Üriner Sistem, Biyoloji’nin en temel konularından biri. YKS Biyoloji konuları içinde mutlaka bu konuya ait sorular bulunuyor. Konu anlatımını okuduktan sonra testi çözerek konu hakkında hakimiyetini tamamlayabilirsin. Kunduz eğitmenlerimizden, İstanbul Üniversitesi mezunu Biyoloji Öğretmeni Elif Hoca, bu senin için Üriner Sistem hakkında çok faydalı bir yazı hazırladı! Şimdi birlikte bu konuya bir başlangıç yapalım!
- Canlıların vücutlarındaki fazla suyun ,mineral tuzların ve metabolik reaksiyonlar sonucu oluşan atık maddelerin uzaklaştırılmasına boşaltım, boşaltımı gerçekleştiren yapılara üriner sistem adı verilir.
- Hayvanların temel boşaltım maddeleri karbondioksit, su, amonyak, üre ve ürik asittir.
- Canlılardaki azotlu atık ürünler amonyak(NH3), üre ve ürik asittir.
- Memelilerde amonyak karaciğerde ornitin devri ile üreye dönüştürülür. Ürenin amonyağa göre çözünürlüğü ve zehirlilik oranı daha düşüktür.
- Amonyak protein ve nükleik asitlerin metabolizması sonucu oluşur. Aminoasitlerin hücresel solunumda kullanılması, aminoasitlerden glikoz sentezi gibi olaylar sonucu açığa çıkar.
Üriner Sistem
Üriner Sistem
Biyoloji
Üriner Sistem – Boşaltım Sistemi Görevleri
- Metabolizma sonucu oluşan atıkları uzaklaştırır.
- Vücudun su ve iyon dengesini ayarlar(kan hacmini ayarlar)
- Osmotik dengesinin ayarlanması.
- Kan pHsını ayarlar(hidrojen iyonları ve amonyağı kontrollü salgılayarak yapar)
- Uzun süre açlık durumunda aminoasit ve gliserol gibi monomerlerden glikoz dönüşümünü sağlayarak kan şekerini ayarlar.
- D3 vitaminini aktifleştirerek Ca++ seviyesini ayarlar.
- Eritropoietin hormonu üretir. Bu hormon kan yoluyla kırmızı kemik iliğini uyarır kırmızı kemik iliğinde alyuvar yapımını uyarır, kansızlığı önler.
İnsanda Üriner Sistem
- Böbrekler, üreter(idrar kanalı),idrar kesesi(mesane) ve üretra (dış idrar kanalı) kısımlarından oluşur.
- Üreter: Oluşan idrarın idrar kesesine taşınımını sağlar.
- İdrar kesesi(mesane): İdrarın depolanmasını sağlar.Düz kastan oluşur. Üreter ile arasında kapakçık bulunur.
- Üretra: İdrarın vücut dışına atılmasını sağlar.
- Üretranın başlangıç kısmında bulunan ve idrarın vücuttan atılmasını yöneten iki kastan biri Çizgili kastır.İdrar boşaltımı istemli gerçekleştirilebilir.Bebeklerde bu kasın kontrolü sağlanamadığı için idrar çıkışı istemsiz gerçekleşebilir.
- Erkeklerde hem sperm hem idrar üretradan farklı zamanlarda atılır.Dişilerde ise üretradan sadece idrar atılır.
Böbrek
- Böbrek dıştan içe doğru; kabuk(korteks), öz(medulla) ve havuzcuk (pelvis) kısımlarından oluşur.
- Kabuk bölgesi, böbreğin en dış kısmında bulunur. İdrar oluşumunu sağlayan yapıların çoğu burada yer alır.
- Öz bölgesi (medulla), kabuk ile havuzcuk kısmı arasında kalan alan.Burada toplama kanalları bulunur ve bu kanallar idrarı havuzcuğa taşır.İdrar kanalları bir araya gelerek MALPİGHİ PİRAMİTLERİ (böbrek piramitleri)oluşturur.
