Deprem dalgalarında ses dalgaları ve deprem dalgaları ilgili sorularımıza kaldığımız yerden devam ediyoruz.
İlk sorumuz ses dalgaları i̇ng ilgili olarak hangi açıklamalar doğru olmuştur?
Sorusu.
Birinci öngördüğümüz basınç dalgaları örneğin.
Örneğin şöyle bir ifade konuşayım.
Konuşmakta olan bir insanın ağız kısmı şurası olsa tabii görsel olarak çok da hoş olmadı.
Ağız kısmı ama ses telleri ki titreşim, enerji ses dalgasına çevirdiğimizde, ağzımızdan ilk çıktığında önümüzdeki şu ilk hava moleküllerini basınç sayesinde, hatta konuşurken elinizi ağzınızın ön kısmına getirirseniz şuradaki ilk bölgenin sıkıştığını, şu bölgenin ise gevşek olduğunu göreceksiniz.
Daha sonra bu sıkışan hava molekülleri bir öndeki hava moleküllerini sıkıştırır.
Daha sonra şu kısım gevşemeye başlar ve bir sonraki alan sıkışmaya başlar.
Sonra bu sıkışan hava bir önündeki havada sıkışmış olan havayı sıkıştırarak ses dalgaları görmüş olduğunuz gibi bir sıkışık bir ev şeyi ilerleme yapar.
O halde burada cümleniz şuydu.
Basınç yardımıyla sıkıştırıyor.
O halde gerçekten de basınç dalgalanır.
Aynı zamanda yayılma şekli de dikkat ettiniz mi?
Elektromanyetik dalgalardan dinlemiştik mesela.
Elektromanyetik dalgalar enine dalga idi.
Neden?
Titreşim ile bakın şu dalganın titreşimi görmüş olduğunuz gibi.
Peki ilerleme yönüne taraf sağ tarafa doğru, titreşim yukarı doğru, ilerleme birbirine dik olunca biz bu dalgaları enine diyoruz.
Ama yukarıdaki ses dalga mıza bakacak olursak ses dalga mıza bakacak olursak ilerleme sağ tarafa, titreşim de kendi içinde.
Bakınız biz sıkışıp bir gevşeme yani ilerleme, titreşim birbirine paralel.
O halde bu dalgalara biz ne diyorduk?
Boyuna dalga diyorduk. Aynı zamanda ses dalgalar için boyuna dalga diyorduk.
Titreşim ilerlemesi birbirine dik konunca enine dalga.
O halde çıkarımıza 3 önce de baktığımızda enine dalga demiş.
Hayır.
Boyuna dalga dedik.
Ses dalgaları, deprem dalgaları, yay dalgaları, su dalgaları bunlar.
Yayılması için maddesel ortama ihtiyaç vardı ve biz maddesel ortama ihtiyaç duyan dalgaları ne diyorduk?
Mekanik dalgalar diyorduk ama burada görmüş olduğunuz enine dalgalar nasıl dalgalar dı?
Elektromanyetik dalgalar dı örneğin değil mi?
Yani yayılmak için.
Eeee maddesel ortama ihtiyaç duymuyor da elektromanyetik dalgalar ama mekanik dalgalar için ortam şarttı.
Peki ses dalgaları?
Kar yağdığı zaman arkadaşlarımızla, ailemizle kar topu oynadığımızda ne kadar bağırsak bağlı balın sesimiz?
Karşıdakini uzun süre sesimizin karışarak ulaşması zorlaşır ve kar yağar da dikkat edin oldukça ortam sessiz değişir.
O yüzden hava moleküllerinin kinetik enerjisi azaldığı için ses iletim hızı yavaşlar.
Fakat burada ne demiş ikinci çocuğumuza bakıyoruz.
Sıcaklığın düşük olduğu ortama daha hızlı yayılır.
Yanlış olmuş oldu.
O yüzden cevabımız burada 1 ve 4 numaralı seçeneklerimiz olacak.
Devam edelim sorularımıza.
Yine ses dalga ile ilgili bir sorumuz kahve ile özdeş cam şişeleri su ile bir miktar şekilde doldurup açık olan ağızların kısımları hava üstlenir ise ifadenin hangisi doğru?
Öncelikle hemen şunu söyleyelim.
