Konu çalışmalarını tamamladıktan sonra, zaman zaman notlarına ve formüllere bakmaya ihtiyaç duyabilirsin. Tekrar yaparken ya da soru çözerken notlara göz atmak ve gerekli ipuçlarını almak, öğrenme aşamasında sana epey yardımcı olacaktır. Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, her konuda mutlaka görmen gereken ipuçlarını, formülleri, ders notlarını senin için derliyoruz!? Bu yazımızda Alkollerin Genel Özellikleri, Monoalkoller ve Polialkoller, Alkollerin Sınıflandırılması, Alkollerin Adlandırılması, Önemli Alkoller, Eterlerin Genel Özellikleri, Eterlerin Adlandırılması, Eterlerin Kullanım Alanları ve Alkol – Eter Bağlantısı ve çok daha fazlası hakkında bilmen gerekenler ile Alkoller ve Eterler konusuna ait soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz ipuçları yer alıyor. Umarız bu notlar sana yardımcı olur. İyi okumalar!
Bu notlar, Kunduz eğitmenimiz Rıdvan Hoca tarafından hazırlandı. Rıdvan Hoca’nın öğrencilere bir öğüdü var: “Kimya hayattır ve hayat boşlayanları sevmez!”
ALKOL VE ETER
ALKOLLER VE ETERLERİN ÖZELLİKLERİ
???
20 Soruda Alkoller ve Eterler
Alkoller ve Eterler: Özellikleri – Eterlerin ve Alkollerin Adlandırılması
Alkoller
- sp3 hibritleşmesi yapmış C atomuna hidroksil grubunun (-OH) bağlanması ile oluşan organik bileşiklere alkol denir.
- R-OH şeklinde gösterilirler.
- Genel formülleri CnH2n+1OH (CnH2n+2O) şeklindedir.
- -OH grubunun bağlı olduğu karbon atomu pi bağı yapmışsa veya aynı karbon atomunda birden fazla sayıda -OH grubu bağlı ise bu bileşikler alkol değildir.
- Polar yapılıdırlar.
- Suda iyi çözünürler.
- Suda moleküler olarak çözünürler. Sulu çözeltileri elektrolit değildir.
- Hem kendi molekülleri arasında hem de su molekülleri ile hidrojen bağı oluştururlar.
- Su ve alkol moleküllerinin geometrileri kırık doğrudur.
- Yapısında bir tane hidroksil grubu bulunduran alkollere monoalkol, farklı karbon atomlarında birden fazla sayıda hidroksil grubu bulunduran alkollere polialkol denir.
- Aynı karbon sayılı monoalkoller ile eterler yapı izomeridir.
- Monoalkollerde karbon sayısı arttıkça erime ve kaynama noktası artar.
- Aynı karbon sayılı monoalkollerde dallanma arttıkça moleküller arası çekim kuvvetleri azalacağından kaynama noktası düşer.
- Alkollerin yapısındaki hidroksil grubu sayısı arttıkça kaynama noktası artar.
- Aynı sayıda hidroksil grubu içeren alkollerde karbon sayısı arttıkça polarlık azalacağından alkollerin sudaki çözünürlüğü azalır.
Alkollerin Sınıflandırılması
- Alkollerde hidroksilin bağlı olduğu karbon atomuna α (alfa) karbon atomu denir. CH3-CH2-OH yapısında CH2’deki karbon atomu alfadır.
- Alkoller içerdikleri hidroksil grubu sayısına göre ya da hidroksilin bağlı olduğu alfa karbon atomuna göre sınıflandırılabilir.
- Alfa karbonuna bir tane alkil grubu bağlı ise birincil karbon atomu, alkole ise birincil (primer) alkol denir.
- Alfa karbonuna iki tane alkil grubu bağlı ise ikincil karbon atomu, alkole ise ikincil (sekonder) alkol denir.
- Alfa karbonuna üç tane alkil grubu bağlı ise üçüncül karbon atomu, alkole ise üçüncül (tersiyer) alkol denir.
- Metanol (CH3-OH), alfa karbonuna alkol grubu bağlı olmamasına rağmen primer alkoldür.
- Polialkoller; primer, sekonder ve tersiyer alkol özelliklerini bir arada gösterebilirler.
Alkollerin Adlandırılması
- Hidroksil grubunun içinde bulunduğu en uzun karbon zinciri seçilir.
