Sindirim Sistemi, YKS Biyoloji için çok önemli bir konu. Sindirim nedir, sindirim sistemi hastalıkları nelerdir öğrenmek için bu konu anlatım yazımızı mutlaka incelemelisin. Bilgileri öğrendikten sonra soru çözmeye başladığında bu konunun sana çok kolay geleceğine eminiz! Kunduz Biyoloji eğitmenlerimizden İstanbul Üniversitesi Mezunu Elif Hoca, Sindirim Sistemi konusu hakkında senin için çok faydalı bir yazı hazırladı!
Sindirim Sistemi
Sindirim Sistemi
Sindirim Sistemi Nedir?
Karmaşık(kompleks) besin maddelerinin yapı birimlerine ayrıştırılarak hücre zarından geçebilecek hale gelmesine sindirim adı verilir.
Sindirim, kimyasal ve fiziksel olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
Fiziksel (Mekanik) Sindirim
- Besinlerin fiziksel güç kullanılarak daha küçük parçalara ayrılmasıdır.
- Enzimler kullanılmaz.
- Oluşan moleküller hücre zarından geçemez.
- Amacı substrat yüzey alanını artırarak kimyasal sindirimi kolaylaştırmaktır.
Dişler, peristaltik hareket (kas hareketi) ve safra salgısı ile gerçekleşir.
Kimyasal Sindirim
- Büyük besin maddelerinin su ve enzim yardımıyla yapı birimlerine ayrıştırılmasıdır.
- Hidroliz olarak adlandırılır.
- ATP harcanmaz.(enerji vücut yada ortam ısısından sağlanır)
Kimyasal sindirim gerçekleştiği yere göre:
Hücre İçi Sindirim
Besin maddeleri endositoz yoluyla (fagositoz ve pinositoz) hücre içine alınır, besin kofulu oluşturulur. Besin kofulu lizozom ile birleşir ve besin molekülü lizozom enzimleri ile sindirilir.
Sindirim enzimleri ribozomda üretilir.
Akyuvarların mikroorganizmaları hücre içine alıp parçalaması ve amip, öglena, paramesyum gibi tek hücrelilerin beslenmesi örnek gösterilebilir.
Hücre Dışı Sindirim
- Besinlerin hücrelerden salgılanan enzimlerle hücre dışında yapı taşlarına parçalanmasıdır.
- Enzimler hücre dışına egzositoz ile salgılanır.
- Oluşan besin monomerleri hücre içine pasif yada aktif taşıma ile alınır.
- Hücre içi sindirime göre avantajı hücre dışı sindirimde hücre içine alınamayacak kadar büyük besinlerinde sindirilmesidir.
Sindirim sonucu oluşan yapı birimleri
- Hücre zarından geçebilecek büyüklüktedir.
- Hücrelerde enerji kaynağı olarak kullanılabilir.
- Hücrelerin yapım ve onarımında görev alırlar.
Besinlerin Kimyasal Sindirimi
Karbonhidratların Sindirimi
Karbonhidratların kimyasal sindirimi ağızda başlar, ince bağırsakta biter. Midede karbonhidrat sindirimi olmaz.
Ağız
Tükürükte bulunan tükürük amilazı (pityalin), nişasta ve glikojen moleküllerini parçalayarak iki glikozdan oluşan maltoz ve küçük polisakkarit zinciri olan dekstrine dönüşür.
Mide özsuyu asitli olduğundan amilaz enzimi midede etkin değildir. Aynı zamanda mide özsuyunda karbonhidrat sindirimi ile ilgili enzim de bulunmaz.
İnce Bağırsak
Ağızda başlamış olan karbonhidrat sindirimi pankreastan salgılanan amilaz enzimi ile ince bağırsakta devam eder. Pankreastan salgılanan ve tükürüktekinden daha etkili olan amilaz enzimi ağızda sindirilemeyen nişasta ve glikojeni onikiparmak bağırsağında maltoz ve dekstrine parçalar.
Yağların Sindirimi
- Sindirimi ince bağırsakta başlar ve ince bağırsakta biter.
- Pankreatik lipaz, küçük yağ damlacıklarını, hidroliz ederek yağ asitlerini ve gliserol üreterek kimyasal sindirimleri gerçekleştirilir.
Nükleik Asitlerin Sindirimi
Nükleik asitlerin sindirimi pankreastan salgılanan nükleaz enzimi tarafından ince bağırsakta gerçekleşir. Oluşan nükleotitler, ince bağırsak epitel hücrelerinden salgılanan nükleotidaz enzimiyle fosfat, azotlu organik baz ve şekerlere ayrışır.
