Konu çalışmalarını tamamladıktan sonra, zaman zaman notlarına , formüllere ve özetlere bakmaya ihtiyaç duyabilirsin. Tekrar yaparken ya da soru çözerken notlara göz atmak ve gerekli ipuçlarını almak, öğrenme aşamasında sana epey yardımcı olacaktır. Kunduz ekibi olarak, alanında uzman eğitmenlerimizin de desteğiyle, YKS’ye hazırlık sürecinde her konuda mutlaka görmen gereken YKS Coğrafya dersine ait ipuçları, özetleri, formülleri ve notları derlemesi hazırladık!? Bu yazımızda Çığ, Orman Yangınları, Depremler, Çökme, Tektonik ve Volkanik Depremler, Erozyon, Heyelan, Kuraklık, Sel, Taşkın ve çok daha fazlası hakkında bilmen gerekenler ile Doğal Afetler konusuna ait soruları çözerken işine yarayacağını düşündüğümüz ipuçları yer alıyor. Umarız bu notlar sana yardımcı olur. İyi okumalar!☀️
Afetlerin Dağılışı
- Yeryüzündeki afetlerin dağılışı özelliklerine göre farklılık gösterir. Bazı afetler, benzer alanlarda meydana gelir. Örneğin volkanik olaylar ile depremlerin önemli bir kısmı levha sınırlarında gerçekleşir.
- Bazı afetlerin görüldüğü yerler ise birbirinden farklıdır. Örneğin depremler hemen her sıcaklık kuşağında gerçekleşirken kasırgalar tropikal kuşakta ve buraya yakın yerlerde meydana gelir.
Doğal Afetler Nelerdir? Özellikleri ve Görüldükleri Yerler
Şimdi yeryüzünde gerçekleşen afetlerin görüldüğü başlıca yerleri inceleyelim:
Deprem Nedir? Depremlerin Özellikleri
- Göçme depremlere karstik alanlarda rastlanırken; volkanik depremlere, aktif volkanların çevresinde rastlanır. Büyük Okyanus kıyıları bu tür depremlerin görüldüğü yerlerin başında gelir.
- Tektonik depremlerin görüldüğü yerler levha sınırlarıdır. Büyük Okyanus kıyıları ile Alp Himalaya dağ kuşağında yer alan bölgeler, yeryüzünde yıkıcı depremlerin en çok görüldüğü alanlardır.
- Depremin etki alanı, meydana geldiği yere göre değişir. Yer kabuğunun derinliklerinde enerjinin açığa çıktığı yere depremin odak noktası (hiposantr), odak noktasına en yakın yeryüzündeki yere dış merkez (episantr) denir.
- Dış merkez, depremin en çok hasar yarattığı yerdir. Bu kesimden uzaklaştıkça depremin etkisi azalır.
- Birinci derecede deprem bölgeleri depremin yıkıcı etkisinin en fazla olduğu alanlardır. Deprem sonucunda can ve mal kayıpları gerçekleşmektedir.
Volkanizma
- Yeryüzündeki aktif volkanların büyük bir kısmı, Büyük Okyanus kıyılarında yer almaktadır. Bu nedenle Büyük Okyanus kıyılarına “ateş çemberi” denilmektedir.
- Akdeniz kuşağı ile Atlas Okyanusu ortasındaki sırt da volkanik aktivitelerin görüldüğü yerlerdir. Bu bölgeler, volkanik olaylardan birinci derecede etkilenen alanlardır.
Tsunami
- Yeryüzünde tsunami olayı genellikle Pasifik Okyanusu ve çevresinde oluşmaktadır.
- Atlas Okyanusu ve Akdeniz kıyıları da tsunami bakımından riskli bölgelerdir.
- ÖNEMLİ NOT: Bu bölgelerin ortak özelliği büyük ölçekli depremlerin ve volkanik olayların sık görüldüğü alanlar olmasıdır. Bu tür olaylar, tsunami adı verilen büyük dalgalar oluşturmaktadır. Bu dalgalar, yüzlerce km uzaktaki alanları da etkilemektedir.
Heyelan Nedir? – Heyelanların Özellikleri
- Heyelan, zemini kaya ve yapay dolgu malzemesinden oluşan bir yamacın yer çekimi ,eğim,su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve dışa doğru hareketidir.
- Heyelan olaylarına daha çok engebenin fazla olduğu dağlık alanlarda rastlanmaktadır.
- Engebenin yanı sıra iklim koşulları da heyelanı etkilemektedir. Bu nedenle fazla yağış alan dağlık bölgelerde heyelanlara daha çok rastlanmaktadır.
- Endonezya, Papua Yeni Gine, Alaska, Çin, Bolivya, Afganistan, Filipinler, Hindistan ve Meksika can ve mal kayıplarına neden olan heyelanların görüldüğü yerlerin başlıcalarıdır.
