Nazım ve Nesir Türleri konusu, AYT Edebiyat testinde sorulan konulardan biri. Anlam sorularından farklı olarak öğrenmen gereken bazı tanımlar ve özellikler mevcut. Notlara göz atıp soru çözmeye başladıktan sonra bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz eğitmenlerimizden Türkçe öğretmeni Nurcan Hoca, bu konu hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı ve mutlaka görmen gereken örnek soruları seçti. Şimdi birlikte Nesir Türleri konusunu keşfedelim!
Nesir Türleri Konu Anlatımı
Nesir denildiğinde aklımıza düzyazı şeklinde yazılmış ürünleri getirmeliyiz. Nazım denildiğinde ise şiir türlerini düşünmeliyiz.
Nesir türleri dış görüş bakımızdan düzyazı şeklinde yazılmış ve içerik olarak birbirinden küçük farklılıklar oluşturan ürünlerdir.
1)Deneme
- Yazarın herhangi bir konu hakkında kendi kişisel duygu, görüş ve düşüncelerini herhangi bir kurala uymadan veya bağlı kalmadan bir konuşma havası içinde oluşturduğu metinlerdir.
- Deneme metinlerinde yazarın kendi düşünceleri yer aldığı için ispatlama, kanıtlama kaygısı taşımaz.
- Deneme yazarının kendisiyle konuşuyormuş gibi bir üslup takınması samimi, içten bir dilin oluşmasını sağlamıştır.
- Denemeci dili çok iyi kullanır. Makale, eleştiri, fıkra gibi diğer türlerden ayrılan bir diğer yönü de budur.
- Denemelerde açıklayıcı ve tartışmacı anlatım tekniğini kullanılır.
- Her konuyla ilgili deneme yazılabilir. Ölüm, yaşama sevgisi, aşk, dostluk, arkadaşlık…
- Bu türün ilk ustası Montaigne ikinci büyük ustası ise Francis Bacon’dır.
- Montaigne’nin “Herkes önüne bakar, ben içime bakarım; benim işim yalnız kendimledir. Hep kendimi gözden geçiririm, kendimi yoklarım, kendimi tadarım. Bir şey öğretmem sadece anlatırım.” ifadeleri bize açık bir şekilde denemenin özelliğini anlatmıştır.
2)Makale
- Bir konu hakkında bilgi vermek, görüş ve düşünceleri öne sürmek ya da bir tezi savunmak amacıyla yazılan bilimsel yazılardır. Gazete ile ortaya çıkmış bir türdür.
- Her konu hakkında yazılabilir. Felsefi, bilimsel, sanatsal da olabilir.
- Düşünceyi kanıtlamak esastır.
- Açık, anlaşılır, ciddi bir dil kullanılmıştır. Didaktik (öğretici) nitelik taşımaktadır.
- Makaleleri 2’ye ayırabiliz.
- A) Edebi Makale: Dil, edebiyat, sanatla ilgili makalelerdir.
- B) Mesleki Makale: Tıp, ekonomi, sosyoloji, bilim alanında yazılmış makalelerdir.
- Edebiyatımızdaki ilk makale Şinasi tarafından çıkarılan ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval’de yayımlanan Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’dir.
NOT:
Deneme ve makale karşılaştırdığımızda deneme, öğretici niteliği olmayan daha kişisel metin iken makale, öğretici bir kimliğe sahip bir metindir.
Denemelerde kanıtlama amacı yoktur ama makalelerde kanıtlanma amacı vardır.
3)Fıkra (Köşe Yazısı)
- Gazetelerin belirli köşelerinde genel bir başlık altında kısa, yoğun, günübirlik yazılardır.
- Gündemde var olan bir konu belirlenir, incelenir ve mutlaka bir sonuca varılır.
- Yazar düşüncelerini bir kalıba bağlı kalmadan serbestçe ortaya koyar.
- Yazar okuyucuyla sohbet ediyormuş gibi bir üslup kullanır. Genellikle iğneleyici, alaycı bir tarzda yazılır.
- Konular günceldir ve anlatılanların kalıcılığı yoktur.
- Edebiyatımızda fıkranın örnekleri Tanzimat döneminde verilmiştir.
