Bileşikler konusu, TYT Kimya ve AYT Kimya için önemli bir konu. Her sene mutlaka soru geliyor. İlk konulardan biri olması sebebiyle, diğer konular için de bir temel oluşturuyor. Dilersen, bir önceki konu olan Periyodik Sistem konusunu tekrar ederek başlayabilirsin. Bilgileri öğrendikten sonra soru çözmeye başladığında bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz eğitmenlerimizden Tıp öğrencisi Sefa, Bileşikler konusu hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı ve mutlaka görmen gereken örnek soruları seçti!
BİLEŞİKLER
BİLEŞİK NEDİR?
Bileşik Nedir? Bileşikler Konu Anlatımı
Uzayda yer kaplayan, hacmi olan, kütlesi olan, eylemsizlik gösteren, tanecikli yapıda olan herhangi bir şeye madde denir.
Maddeler, saf madde ve karışım olmak üzere ikiye ayrılır.
Karışımlar ise homojen ve heterojen karışımlar olmak üzere iki sınıfta incelenir.
Saf maddeler de element ve bileşik olmak üzere iki sınıfta incelenir.
Maddenin en küçük yapı birimi atomlardır. Atomlar birleşerek maddeleri meydana getirir.
Saf Madde – Element ve Bileşik Nedir?
Tek cins atom içeren maddelerdir. Örneğin su, alkol veya tuz saf maddeler arasında gösterilmektedir.
Saf maddeler yoğunluk, hal değişim sıcaklıkları (hal değiştirirken sıcaklık sabit kalır), çözünürlük ve esneklik katsayısı gibi belirli özelliklere sahiptirler.
A) Elementlerin Özellikleri:
- Elementlerin yapısında aynı cins atomlar bulunur. Örneğin elementi oksijeni simgeler.
- Elementler saf ve homojenlerdir.
- Fiziksel veya kimyasal yöntemlerle daha basit bileşenlere parçalanamazlar.
- Elementler semboller ile gösterilir, sembolle göstermeyi ilk uygulayan kişi J.J.Berzelius’tur.
- Elementlerin monoatomik gösterimleri semboldür, moleküler gösterimleri formüldür. Örneğin Fe, Cu, Cl, Ne, Ag, K, P gibi gösterimler monoatomik gösterimdir ve semboldür. , gibi gösterimler ise formüldür.
Monoatomik elementler doğada tek atomlu halde bulunan elementlerdir. Soygazlar bu gruba girer. He,Ne,Ar,Kr bu tip elementlere birer örnektir.
Diatomik elementler doğada ikili moleküller halinde bulunan elementlerdir. Cl₂, H₂, O₂, N₂ bu tip elementlere örneklerdir. Poliatomik elementler ise doğada ikiden fazla atom içeren moleküller halinde bulunan elementlerdir. S₈ ve O₃ bu tip elementlere örnektir.
B) Bileşiklerin Özellikleri:
Bileşiğin tanımı iki ya da daha fazla cinste atomun bir araya gelerek oluşturduğu saf maddeler olarak söylenebilir. Bileşikler saf maddedir. Çünkü farklı cins atomlardan oluşuyor olsalar da, aynı cins moleküllerden meydana gelirler.
Bileşiği elementten ayıran temel özellik kimyasal reaksiyonlarla daha basit yapıda maddeye, hatta elementlere ayrışmasıdır. Elementlerden farklı olarak farklı cins atomlar içerirler. Örneğin su 2 hidrojen atomuyla 1 oksijen atomunun birleşmesiyle oluşmuş bir bileşiktir.
Bileşiği karışımdan ayıran temel özellikler ise:
- Saf olması,
- Yapısındaki elementleri belli oranda bulunması,
- Kendisini meydana getiren elementlerden tamamen farklı fiziksel ve kimyasal özellikler göstermesidir.
- Karışımlar fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrıldıkları halde bileşikler ayrılamazlar. Bileşikler, fiziksel yöntemlerle ayrıştırılamaz. Yalnızca kimyasal yöntemlerle bileşenlerine ayrışabilirler.
Bileşiklerin Sınıflandırılması:
Bileşikler iyonik bileşikler ve kovalent bileşikler olmak üzere 2 sınıfa ayrılır.
- İyonik bileşikler; metal ve ametal atomları arasında elektron alışverişi gerçekleşmesiyle oluşan bileşiklerdir.
- Yapılarında iyonik bağ bulunur.
- Örnek: NaCl, CaO, KCl, MgO, NaF.
- Kovalent bileşikler; elektronların atomlar arasında ortaklaşa kullanılmasıyla oluşan bileşiklerdir.
- Kovalent bileşikler; apolar kovalent bileşik ve polar kovalent bileşik olmak üzere ikiye ayrılır.
- Yapılarında kovalent bağ bulunur. Örnek: HF, HCl.
Bileşikler İçin Formül Yazma ve Adlandırma
Elementler sembollerle gösteriliyorken, bileşikler formül ile gösterilir. Bileşikler sembollerle gösterilmez. Formüller, iki gruba ayrılır.
Kaba (Basit) Formül:
- Bileşikteki atomların cinsini ve oranını belirten formüldür.
- Kaba formül ile bileşiğin molekül ağırlığı hesaplanamaz.
Gerçek (molekül) formül
- Bileşikteki atomların cinsini, oranını ve sayısını belirten formüldür.
- Bileşiğin molekül ağırlığı hesaplanabilir.