Erozyon Nedir? – Erozyonun Özellikleri
- Erozyon, aşınım adı ile de bilinmektedir.
- Yeryüzünde bulunan kayaçlar akarsu ve diğer dış etkenler sebebi ile yıprandığı için yerinden koparak eriyip başka yerlere taşınmaktadır. Bu olay erozyonun oluşumunu ortaya çıkarmaktadır.
- Akarsu ve rüzgar erozyonlarının ortaya çıkmasındaki en büyük faktör bitki örtüsünün yeterli seviyede olmamasıdır.
- Arazi eğimi, iklim, bitki örtüsü, toprak fonksiyonları gibi sebepler sebebi ile doğal erozyon meydana gelmektedir.
- İnsan sebebi ile doğada tahribatların olmasıyla de yapay erozyonlar oluşmaktadır.
Su Baskınları
- Su baskınlarına her mevsim ya da yılın bir döneminde aşırı yağış düşen yerlerde rastlanmaktadır.
- Yeryüzünde su baskınlarının en çok görüldüğü yerler Güneydoğu Asya, Rusya, Avrupa, Kuzey Amerika’nın doğusu ve güneyi, Afrika ve Güney Amerika’dır.
Çığ
- Büyük bir miktarda kar kütlesinin dağdan aşağı kaymasına çığ diyoruz.
- Yeryüzünde çığ olayının dağılışı yer şekilleri ve iklime bağlıdır.
- Kar yağışlarının fazla engebenin çok olduğu yerlerde çığ olayı da fazladır.
- Kuzey Amerika’da Kayalık ve Sierra Nevada, Güney Amerika’da And, Avrupa’da Alpler, Asya’da Himalayalar çığ olaylarının en çok görüldüğü yerlerdir. Çığ olayı sonucunda can ve mal kayıpları gerçekleşmektedir.
Yıldırım
- Şimşek ve yıldırım olayları havadaki su buharıyla ilgili olduğundan bu tür oluşumlara daha çok yağışlı bölgelerde rastlanır.
- Her mevsimi yağışlı olan ekvatoral ve okyanusal iklim bölgelerinde bu tür olaylara yıl boyunca rastlanır.
- Akdeniz, muson, yazları yağışlı tropikal ve okyanusal iklim bölgelerinde ise bu tür olaylara daha çok yağışlı mevsimde rastlanır.
- Kutuplarda bu tür olaylar görülmez.
- Çöllerde ise bu tür olaylara ender rastlanır.
Kuraklık
- Kuraklık, bazı yerlerde sürekli yaşanmaktadır. Bu tür bölgelerde yıllık yağış miktarı 200 mm’nin altındadır.
- Kuzey Afrika’da yer alan Sahra, Güney Afrika’da yer alan Kalahari, Asya kıtasında yer alan Arabistan, Tar, İran ve Orta Asya çölleri, Avustralya’nın orta ve batısı, Güney Amerika’da yer alan Atakama Çölü ile Kuzey Amerika’nın batısında yer alan çöller, yeryüzünün sürekli kurak alanlarıdır.
- Bir de yarı kurak bölgelerde bazı zamanlarda görülen kuraklık vardır. Örneğin 2016’da Hindistan’da yaşanan kuraklıktan 330 milyon kişi etkilenmiş ve 166 kişi susuzluktan yaşamını yitirmiştir. Aynı yıl Afrika kıtasında ise 60 milyon kişi kuraklıktan dolayı yeterli beslenememiştir
Orman Yangını
Dünyanın hemen her bölgesinde orman yangınlarına rastlanmıştır.
Orman yangınlarının en fazla olduğu kıtaların başında Afrika ve Güney Amerika gelir.Bu bölgelerde meydana gelen yangınların önemli bir kısmının, tarım ve mera alanı elde etmek için kasıtlı olarak insanlar tarafından çıkarıldığı görülmüştür.
Akdeniz ülkeleri, Güneydoğu Asya ve Kanada da orman yangınlarının etkili olduğu yerlerdendir.
Orman yangınları sonucunda büyük bir ekosistem yok olmakta, oksijen ve karbon döngüleri olumsuz yönde etkilenmekte, can ve mal kayıpları gerçekleşmektedir.
Fırtına ve Kasırgalar
- Fırtınalara, komşu bölgeler arasında basınç farkının fazla olduğu her yerde rastlanır.
- Kasırgalara ise çoğunlukla tropikal kuşakta rastlanmaktadır. Hava basıncının aşırı derecede düşmesi sonucunda gerçekleşen bu olaylara ABD’de harikeyn, Kuzey Pasifik Okyanusu’nun batısında tayfun, Hint Okyanusu’nda siklon adı verilmiştir.