Ses dalgaları bu cam şişelerde şu sıvı olan kısım.
Bakınız şurası sıvı olan kısım, boşluk kısım şu kadar daha küçük. Bu yüzden buradaki buraya giren hava müvekkilleri küçük bir alan olduğu için buradaki titreşim sayısı.
Lee'ye göre arkadaşlar bakınız şuradaki bölgeye göre burası geniş bir alanı için titreşim sayısı da daha fazla olacak.
O yüzden biz burada daha tiz sesler yani ince sesler.
O yüzden burada daha pes sesler, yani kalın sesler duyacağız.
Bunun sebebi nedir?
Titreşim sayısı fazladır.
O yüzden kafadaki oluşan sesin frekansı yüzeydeki sesin frekansından daha büyük olacak.
Şimdi öncülleri biz okuyacak olursak doğru'yu seçeneğe ulaşacağız.
Arkadaki sıvı bulunmayan kısımda havanın titreşim sayısı neden daha fazla olur?
Evet doğru.
O yüzden sağda tiz bir ses duymuş oluruz.
O yüzden üçüncü önerimiz doğru.
Led de pes.
Bir ses uyarı demiş.
O yüzden bütün seçeneklerimiz doğru olmuş oldu.
Bütün öğrencilerimiz doğru yani.
Bir sonraki sorumuz deprem dalgaları ilgili.
Deprem dalgaları ilgili temel kavramların hangileri doğru açıklama olmuştur demiş.
Sorumuz Merkez üssü, fay hattı ve odak noktası ile ilgili açıklamalar var.
Önce işaret dalgayı deprem dalgalı, şu da bu kavramları göstermek açısından bir şekilde göstermeye çalışalım.
Bakın diyelim ki şurası.
Yer kabuğunda bir bölgemiz olsun.
Tabii çok hoş.
Çizmeci cam ama.
Yer kabuğunda kırıklı bir yapı oluştuğunda arkadaşlar bakınız şöyle gösteriyorum.
Tabii tam manada çok da güzel bir şekil olmadı.
Ama anlaşılacağı üzere bakın şurası da toprak kısmı şu görmüş olduğunuz alanda bakın şu görmüş olduğunuz alanda, şu x toprağı, Şii toprağı olsun, toprak bölgesi olsun. Şu arada çizdiğim kesim kırıklı yapıdan dolayı çökmüş durumda.
Yani şu kısım Kırıklı 2.
Bölge kısmı deprem toprağın.
Diyelim ki bazen açıklama yapıyoruz değil mi?
İşte deprem üssü.
Merkez üssü diyoruz toprağın altına 7 kilometre derinde falan diyoruz değil mi?
İşte şu noktası, şu noktası merkez üssü mü olsun örneğin bu merkez üssünden?
Deprem dalgaları yayılmaya başladı.
Şöyle gösterdik görsel olarak işte şu noktamız bakınız k noktası diyorum.
K noktası bizim için merkez üssü olacak.
Bir açıklamaya bakalım.
Sıkışan enerjinin boşaltıldığı ve sarsan en şiddetli olduğu bölge.
Evet, burası K.
Bölgesidir ve merkez için doğru bir açıklama olmuş olur.
Peki bu kırıklı yapının oluştuğu bölgeye biz ne diyoruz?
Fay hattı diyoruz.
Örneğin Kuzey Anadolu fay hattı değil mi?
İstanbul'un da aynı zamanda üzerinden geçiyor değil mi?
İstanbul'un da alt kısmından geçiyor.
Daha doğrusu yer kabuğunun da duran, yan yana iki kırıklı bloklu yapı dedik.
Evet.
Odak noktası ise odak noktası ise bu.
Sıkışan enerjinin ilk çıktığı bölge, açığa çıktığı bölge.
Mesela neresi diyelim?
Merkez üssünden yayılan dalga yer kabuğu üzerinde.
Örneğin tam da şu noktada şu noktaya l not ediyorum.
Tam da L noktasında enerjinin tam açığa çıktığı bölge.
O halde odak noktası burada L noktası için söyleyebiliriz.
Sıkışan enerjinin ilk açığa çıktığı alan olacak.
O yüzden odak noktada doğru bir açıklama olmuş oldu.