- İyonik bağlı bileşiklerin kaba formülleri ile gerçek formülleri aynıdır. Kovalent bağlı bileşiklerde ise bir tane kaba formüle ait çok sayıda gerçek formül olabilir.
Bileşiklerin Adlandırılması
Adlandırmaya geçmeden önce bilmen gereken anyonların ve katyonların isimlerine göz atalım.
1. METAL + AMETAL Bileşikleri
Metalin Adı + Ametal iyonunun adı + ür eki şeklinde yazılır.
Fakat bu kısımda iki element için istisnamız var. Ametal oksijense oksit, kükürt ise sülfür şeklinde okunur. (-ür eki almaz)
NOT: Metal atomu birden fazla değerlik alıyorsa, adın sonuna değerlik parantez içinde roman rakamıyla belirtilir ve Türkçe okunur.
2. METAL + KÖK Bileşikleri
Metalin adı + KÖK adı yazılır.
KÖK’ün birim sayısı “1” değilse paranteze alınır.
3. KÖK + KÖK Bileşikleri
Katyon olan KÖK + Anyon olan KÖK adı yazılır.
4. KÖK + AMETAL Bileşikleri
KÖK + Ametal Adı + ür şeklinde yazılır.
5. Ametal + Ametal Bileşikleri
1. Ametalin latince sayısı + 1. Ametalin adı + 2. Ametalin latince sayısı + 2. Ametalin anyon adı = Bileşik adı
Not : Birinci element için “mono” ön eki kullanılmaz. İlk elementte ön ek olmaması bu elementin atom sayısının bir tane olduğunu gösterir.
İkinci elementin atom sayısı bir ise “mono” ön eki kullanılır.
Bazı kovalent bağlı bileşiklerin günlük hayatta kullanılan isimleri de vardır ve yukarıdaki kuralın dışındadır.
Yaygın olarak kullanılan bileşikler:
DEĞERLİK BULMA – Bir Bileşiğin Değerlik Elektron Sayısı Nasıl Bulunur?
- A grubu metalleri bileşiklerinde daima aynı değerliği alırlar. 1A (+1), 2A (+2), 3A (+3) değerlik alır
- B grubu metalleri (Geçiş metalleri) bileşiklerinde farklı (+) değerlik alabilirler. (Fe+2, Fe+3, Cr+3, Cr+6 olduğu gibi)
- Ametallerin (-) değerlikleri genellikle bir tanedir. Fakat farklı (+) değerlik alabilirler. (Cl–, Cl+, Cl+3, Cl+5, Cl+7, S-2, S+2, P-3, P+3 gibi)
- Hidrojenin değerliği ametallerle yaptığı bileşiklerde (+1), metallerle yaptığı bileşiklerde (-1) dir.
- Oksijenin değerliği peroksitler hariç (-2) dir.
- Element halindeki atomların değerliği sıfırdır
- Bileşiğin toplam yükü sıfırdır.
Not: Değerliği bilinen elementler yardımıyla bilinmeyenler bulunabilir. Bileşik nötr ise yükler toplamı sıfır olacaktır.
Bileşiklerin Sınıflandırılması
Bileşikler birçok açıdan sınıflandırılabilir.
Asitler ve Bazlar
Tuzlar
Baz katyonu ile, asit anyonundan oluşan bileşiklere tuz adı verilir.
NaOH + HCl -> NaCl + H2O
Bu tepkimede NaOH bazı ile HCl asidi tepkimeye girerek baz katyonu olan Na ve asit anyonu olan Cl bir araya gelerek NaCl dediğimiz sofra tuzunu ve suyu oluşturuyorlar.
Kuvvetli asit + Kuvvetli baz -> Nötr tuz
Kuvvetli asit + Zayıf baz -> Asidik tuz
Zayıf asit + Kuvvetli baz -> Bazik tuz
Oksitler
Flor haricindeki elementlerin oksijen ile yapmış oldukları bileşiklere oksit adı verilir.
- Asidik Oksit: Ametallerin oksijence zengin olan bileşiklerine denir.
- Su ile asitleri oluştururlar.
- Bazlarla tuz oluştururlar.
- Bazik Oksit: Genellikle metal oksitler bazik oksittir.
- Su ile bazları oluştururlar
- Asitlerle tuz oluştururlar.
- Nötr oksit: Ametallerin oksijence eşit veya fakir olan oksitlerine nötr oksit denir.
- Asitlerle, bazlarla ve su ile etkileşmezler.
- Anfoter oksit: Hem asit ile hem de bazla ayrı ayrı reaksiyona girebilen maddelere anfoter maddeler denir.
- Anfoter metaller Pb , Al , Zn
- Asitlere karşı baz, bazlara karşı asit özelliği gösteren maddelere denir.
- Peroksit: İki tane Oksijenin toplam değerliği ise, bu bileşiklere peroksit denir.
- Bileşik Oksit: Farklı değerlik alabilen metal oksitlerin birleşmesi ile oluşan bileşiklere bileşik oksit denir. Bileşiğin yapısında metal her iki değerliğini de bulundurur.
Bileşikler Örnek Soru Çözümü
Bileşikler konusunu tam olarak anlamak için senin de tahmin edeceğin üzere bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Çünkü bilgileri ve kuralları öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekiyor. Kunduz’da şu ana kadar, Bileşikler konulu binlerce soru alanında uzman Kimya eğitmenleri tarafından çözüldü. Şimdi örnek bir soruyu ve daha fazlasını aşağıdan inceleyebilirsin!
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.