Konu hakkındaki videomuz sayesinde öğrendiklerini pekiştirebilirsin!
Havuzcuk (Pelvis)
- İdrarın biriktiği kısım.İçeriği idrar ile aynı.
- Havuzcuk, üreter, mesane, üretra içindeki sıvının bileşimi aynıdır.
Nefron
- Böbreğin yapısal ve işlevsel birimine nefron adı verilir.
- Bir böbrekte yaklaşık 1 milyon nefron bulunur.
- Nefronlar böbreğin kabuk ve öz bölgesinde bulunur.
- Nefron yapısında glomerulus kılcalları, bowman kapsülü, proksimal tüp, henle kulpu, distal tüp bulunur.
- Glomerulus kılcalları iki atardamar arasında yer alır (getirici atardamar ve götürücü atardamar).
- Getirici atardamar nefronların başlangıcında GLOMERULUS adı verilen kılcaldamar yumağını oluşturur.
- Götürücü atardamar böbrek kılcallarına ayrılarak nefron kanalcıkların etrafını sarar ve bu kılcallar birleşerek toplardamarlara bağlanır.
- Glomerulus kılcalları bowman kapsülü adı verilen tek katlı yassı epitel ile çevrilidir.
- Bowman kapsülü glomerulustan süzülen kanın nefron kanallarına geçişini sağlar.
- Glomerulus kılcalları ve bowman kapsülünün birlikte oluşturduğu yapıya malpigfi cisimciği adı verilir.
- Malpighi cisimciği nefronun kabuk bölgesinde yer alır.
- Getirici atardamar kanı glomerulus kılcallara getirirken ,götürücü atardamar süzülmüş kanı glomerulus kılcallarından götürerek bowman kapsülünden götütür.
- Getirici atardamar çapı götürücü atardamar çapına göre daha geniş.Bu durum glomerulus kılcallarında kan miktarının ve kan basıncının artmasına neden olur.
| Glomerulus kılcalları | Vücut kılcalları |
| İki atardamar arasındadır(getirici ve götürücü atardamar) | Bir ucu atardamar bir ucu toplardamar ile bağlantılıdır. |
| Kan basıncı damar boyunca sabit(yaklaşık 70mmhg) | Kan basıncı glomerulus kılcallarına göre düşük ve atardamar ucundan toplardamar ucuna doğru azalır |
| Yüksek kan basıncı etkisiyle sadece süzülme olur.Madde geçişi tek yönlüdür. | Atardamar ucunda süzülme toplardamar ucunda geri emilim olur.Madde geçişi çift yönlüdür. |
| Tek katlı epitel(endotel) ile kaplıdır. | Tek katlı epitel(endotel) ile kaplıdır. |
Nefronlarda İdrar Oluşumu
Nefronlarda idrar oluşumu sırasında, süzülme, seri emilim, salgılama görülür.
Süzülme
- Yüksek kan basıncı etkisiyle kan sıvısının glomerulus kılcallarından bowman kapsülüne geçmesidir. Geçen sıvıya süzüntü adı verilir.
- Pasif olarak tek yönlü gerçekleşir.
- Atp harcanmaz basınç etkisiyle gerçekleşir.
- Glomerulus kılcalları su ve suda çözünmüş küçük maddelere geçirgen, kan hücreleri ve plazma proteinleri (albumin, globulin) gibi büyük maddelere geçirgen değildir.
- Süzüntü içerisinde su, glikoz, aminoasit, tuz, vitamin, azotlu atıklar ve diğer küçük moleküller bulunurken; kan hücreleri, plazma proteinleri bulunmaz.
- Süzüntüdeki maddelerin konsantrasyonu kan plazmasıyla aynıdır (doku sıvısına benzer.)
- Süzülme hızını kan basıncı, sıcaklık değişimi, adrenalin, tiroksin, korku, heyecanı etkiler.