Bütün önerilerimiz doğrudur diyoruz.
İlk sorumuz ses dalgaları i̇ng ilgili olarak hangi açıklamalar doğru olmuştur?
Sorusu.
Birinci öngördüğümüz basınç dalgaları örneğin.
Örneğin şöyle bir ifade konuşayım.
Konuşmakta olan bir insanın ağız kısmı şurası olsa tabii görsel olarak çok da hoş olmadı.
Ağız kısmı ama ses telleri ki titreşim, enerji ses dalgasına çevirdiğimizde, ağzımızdan ilk çıktığında önümüzdeki şu ilk hava moleküllerini basınç sayesinde, hatta konuşurken elinizi ağzınızın ön kısmına getirirseniz şuradaki ilk bölgenin sıkıştığını, şu bölgenin ise gevşek olduğunu göreceksiniz.
Daha sonra bu sıkışan hava molekülleri bir öndeki hava moleküllerini sıkıştırır.
Daha sonra şu kısım gevşemeye başlar ve bir sonraki alan sıkışmaya başlar.
Sonra bu sıkışan hava bir önündeki havada sıkışmış olan havayı sıkıştırarak ses dalgaları görmüş olduğunuz gibi bir sıkışık bir ev şeyi ilerleme yapar.
O halde burada cümleniz şuydu.
Basınç yardımıyla sıkıştırıyor.
O halde gerçekten de basınç dalgalanır.
Aynı zamanda yayılma şekli de dikkat ettiniz mi?
Elektromanyetik dalgalardan dinlemiştik mesela.
Elektromanyetik dalgalar enine dalga idi.
Neden?
Titreşim ile bakın şu dalganın titreşimi görmüş olduğunuz gibi.
Peki ilerleme yönüne taraf sağ tarafa doğru, titreşim yukarı doğru, ilerleme birbirine dik olunca biz bu dalgaları enine diyoruz.
Ama yukarıdaki ses dalga mıza bakacak olursak ses dalga mıza bakacak olursak ilerleme sağ tarafa, titreşim de kendi içinde.
Bakınız biz sıkışıp bir gevşeme yani ilerleme, titreşim birbirine paralel.
O halde bu dalgalara biz ne diyorduk?
Boyuna dalga diyorduk. Aynı zamanda ses dalgalar için boyuna dalga diyorduk.
Titreşim ilerlemesi birbirine dik konunca enine dalga.
O halde çıkarımıza 3 önce de baktığımızda enine dalga demiş.
Hayır.
Boyuna dalga dedik.
Ses dalgaları, deprem dalgaları, yay dalgaları, su dalgaları bunlar.
Yayılması için maddesel ortama ihtiyaç vardı ve biz maddesel ortama ihtiyaç duyan dalgaları ne diyorduk?
Mekanik dalgalar diyorduk ama burada görmüş olduğunuz enine dalgalar nasıl dalgalar dı?
Elektromanyetik dalgalar dı örneğin değil mi?
Yani yayılmak için.
Eeee maddesel ortama ihtiyaç duymuyor da elektromanyetik dalgalar ama mekanik dalgalar için ortam şarttı.
Peki ses dalgaları?
Kar yağdığı zaman arkadaşlarımızla, ailemizle kar topu oynadığımızda ne kadar bağırsak bağlı balın sesimiz?
Karşıdakini uzun süre sesimizin karışarak ulaşması zorlaşır ve kar yağar da dikkat edin oldukça ortam sessiz değişir.
O yüzden hava moleküllerinin kinetik enerjisi azaldığı için ses iletim hızı yavaşlar.
Fakat burada ne demiş ikinci çocuğumuza bakıyoruz.
Sıcaklığın düşük olduğu ortama daha hızlı yayılır.
Yanlış olmuş oldu.
O yüzden cevabımız burada 1 ve 4 numaralı seçeneklerimiz olacak.
Devam edelim sorularımıza.
Yine ses dalga ile ilgili bir sorumuz kahve ile özdeş cam şişeleri su ile bir miktar şekilde doldurup açık olan ağızların kısımları hava üstlenir ise ifadenin hangisi doğru?
Öncelikle hemen şunu söyleyelim.
Ses dalgaları bu cam şişelerde şu sıvı olan kısım.