- İlk tanınmış fıkra yazarı Ahmet Rasim’dir.
Fıkra denildiğinde aklımıza ilk olarak Nasrettin Hoca fıkraları gelmektedir. Nasrettin hoca fıkralarını güldürü fıkralarına dahil edebiliriz ama fıkranın bir köşe yazısı türü de olduğunu unutmayalım.
4) Sohbet (Söyleşi)
- Günlük hayattan seçilen bir konunun yazarın karşısında biri varmış gibi rahat bir dilli oluşturulan düşünce yazılarıdır.
- Yazar karşısında biri varmış gibi sorular sorar ve cevaplar verir.
- Anlatılanlar kanıtlanmaz sadece konuya dikkat çekilir. Amaç okuyucuyu bir konu üzerinde düşünmeye davet etmektir.
- Ahmet Rasim’in Ramazan Sohbetleri, Suut Kemal Yetkin’in Edebiyat Söyleyişileri, Şevket Rado’nun Eşref Saati eserini örnek gösterebiliriz.
Denemede yazar kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi bir anlatımı varken sohbette yazar karşısındakiyle konuşuyormuş gibi bir anlatım sergiler.
Sohbette nüktelerden, halk söyleyişlerinden, fıkralardan yararlanır. Deneme ise daha ciddi bir dil kullanmıştır.
5) Eleştiri (Tenkit)
- Bir sanat ya da düşünce eserinin iyi ve kötü, başarılı ve zayıf yanlarının belli yöntemlerle incelenip ortaya konulduğu yazılardır.
- Eleştirilerde eserin hem olumlu hem de olumsuz yanları ele alınır.
- Eleştiride amaç iyi ve güzel olanı ortaya çıkarmak sanatı iyi ve güzel olmayandan kurtarmaktır. Bu şekilde daha başarılı ve kalıcı eserlerin ortaya çıkmasını sağlar.
- Topluma yönelik, okuyucuya yönelik, sanatçıya yönelik, konuya yönelik eleştiriler yapılabilir.
- Edebiyatımızdaki ilk eleştiri yazısı Namık Kemal’in “Lisan-ı Osmani Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazatı Şamildir’”
- Batılı anlamda ilk eleştiri Namık Kemal’in “Tahrib-i Harabat” adlı eseridir.
Eleştiri yazılarında ortada bir edebi eser ya da bir sanatçı olduğunu unutmamalıyız aynı zamanda eleştirinin oluşabilmesi edebi esere ya da farklı sanatlara bağlıdır.
Sıradan bir konu ile ilgili söylediğimiz olumlu, olumsuz düşüncelerimizin hepsine eleştiri diyemiyoruz düşüncelerimizin eleştiri olabilmesi için ortada bir sanat ya da edebi eserin olması gerektiğini unutmamalıyız.
6) Anı (Hatıra)
- Bir kimsenin başından geçen olayları özlemlerine ve izlenimlerine bağlı kalarak anlatmasıdır.
- Anılar, insanoğlunun yaşadığı olayları başkalarına anlatma, başkalarıyla paylaşma gereksinimden doğmuştur.
- Anı yazarı anlattıklarını kanıtlama ihtiyacı duymaz.
- Edebiyatımızdaki ilk anı Babür Şah’ın 16. Yüzyılda yazdığı Babürname adlı eseri kabul edilir.
- Akif Paşa’nın ‘’Tabsıra’’ Ziya Paşa’nın ‘’Defter-i Amal’’ adlı eseri anı türüne örnektir.
7) Gezi Yazısı
- Bir yazarın yurt içinde ya da yurt dışında gezip gördüğü yerleri anlattığı eserlerdir.
- Zamanla tarihsel belge niteliği taşımaktadır.
- Eskiden gezi yazısına seyahatname gezen kişiye seyyah adı verilirdi.
- Seydi Ali Reis’in Miratü’l Memalik adlı eseri edebiyatımızın ilk gezi yazısı örneğidir.
- Evliya Çelebi’nin Seyahatname’si bu türün en başarılı örneğidir.
8) Röportaj
- Genellikle bir sanat değeri taşımadığı için edebi bir tür olarak görülmez. Bir konuyu öğretme, tanıtma ya da tasvir etme amacı taşıyan bir türdür.