- Hidroksil grubuna küçük numara gelecek uçtan başlanaarak zincirdeki karbon atomları numaralandırılır.
- Zincirdeki alkil gruplarının yeri ve adı belirtilir.
- Hidroksil grubunun yeri belirtilerek zincirdeki karbon sayısına karşılık gelen alkanın adı söylenir ve sonuna -ol eki getirilir.
- Molekül birden fazla hidroksil grubu içeriyorsa yerleri belirtilip adlandırmadaki -ol ekinin önüne di-, tri-, tetra- gibi ekler getirilir.
- Molekül ikili ya da üçlü bağ içeriyorsa ikili ve üçlü bağların yerleri belirtilir. Zincirdeki karbon atomu sayısına göre hidrokarbon adı söylenir ve sonra hidroksil grubunun yeri belirtilip -ol eki getirilir.
- Alkollerin, alkenlere ve alkinlere göre numaralandırma ve adlandırma önceliği vardır.
- Yaygın adlandırma yapılırken alkilin özel adı varsa alkil adı söylenir. Sonuna alkol sözcüğü getirilir.
Önemli Alkoller
Metanol (Metil Alkol)
- Alkollerin en basit üyesi CH3OH formülüne sahip metanoldür.
- Kaynama noktası 64,7 °C’tır.
- Açık mavi bir alevle yanar.
- Odunun havasız ortamda ve yüksek sıcaklıklarda damıtılmasından elde edildiğinen metanole “odun alkolü” de denir.
- Metanol, yüksek sıcaklık ve basınçta karbonmonoksitin hidrojen gazı ile tepkimesinden de elde edilebilir.
- Oldukça zehirlidir. Vücuda az miktarda alınması körlüğe, fazla miktarda alınması ölüme neden olabilir.
- Araçlarda yakıt olarak kullanılabilmektedir.
Etanol (Etil Alkol)
- En yaygın kullanıma sahip alkoldür. C2H5OH formülüyle ifade edilir.
- Kaynama noktası 78 °C’tır.
- Şekerin fermantasyonu ile elde edilebilir.
- Alkil halojenürlerin seyreltik NaOH ya da KOH çözeltileriule ısıtılması sonucu elde edilebilir. (Yer değiştirme tepkimesi gerçekleşir.)
- Saf etanol, endüstri açısından oldukça önemli bir maddedir. Endüstriyel amaçla kullanılan etanol etene asidik ortamda su katılması ile elde edilir.
- Polar yapılıdır, suda iyi çözünür.
- Mısır, buğday, şeker kamışı gibi bitkilerin fermantasyonu ile elde edilebildiği için yenilebilir bir enerji kaynağıdır.
- Yakıt olarak doğrudan veya benzinle karıştırılarak kullanılabilir.
- Benzine göre daha düşük enerjiye sahiptir.
- Sağlık alanında dezenfektan olarak kullanılır.
- Canlı dokulardaki zararlı mikroorganizmaların yok edilmesinde antiseptik madde olarak kullanılır.
- İyi bir çözücüdür. Bu nedenle ilaç, parfüm, kolonya, boya ve kozmetik sektöründe kullanılır.
- Pek çok organik bileşiğin sentezinde başlangıç maddesi olarak kullanılır.
- 140 °C sıcaklıkta ve asidik ortamda 2 mol etanolden 1 mol su çekilmesi ile dietil eter elde edilir. Bu tepkime kondenzasyon tepkimesidir.
- Karboksilli asitler ile tepkimesinden esterler elde edilir. Bu tepkimeye esterleşme tepkimesi denir.
Etandiol (Glikol)
- C2H6O2 formülüne sahip bir polialkoldür.
- Bazı polimerlerin üretiminde hammadde olarak kullanılır.
- Otomobil radyatörlerinde antifriz olarak kullanılır.
- Suda iyi çözünür.
- Hidrojen bağı yapabilme kapasitesi fazla olduğu için kaynama noktası yüksektir.
- Kaynama noktası 197 °C’tır.
Propantriol (Gliserin)
- C3H8O3 formülüne sahip bir polialkoldür.
- Şurup kıvamında renksiz bir maddedir.
- Suda iyi çözünür.
- Kaynama noktası 290 °C’tır.
- Gıda endüstrisinde tatlandırıcı olarak kullanılır.
- Eczacılıkta ağız bakım suyu ve nemlendirici krem gibi kişisel bakım ürünlerinin yapısında bulunur.
