen elde edilir.
- Asetilen, petrolün çok yüksek sıcaklıklarda parçalanmasıyla da elde edilebilir.
Alkinlerin Tepkimeleri – Alkinlere Su Katılması – Katılma Tepkimesi Nedir?
- Oksijenle yanma tepkimesi verirler.
C2H2 (g) + 5/2 O2 (g) → H2O (s) + 2 CO2 (g)
- Katılma tepkimesi verirler. Katılma tepkimelerinde Markovnikov Kuralı geçerlidir. Alkinlerde 2 tane pi bağı olduğu için doyururken 2 molekül katılması gerekir.
- Alkinlere palladyum (Pd) katalizörlüğünde 1 mol H2 katılırsa alken, platin (Pt) katalizörlüğünde 2 mol H2 katılırsa alkan elde edilir.
- Alkinler, halojenlerle katılma tepkimesi verir ve bromlu suyun kızıl kahve rengini giderir.
- Halojen asidiyle (HX) katılma tepkimesi verir.
- Asetilene asit katalizörlüğünde su katılması sonucu önce kararsız bir bileşik olan enol, sonra denge tepkimesiyle kararlı bir bileşik olan asetaldehit oluşur. (Tautorleşme tepkimesi)
- Alkinlere palladyum (Pd) katalizörlüğünde 1 mol H2 katılırsa alken, platin (Pt) katalizörlüğünde 2 mol H2 katılırsa alkan elde edilir.
- Polimerleşme tepkimesi verirler.
- Üç tane asetilen molekülünün 600 °C sıcaklıkta bir araya gelmesi sonucu (trimerleşme) benzen bileşiği elde edilir.
- Asetilene HCl katılması ile oluşan vinil klorür polimerleşerek polivinil klorür (PVC) adı verilen polimeri oluşturur.
- Üç tane asetilen molekülünün 600 °C sıcaklıkta bir araya gelmesi sonucu (trimerleşme) benzen bileşiği elde edilir.
- Yer değiştirme tepkimesi verirler.
- Asetilenin amonyaklı AgNO3 çözeltisi ile tepkimesi sonucu beyaz renkli bir çökelek oluşur. Amonyaklı AgNO3 (Tollens ayıracı) önce [Ag(NH3)2]+ kompleks iyonunu, sonra bu kompleks asetilen ile tepkimeye girerek suda çözünmeyen beyaz çökeleği oluşturur.
- Asetilenin amonyaklı CuNO3 çözeltisi ile tepkimesi sonucu kırmızı renkli bir çökelek oluşur. Amonyaklı CuNO3 (Fehling ayıracı) önce [Cu(NH3)2]+ kompleks iyonunu, sonra bu kompleks asetilen ile tepkimeye girerek suda çözünmeyen kırmızı çökeleği oluşturur.
- Asetilenin amonyaklı AgNO3 çözeltisi ile tepkimesi sonucu beyaz renkli bir çökelek oluşur. Amonyaklı AgNO3 (Tollens ayıracı) önce [Ag(NH3)2]+ kompleks iyonunu, sonra bu kompleks asetilen ile tepkimeye girerek suda çözünmeyen beyaz çökeleği oluşturur.
Asetilen bileşiği Fehling ve Tollens ayıraçları ile yer değiştirme yepkimesi vererek metal asetilenür tuzlarını oluşturur. Bu tuzlar darbelere karşı dayanıksız olup patlayıcı özelliktedir. İç alkinler Fehling ve Tollens ayıraçları ile tepkime vermezler.
Konu hakkındaki videomuzu izleyerek öğrendiklerini pekiştirebilirsin!
Şimdi soru çözümlerine devam edebilirsin!
Alkinler konusunda bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Alkinler konusu, AYT Kimya testi için temel konulardan biri olduğu için iyice pekiştirmen önemli. Alkinler (Asetilenler), Alkinlerin Adlandırılması, Özel Adlandırmalar, Alkin Tepkimeleri olan Yanma, Katılma, Polimerleşme, Yer Değiştirme Tepkimeleri gibi alt başlıklar pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Bu da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Bu konudan direkt soru gelebildiği gibi, farklı konuların da içinde sıkça geçtiğini görüyoruz. TYT ve AYT Kimya’da sıklıkla sorulması tercih edilen konulardan biri.
Bilgileri, tanımları, formülleri ve kuralları öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Kimya konu anlatımı videolarımıza da göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB tarafından yayınlanan Kazanım Testlerini de çözmeni tavsiye ediyoruz. Kimya netleri yükseltmedeki anahtar bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek. Kunduz’da şu ana kadar, Alkinler konulu binlerce soru alanında uzman Kimya eğitmenleri tarafından çözüldü. Daha fazla Alkinler sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin! Uygulamamız içerisinden ücretsiz erişebileceğin soru ve detaylı çözümler ile, bu konudaki hakimiyetini arttırman mümkün!