- Gazete ile yaygınlaşmış görüntülü kitle iletişim araçlarıyla televizyonlara taşınmıştır.
- Fotoğraf, belge, istatistik veriler taşıyabilir.
- Ruşen Eşref Ünaydın mülakat ve röportaj türündeki eserleri ile tanınır.
- Ruşen Eşref Ünaydın’ın ‘’Anafartalar Kumandanı Mustafa Kemal’le Mülakat’’ adlı röportajı Mustafa Kemal ile yapılan ilk röportajdır.
9) Mülakat
- Bir konu hakkında uzmanlaşmış kişiyle yaşamı, çalışması, eseri hakkında sorulu-cevaplı karşılıklı konuşmaya dayanan bir türdür.
- Alınan cevaplar aynen yorumlanmadan yayımlanmalıdır.
Röportaj ile mülakatı birbirine karıştırmamalıyız. Röportajda konu mülakatta ise kişi öne çıkmaktadır. Röportajda konu ile ilgili belge ve fotoğraflar yer alırken mülakatta sadece mülakat yapılan kişinin fotoğrafı vardır. Röportajda mülakat olabilir bu nedenle röportaj mülakata göre daha geniş bir türdür.
10) Biyografi (Yaşam Öyküsü)
- Biyografiler genellikle özel bir kişinin anlatıldığı türdür. Bu kişi genellikle bilim, edebiyat, sanat, politika gibi alanlarda ün yapmış kişiler arasından seçilir.
- Yazılacak kişi hakkında çeşitli bilgi ve belgeler toplanır. Kişinin mektuplarından, günlüklerinden, anılarından yararlanılabilir.
- Tezkireler tam olmasa bu türün karşılığıdır. Tezkireyi gördüğümüz an aklımıza biyografi gelmelidir.
- Edebiyatımızdaki ilk şairler tezkiresi Ali Şİr Nevai’nin Mecalisü’n Nefais adlı eseridir.
- Anadolu sahasındaki ilk tezkire ise Sehi Bey’in Heşt Behişt adlı eseridir.
- İlk alfabetik sıraya göre yazılan tezkire Latifi’nin Tezkiretü’ş-Şuara adlı esridir.
11) Otobiyografi (Öz Yaşam Öyküsü)
- Bir kişinin kendi yaşamını yazılı olarak anlattığı eserlerdir.
- Otobiyografilerde birinci tekil kişi anlatımı vardır.
- Otobiyografiler anı ve yaşantılara dayanır.
- Edebiyatımızda Necip Fazıl Kısakürek’in Kafa Kağıdı ile O ve Ben, İlhan Berk’in Uzun Bir Adam, Aziz Nesin’in Böyle Gelmiş Böyle Gitmez adlı eserleri otobiyografi türüne örnektir.
12) Mektup
- Birbirinden ayrı yerde bulunan kişi veya kurumlar arasında özel ve resmi haberleşmeyi sağlayan yazı türüne mektup denir. Günümüzdeki e-posta ise mektuba benzer.
- Edebiyatımızdaki mektup türünün ilk örneği Fuzuli’nin yazdığı Şikayetname’dir.
- İki çeşit Mektup Türü vardır:
- A) Özel Mektup: Sadece kişi ve okuyanı ilgilendiren türlerdir.
- B) Edebi Mektup: Sanatçıların birbiriyle ilgili düşünce ve duygularını anlattıkları mektuplardır.
Örnek Soru Çözümü
Nesir Türleri konusunu tam olarak anlamak için bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Bilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Konu anlatımı yazılarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir. Kunduz’da şu ana kadar, Nesir Türleri konulu binlerce soru alanında uzman Türkçe eğitmenleri tarafından çözüldü. Şimdi o sorulardan birkaçı senin için burada.
☀️☀️☀️
Her ders için değişmeyen kilit nokta bol bol soru çözümü ile pratik yapmak. Çözemediğin sorulara yanıt bulmak istiyorsan sınava hazırlık sürecinde Kunduz hep yanında! Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.
Uygulamada senin için hazırlanmış , tüm konuları öğrenebileceğin premium içerik ders videolarını incelemeyi unutma!