- Öksürük şuruplarında kullanılır.
- Bazı patlayıcıların üretiminde (nitrogliserin) hammadde olarak kullanılır.
???
Eterler
- Bir okijen atomuna iki radikal grubun (R-) bağlanması ile oluşan bileşiklerdir.
- Bir kez alkillenmiş alkol veya iki kez alkillenmiş su olarak da tanımlanabilir.
- Alifatik, aromatik veya her iki yapıda da olabilirler.
- Genel olarak R-O-R veya R-O-R’ şeklinde gösterilirler.
- Genel formülleri monoalkoller ile aynı olup CbH2n+2O’dur.
- Eterlerde alkil ya da aril grupları aynı ise simetrik (basit) eter, farklı ise asimetrik (karışık) eter olarak adlandırılır.
- Eterler renksizdir.
- Kendilerine özgü kokuları vardır.
- Molekül geometrileri açısaldır.
- Genel olarak yoğunlukları suyun yoğunluğundan düşüktür.
- Polar yapılıdırlar.
- Eter molekülleri arasında hidrojen bağı yoktur. Ancak eter ve su molekülleri arasında hidrojen bağı vardır. Bu nedenle eterler az da olsa suda çözünür.
- Eter moleküllerindeki karbon sayısı arttıkça sudaki çözünürlükleri azalır.
- Eterlerin kaynama nokyası, aynı sayıda karbon atomu içeren monoalkollerden daha düşüktür.
Eterlerin Adlandırılması
- Eterler adlandırılırken oksijen atomuna bağlı en uzun karbon zinciri seçilir ve numaralandırılır.
- Karbon atomlarına numara verilirken alkoksi (RO-) grubuna en yakın uçtan başlanır.
- Önce alkoksi grubunun yeri ve adı belirtilir. Sonra ana zincirdeki karbon sayısına karşılık gelen hidrokarbonun adı söylenir.
Yaygın (Özel) Adlandırma
Oksijen atomuna bağlı alkil ya da aril gruplarının adı alfabetik sıraya göre yazıldıktan sonra sonuna eter sözcüğü getirilir.
Eterlerin Kullanım Alanları
- Eterler kimyasal tepkimelere karşı oldukça ilgisizdir.
- Seyreltik asitler ve bazlarla tepkime vermezler.
- Düşük polariteye sahip olmaları nedeni ile organik maddeler için iyi bir çözücüdür.
- Organik bileşiklerin ekstraksiyonunda (özütlenmesinde) kullanılırlar. (Dietil eter)
- Yanıcıdırlar.
- Havadaki oksijenle etkileşerek patlayıcı özellikteki peroksitleri oluşturabilirler.
- Dietil eter, tıpta ilk kez anestezi maddesi olarak kullanılmıştır. Ancak nabzı, solunumu ve kan basıncını etkilemesi, solunum yollarını tahriş etmesi ve mide bulantısına sebep olma gibi yan etkilerinden dolayı anestezide kullanımı azalmıştır.
- Sanayide MTBE diye adlandırılan ter-bütil metil eter benzinin oktan sayısını arttırmada kullanılırken çevre kirliliğine neden olma ihtimalinden dolayı son dönemlerde kullanımından vazgeçilmiştir.
Alkol – Eter Bağlantısı: İzomerlik
Aynı karbon sayılı monoalkoller ile eterler birbirinin fonksiyonel grup izomeridir.
???
Şimdi soru çözümlerine devam edebilirsin!
Alkoller ve Eterler konusunda bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Alkoller ve Eterler konusu, AYT Kimya testi için temel konulardan biri olduğu için iyice pekiştirmen önemli. Alkollerin Genel Özellikleri, Monoalkoller ve Polialkoller, Alkollerin Sınıflandırılması, Alkollerin Adlandırılması, Önemli Alkoller, Eterlerin Genel Özellikleri, Eterlerin Adlandırılması, Eterlerin Kullanım Alanları ve Alkol – Eter Bağlantısı gibi alt başlıklar pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Bu da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Bu konudan direkt soru gelebildiği gibi, farklı konuların da içinde sıkça geçtiğini görüyoruz. TYT ve AYT Kimya’da sıklıkla sorulması tercih edilen konulardan biri.
Bilgileri, tanımları, formülleri ve kuralları öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Sınava hazırlık uzun bir maraton. Kunduz ekibi olarak bu yolculukta yanında olmayı çok isteriz! Alanında uzman Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.