Bakınız şurası sıvı olan kısım, boşluk kısım şu kadar daha küçük. Bu yüzden buradaki buraya giren hava müvekkilleri küçük bir alan olduğu için buradaki titreşim sayısı.
Lee'ye göre arkadaşlar bakınız şuradaki bölgeye göre burası geniş bir alanı için titreşim sayısı da daha fazla olacak.
O yüzden biz burada daha tiz sesler yani ince sesler.
O yüzden burada daha pes sesler, yani kalın sesler duyacağız.
Bunun sebebi nedir?
Titreşim sayısı fazladır.
O yüzden kafadaki oluşan sesin frekansı yüzeydeki sesin frekansından daha büyük olacak.
Şimdi öncülleri biz okuyacak olursak doğru'yu seçeneğe ulaşacağız.
Arkadaki sıvı bulunmayan kısımda havanın titreşim sayısı neden daha fazla olur?
Evet doğru.
O yüzden sağda tiz bir ses duymuş oluruz.
O yüzden üçüncü önerimiz doğru.
Led de pes.
Bir ses uyarı demiş.
O yüzden bütün seçeneklerimiz doğru olmuş oldu.
Bütün öğrencilerimiz doğru yani.
Bir sonraki sorumuz deprem dalgaları ilgili.
Deprem dalgaları ilgili temel kavramların hangileri doğru açıklama olmuştur demiş.
Sorumuz Merkez üssü, fay hattı ve odak noktası ile ilgili açıklamalar var.
Önce işaret dalgayı deprem dalgalı, şu da bu kavramları göstermek açısından bir şekilde göstermeye çalışalım.
Bakın diyelim ki şurası.
Yer kabuğunda bir bölgemiz olsun.
Tabii çok hoş.
Çizmeci cam ama.
Yer kabuğunda kırıklı bir yapı oluştuğunda arkadaşlar bakınız şöyle gösteriyorum.
Tabii tam manada çok da güzel bir şekil olmadı.
Ama anlaşılacağı üzere bakın şurası da toprak kısmı şu görmüş olduğunuz alanda bakın şu görmüş olduğunuz alanda, şu x toprağı, Şii toprağı olsun, toprak bölgesi olsun. Şu arada çizdiğim kesim kırıklı yapıdan dolayı çökmüş durumda.
Yani şu kısım Kırıklı 2.
Bölge kısmı deprem toprağın.
Diyelim ki bazen açıklama yapıyoruz değil mi?
İşte deprem üssü.
Merkez üssü diyoruz toprağın altına 7 kilometre derinde falan diyoruz değil mi?
İşte şu noktası, şu noktası merkez üssü mü olsun örneğin bu merkez üssünden?
Deprem dalgaları yayılmaya başladı.
Şöyle gösterdik görsel olarak işte şu noktamız bakınız k noktası diyorum.
K noktası bizim için merkez üssü olacak.
Bir açıklamaya bakalım.
Sıkışan enerjinin boşaltıldığı ve sarsan en şiddetli olduğu bölge.
Evet, burası K.
Bölgesidir ve merkez için doğru bir açıklama olmuş olur.
Peki bu kırıklı yapının oluştuğu bölgeye biz ne diyoruz?
Fay hattı diyoruz.
Örneğin Kuzey Anadolu fay hattı değil mi?
İstanbul'un da aynı zamanda üzerinden geçiyor değil mi?
İstanbul'un da alt kısmından geçiyor.
Daha doğrusu yer kabuğunun da duran, yan yana iki kırıklı bloklu yapı dedik.
Evet.
Odak noktası ise odak noktası ise bu.
Sıkışan enerjinin ilk çıktığı bölge, açığa çıktığı bölge.
Mesela neresi diyelim?
Merkez üssünden yayılan dalga yer kabuğu üzerinde.
Örneğin tam da şu noktada şu noktaya l not ediyorum.
Tam da L noktasında enerjinin tam açığa çıktığı bölge.
O halde odak noktası burada L noktası için söyleyebiliriz.
Sıkışan enerjinin ilk açığa çıktığı alan olacak.
O yüzden odak noktada doğru bir açıklama olmuş oldu.
Bütün önerilerimiz doğrudur diyoruz.