- Kasırgalardan en çok etkilenen ülkeler ABD,Endonezya,Bangladeş, Hindistan,Filipinler, Panama, Küba, Venezuela ve Meksika’dır. Kasırgalar, bu ülkelerde can ve mal kayıplarına neden olmuştur.
Türkiye’de Doğal Afetler
- Türkiye’nin iklim ve yer şekilleri bakımından zengin bir yer olması, doğal afet çeşitlerini de arttıran bir etken olarak görülür.
- Ülkemizde görülmeyen tek doğal afete tsunamidir. Bunun yanında ülkemizde volkanik dağlar olsa da hali hazırda patlama gibi bir durum söz konusu olmadığından, bu doğal afet türü de ülkemizde görülmeyen afetler arasında kabul edilmektedir.
- ÖNEMLİ NOT: Türkiye’de doğal afetlerde can ve mal kaybının çok olmasının nedeni, yerleşim planında çarpıklığın olması, kontrolsüz nüfus artışı olarak gösterilmektedir. Özellikle dikey yapılaşmanın daha fazla olması, olası depremlerde can ve mal kaybının artmasını en çok etkileyen nedenler arasında sayılmaktadır.
Türkiye’de Depremler
- Türkiye, Alp – Himalaya deprem kuşağı üzerinde yer almaktadır. Bu da ülkemizde büyük depremlerin meydana gelmesine neden oluyor.
- Depreme dayanıksız yapıların inşa edilmesi, çarpık yerleşimin fazla olması, kentsel dönüşümde tam sonuca ulaşılmaması gibi nedenler, olası büyük depremlerde büyük oranda can ve mal kaybına neden olmaktadır.
- Türkiye’deki deprem bölgeleri üç ana kuşağa ayrılmaktadır. Bunlar;
- Batı Anadolu deprem kuşağı
- Doğu Anadolu deprem kuşağı
- Kuzey Anadolu deprem kuşağı
- Batı Anadolu Deprem Kuşağı: Marmara bölgesinin güneyi ile Ege bölgesinin kıyı kesimlerini kapsayan bu bölgede çok sayıda fay hattı ve çöküntülü arazi bulunmaktadır. Bu da büyük depremlerin bu bölgede daha fazla yaşanmasına neden olmaktadır.
- Doğu Anadolu deprem kuşağı: Hatay ilinden ülkemize giriş yapan Doğu Anadolu depren kuşağı, buradan Kahramanmaraş üzerinden Adıyaman, Malatya, Bitlis, Bingöl ve Van Gölü dolaylarına kadar ulaşır. Bu deprem kuşağı, Kuzey Anadolu fay hattıyla Muş, Erzurum civarında birleşmektedir.
- Kuzey Anadolu deprem kuşağı: Van’ın kuzeyinden başlayarak Karadeniz bölgesinin altında ve bölgeye paralel bir şekilde uzanan Kuzey Anadolu deprem kuşağı, Türkiye’nin doğusundan en batısına kadar uzanan geniş bir deprem kuşağı olup Marmara Denizi ile Çanakkale’ye kadar uzanmıştır.
Türkiye’de Sel ve Taşkın
- Doğanın hor kullanılması, ormanların tahrip edilmesi, arazi yapısının bozulması gibi etkenler, Türkiye’de sel ve taşkınların sık meydana gelmesine neden olmaktadır.
- Türkiye’de meydana gelen sel ve taşkınlar, kar yağışından etkilenmektedir. Kar yağışının ardından havaların ısınması ile eriyen karlar, sellere neden olur.
- Sel ve taşkınlara karşı alınabilecek tedbirlerin başında, bu tip yerlerde yerleşim yerlerinin kurulmamasıdır.
NOT: Nüfus artışının hızlı bir şekilde ilerlediği ülkemizde maalesef bunu önlemek imkânsız bir hal almıştır. Bununla birlikte nehir ağızlarına kurulmuş yerleşim yerleri de sel ve taşkınların oluşmasında büyük etkiye sahiptir. Alınacak önlemlerle olası bir doğal afet durumunda, can ve mal kayıpları daha da aza indirgenebilir.
Türkiye’de Heyelan
- Eğimli alanlarda tabakaların hareket etmesi sonucu medyana gelen heyelan, Türkiye’de görülebilen doğal afetler arasındadır.
- Özellikle Doğu Karadeniz bölgesinin eğimli arazilere sahip olması, bu bölgede daha sık heyelanların meydana gelmesini tetikler.
ÖNEMLİ NOT: Kaya düşmesi, çığ olayları,orman yangınları,kuraklık gibi doğal afetler ülkemizde sık görülmese de rastlanılması olası olan afetlerdir.