Geri Emilim (Reabsorbsiyon)
- Süzülme ile bowman kapsülüne geçen yararlı ve gerekli maddelerin(su ,aminoasit ve glikoz gibi) nefron kanallarını saran kılcallara geçerek kan dolaşımına verilmesidir.
- Geri emilim olayı, osmoz, aktif taşıma ve difüzyon ile gerçekleşir.
- Aktif taşıma için gerekli ATP kanalcık epitel hücrelerinde bulunan mitokondriden karşılanır.
- Geri emilim; proksimal tüp, henle kulpu, distal tüp ve idrar toplama kanalında gerçekleşir.
Salgılama (Sekresyon)
- Nefron kanalcıklarını saran kılcal damarlardan nefron kanalcıklarına (proksimal tüp ve distal tüp) bazı maddelerin geçişine salgılama(aktif boşaltım) denir.
- Salgılamanın yönü geri emilimin tersidir.
- Aktif taşıma ile gerçekleştiği için ATP harcanır.
- Penisilin gibi bazı ilaçlar, amonyak, bikarbonat, boya maddeleri, hidrojen iyonları, potasyum iyonları gibi maddeler kandan uzaklaştırılır.
- Sağlıklı olmayan kişilerde kanda eşik değerin üzerinde maddeler varsa glikoz,vitamin ve aminoasit gibi maddeler de gerektiğinde salgılama ile uzaklaştırılır.
- Sağlıklı kişilerde süzülme, geri emilim ve salgılama olayları sonucunda idrar oluşur. İdrar yapısında; su, üre, ürik asit, kreatinin, bazı vitaminler(B ve C),ilaçlar, hormonlar, amonyak ve bazı mineraller bulunur. Glikoz, aminoasit, kan proteinleri, kan hücreleri ve yağ molekülleri bulunmaz.
- Sağlıklı insanlarda glikoz ve aminoasitlerin %100 ‘ü, suyun %99’u, sodyumun %99,5’i, ürenin ise belli bir kısmı geri emilime uğrayarak kana döner. Nefron kanallarında ilerleyen sıvıda üre azalırken üre derişimi artar.
Üriner Sistem Hastalıkları
İdrar Yolu Enfeksiyonu
Mikroorganizmaların neden olduğu bir rahatsızlıktır.
Böbrek Yetmezliği
- Çeşitli iltihaplanmalar, zehirlenmeler, ileri derecede yanıklar, diyabet ve hipertansiyon böbreklerin sağlıklı çalışmasını engeller.
- Hastaların idrarında kan ve proteine rastlanır.
- Böbrek nakli gerekir yada hastalar diyalize bağlanır.
- Hastanın atardamarlarından alınan kan diyaliz makinesine taşınır.
- Hasta kanı yarı geçirgen kanallardan akarken diyaliz çözeltisinin içinden geçirilir.Kandan atılması gereken atıklar diyaliz sıvısına geçer ve kan temizlenir.
- Diyaliz çözeltisi diyaliz makinesinden uzaklaştırılır.
- Diyaliz çözeltisine taze diyaliz çözeltisi gönderilir.
- Diyaliz makinesinde temizlenen kan hastanın toplardamarına verilerek vücuda geri verilir.
Böbrek Taşları
Kalsiyum oksalat ve kalsiyum fosfat gibi mineral tuzların böbrekte çökelmesi böbrek taşlarını oluşturur.
Nefrit
Nefronları iltihaplanması.
Üremi
Kandaki üre, ürik asit ve kreatin gibi azotlu bileşiklerin artmasından kaynaklanır.
Üriner Sistem Örnek Soru Çözümü
Sınava hazırlık uzun bir maraton. Kunduz ekibi olarak bu yolculukta yanında olmayı çok isteriz! Alanında uzman Profesyonel eğitmenler tarafından hazırlanan Soru Çözümü, binlerce soru ve çözümden oluşan Soru Bankası hizmetlerimizden faydalanabilirsin.