Proteinlerin Sindirimi:
Sindirimi midede başlar ve ince bağırsakta biter.
Midede:
İnce Bağırsakta:
Pepsinojen, kimotripsinojen ve tripsinojen inaktif salgılanır.
Sindirim enzimleri kanda bulunmaz.
İnsanda glikojen sentezi hücre içinde, glikojen hidrolizi ise hem hücre içinde hem hücre dışında gerçekleşir.
İnsan da nişasta sentezi yok fakat nişasta hidrolizi hücre dışında olur.
Sindirilen Besinlerin Emilimi
Sindirim sonucu oluşan monomerlerin sindirim boşluğunu çevreleyen hücreler tarafından alınarak kan ve lenfe verilmesine emilim denir.
- Sindirilen besinlerin yaklaşık %90’ı ince bağırsaktan emilir.
- Villus ve mikrovilluslar emilim yüzeyini artırır.
- Emilim pasif ve aktif taşıma ile sağlanır.
- Ağız (bazı zehirler, nikotin ve iyonlar) ve mide( bazı zehirler, alkol, potasyum, sodyum, klor ve su) de emilim az da olsa gerçekleşir.
Emilimi sağlanan besinlerin taşınımı iki yolla olur:
1-
- Glikoz, aminoasitler, suda eriyen B ve C vitaminleri su ve mineraller, bazı suda çözünen yağ asitleri villustaki kan kılcalları ile emilir.
- Alınan besinler kapı toplardamarı ile karaciğere gelir. Fazlası depo edilir gerektiği kadarı kana geri verilir.
- Karaciğerden sonra karaciğer üstü toplardamar ile karaciğerden çıkar ve alt ana toplardamar ile kalbin sağ kulakçığına taşınır.
2-
- Yağların sindirim ürünlerinin (yağ asidi ve gliserol) %90’ı; A, D, E, K vitaminleri lenf kılcallarına alınır.
- Gliserol ve yağ asidi epitel hücrelere geçtikten sonra yeniden yağ sentezi olur ve oluşan yağın etrafı kolesterol ve özel proteinlerle kaplanıp şilomikron oluşur.
- Şilomikronlar peke sarnıcına oradan göğüs kanalı ve sol köprücük altı toplardamar (kan dolaşımına katılır) ile üst ana toplardamar üzerinden kalbin sağ kulakçığına taşınır.
Sindirim Sistemi Rahatsızlıkları
Gastrit
Bazı bakteriler mide mukozasının iltihaplanmasının neden olarak gastrit hastalığına neden olur.
Ülser
Mide asitinin fazla üretilmesi mide asitlerine olan dayanıklılığı azaltarak yara oluşumuna neden olur. Buna mide ülseri denir. En sık nedenlerinden biride helicobakter pilori bakterisinin oluşturduğu yaralardır. Yara oniki parmak bağırsağında olursa duodenum kanseri olur.
Reflü
Kardia kısmındaki kaslar düzenli çalışmazsa midedeki asitli kimus yemek borusuna kaçabilir.Bu duruma reflü adı verilir.
Hemoroit
Basur olarakta bilinir. Anüs bölgesindeki toplardamarların genişlemesi ile oluşur.
İshal
Dışkının sulu olarak dışarı atılması.
Kabızlık
Bağırsak hareketlerinin azalmasına bağlı oluşur.
Sindirim Sistemi Örnek Soru Çözümü
Sindirim Sistemi konusunu tam olarak anlamak için senin de tahmin edeceğin üzere bol bol soru çözümü yapmak da çok önemli. Çünkü bilgileri öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekiyor. Bilgileri, tanımları ve önemli ipuçlarını öğrendikten sonra, soruların içinde nasıl yer aldığını görmen gerekli. Biyoloji konu anlatımı yazılarımıza göz attıktan sonra, kendi kaynaklarına ek olarak MEB Kaynaklarını da incelemen faydalı olabilir.Sistemler ana konusunun diğer başlığı olan Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler konu anlatımı yazımızı da incelemen konuyu geniş açıdan özümsemene yardımcı olacaktır. Kunduz’da şu ana kadar, Sindirim Sistemi konulu binlerce soru alanında uzman Biyoloji eğitmenleri tarafından çözüldü. Sindirim Sistemi sorusu ve detaylı çözümlerini görmek istersen, aşağıdaki butona tıklayabilirsin!