Afetlerden Korunma Yöntemleri
Doğal afetlerin ne zaman olacakları önceden bilinemez. Başladıktan sonra engellenemez. Bu nedenle doğal afetlere karşı bilinçli ve her zaman hazırlıklı olmalıyız. Böylelikle doğal afetlerin zararlarını önemli ölçüde azaltabiliriz.
Selden Korunma Yolları
Şiddetli yağışlar ve karların erimeleri sonucunda meydana gelen su taşkınlarına sel denir.
Sel baskınlarının zararlarını önlemek için;
- Akarsu önlerinde barajlar yapılmalıdır.
- Su kanalları açılmalıdır.
- Ağaçlandırma yapılmalıdır.
- Doğal bitki örtüsü korunmalıdır.
- Akarsu kenarlarına evler yapılmamalıdır.
Heyelandan (Toprak Kaymasından) Korunma Yolları
Eğimli yerlerde toprağın üzerindekilerle birlikte aşağıya doğru kaymasına toprak kayması heyelan denir.
Toprak kaymasını (heyelanı) önlemek için;
- Eğimli araziler ağaçlandırılmalıdır.
- Eğimli yerlere ev yapılmamalıdır.
- Eğimli yerlerde setler yapılmalıdır.
Çığdan Korunma Yolları
Karın çok ve eğimin fazla olduğu yerlerde büyük kar kütlelerinin aşağıya doğru büyük bir hızla inmesine çığ denir.
Çığ düşmesinin zararlarını önlemek için yapılması gerekenler şunlardır:
- Doğal bitki örtüsü korunmalıdır.
- Yamaçlara ağaç dikilmelidir.
- Yamaçlar basamaklandırılmalıdır.
- Yamaçlara ev yapılmamalıdır.
Depremden Korunma Yolları
- Çeşitli nedenlerle yer kabuğunda meydana gelen ani kırılma, çatlama ve sarsıntılara deprem diyoruz.
- Deprem doğal afetlerin en tehlikelisidir. Bu nedenle depremin zararlarını en aza indirmek için deprem öncesinde, deprem sırasında ve deprem sonrasında önlemler almalıyız.
- Deprem Öncesinde Alınacak Önlemler
- Binalar sert zemin üzerine sağlam bir şekilde yapılmalı,
- Düşecek ve devrilecek eşyalar duvara sabitlenmeli,
- Depremle ilgili bilgiler edinmeli ve deprem çantası hazırlanmalı.
Deprem Sırasında Alınacak Önlemler:
- Sakin olmalıyız.
- Pencerelerden ve balkonlardan ve devrilebilecek eşyalardan uzak durmalıyız.
- Merdivenlerden uzak durmalıyız, asansöre binmemeliyiz.
- Sağlam bir eşyanın yanında çömelerek başımızı kollarımızın arasına alarak kapanmalıyız.
- Açık bir alandaysak binalardan, ağaçlardan, elektrik direkleri gibi tehlike oluşturabilecek yerlerden uzak durmalıyız.
- Araç içindeysek aracımızı uygun bir yere çekip durmalıyız.
Deprem Sonrasında Alınacak Önlemler:
- Sakin olmalıyız ve panik yapmadan binayı terk etmeliyiz.
- Deprem çantamızı yanımıza almalıyız.
- Evdeysek elektrik sigortası, su ve doğalgaz vanalarını kapatmalıyız.
- Binalardan uzak ve açık bir alana giderek beklemeliyiz.
Şimdi Doğal Afetler soru çözümlerine devam edebilirsin!
Coğrafya dersinde bolca soru çözerek pratik yapabilirsin. Doğal Afetler konusu, YKS Coğrafya testi için temel konulardan biri olduğu için iyice pekiştirmen önemli. Afetlerin Dağılışı, Doğal Afetlerin Özellikleri ve Görüldükleri Yerler, Türkiye’de Doğal Afetler, Afetlerden Korunma Yöntemleri gibi alt başlıklar pek çok bilgi ve kavram içeriyor. Bu da daha çok soru tipini barındırdığı anlamına gelir. Doğal Afetler konusundan direkt soru gelebildiği gibi, farklı konuların da içinde sıkça geçtiğini görüyoruz. YKS Coğrafya ve okul yazılılarında sıklıkla sorulması tercih edilen konulardan biri.
Bilgileri, tanımları ve önemli tarihi gelişmeleri öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Konu anlatımı yazımıza da göz attıktan sonra, kendi kaynaklarından sonra MEB Kaynaklarına da göz atmanı tavsiye ediyoruz.? Coğrafya netleri yükseltmedeki anahtar bolca soru çözmek ve yapılamayan soruların doğrusunu öğrenmek.
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.