Bu dersimiz de geleneksel Türk tiyatrosu üzerinde duracağız.
Önce genel özelliklerine değineceğiz, daha sonra da geleneksel Türk tiyatrosunun türlerine değineceğiz.
Şimdi genel özelliklerine baktığımızda bir kere usta çırak ilişkisinin olduğunu hemen görüyoruz.
Bu yakın ilişkiler usta çırak ilişkisine göre gelişir.
Bakın.
Geleneksel Türk tiyatrosu hem dramatik hem sözlü ürünlerden oluşur ve genellikle bakın.
Sahnesi az oyunlardır.
Yani orta oyunu hariç.
Çünkü orta oyununda bir dışarıda sahne vardır.
Seyircilerin önünde orta oyunu hariç.
Genellikle sahnesi zor oynandığını söyleyebiliriz.
Bakın söz, dans, müzik üzerine kuruludur.
Aynı zamanda komik tipler içerir.
Karagöz dür, Hacivat dır, Kavuklu dur, pişekar dır gibi.
Bakınız sahne, dekor, kostüm, makyaj yok denecek kadar azdır.
Aynı zamanda insanların karşılıklı konuşmalarda bakın birbirlerini yanlış anlaması ve ortaya çıkan komiklikler tiyatronun konusunu teşkil eder.
Peki tiyatroları mızı hangileri?
Geleneksel Türk tiyatrosunun türleri?
Bakın Karagöz var, orta oyunu var, meddah var, köy oyunları var ve kukla var.
Önce Karagöz oyunundan başlayacağız.
Diğer ismi gölge oyunu.
Bakın mukavva dan yapılmış kuklaların gölgelerini 11 perdeye düşürülmesi esasına dayanır zaten.
Gölge oyunu denmesinin sebebi bu gölgesinin o kuklaların bölgelerinin perdeye yansıması.
Bakın diğer isimleri.
Hayal Perdesi, Zilli Hayal, Sitare yi Hayal ve Şeyh Küfrü Meydanı ismi de verilir.
Karagöz oyunlarına konularına baktığımızda konuları ya eski İstanbul yaşamındaki toplumsal oyunlardır.
Ya masallar dır ya da bakın yeni metinlerde olduğu gibi çağdaş yaşamdır.
Son zaman metinlerinde Karagöz oyunuyla alakalı konuların çağdaş yaşama uyarlandığını görebiliyoruz.
Karagöz oyunu taklide ve karşılıklı konuşmaya dayanır.
Zaten geleneksel Türk tiyatrosunda genel itibariyle özelliği bu şekildeydi.
Karagöz oynatıcısı na bakın.
Hayali hayal baz veya şahbaz denir.
Yardımcıları çırak ve yardakçısı.
Bakın bunlar TV'de çalar, şarkı ve türkü de okurlar.
Ayrıca bir de Demirezen vardır.
Bakın bu Demirezen de tef çalar.
Bir de sandıklar var.
Bu da yine tef çalan bir yardımcıdır.
Bunların isimlerini bu şekilde adlandırıyoruz arkadaşlar.
Karagöz oyunu anonim bir oyundur ve doğaçlamaya dayanır.
Neydi doğaçlama?
Herhangi bir yazılı metne dayanmadan, içinden gelinliğin gibi doğaçlama oynamak yani.
Metin siz.
Karagöz burada cahil halk tipini temsil ederken Hacivat aydın kişileri temsil eder.
Oyunda bir de her meslek, yöre ve sınıftan insanın da rol aldığını görüyoruz.
Arnavut var, Laz'ı var, Kürt var, Çerkez var, Frenk var, Yahudi var gibi.
Müzik oyunda önemli bir unsurdur.
Evet, müzik.
Yine Karagöz oyununun önemli unsurlarından biridir.
Karagöz oyunu aynen geleneksel Türk tiyatrosunun genel öz ekran da söylediğimiz gibi usta çırak ilişkisine göre gelişen bir oyundur.
Gelelim bölümlerine bakın.
Dört bölümden oluşur Giriş, muhabere, fasıl ve bitiş.
Şimdi giriş bölümü bir kere oyunun başlangıç başlangıç bölümüdür.
Bunu bir kere bileceğiz.
Müzikle başladığını bileceğiz.
Hacivat semai ve gazel okuyarak bakın içeri girecektir bu giriş.
Bir de muhabere var.
Bakın muhabere sözleşme demek.
Burada karşılıklı atışma var.
Yani karşılıklı yanlış anlaşılmalar dan kaynaklı güldürü unsurları işte Karagöz Hacivat diyecek.
Bayram haftasında ne yapıyorsun o diyecek.
Ambar tahtasında bilmem neyi gibi.
Yani böyle birbirlerine yanlış anlayacağı, birbirlerinin sözlerini karşılıklı olarak yanlış anlayıp güldürü unsuru oluşturacaklar.
Üçüncü bölümümüz fasıl yani oyun aslında asıl oyunun olduğu bölümdür.
Verilmek istenen mesajı içeren bölümdür de diyebiliriz.
Ve tabi son olarak bitiş bölümü bu bölüm çok kısadır.
Karagöz Bakın dikkat!
Karagöz oyunun bittiğini haber verecek, özür dileyecek ha özrünü de nasıl diliyor, sürç i lisan ettiysek affola diyecek mesela.
Daha sonra gelecek oyunla ilgili duyuru yapacak.
Nerede oynanacak, ne zaman oynanacak?
Bununla ilgili duyuruyu yapıp oyunu bitirecek ve bu şekilde Karagöz oyunumuzun bölümlerini de anlatmış olduk.
Bir sonraki dersimiz de diğer geleneksel Türk tiyatrosu türleri üzerinde duracağız.
Bir sonraki derse kadar kendinize iyi.
Kın Kunduz'da kalın.
Hoşçakalın.
Geleneksel Türk Tiyatrosu Nedir?
Geleneksel Türk Tiyatrosu, Türk kültüründe uzun bir geçmişe sahip olan ve kökleri Orta Asya'ya kadar uzanan bir tiyatro geleneğidir. Bu geleneğin temel özellikleri arasında müzik, dans, maske ve kostüm gibi gösteri sanatlarına yer verilmesi ve seyirciyle doğrudan etkileşim kurulması yer alır.
Geleneksel Türk Tiyatrosu'nun tarihi, milattan önceki dönemlere kadar uzanır ve zamanla farklı dönemlerdeki Türk topluluklarının kültürleriyle birleşerek bugünkü şeklini almıştır. Bu tiyatro geleneğinde, halkın yaşamından öyküler, destanlar, efsaneler ve dinî hikâyeler gibi konular ele alınır.
Geleneksel Türk Tiyatrosu'nun en yaygın türleri arasında Karagöz, Orta Oyunu, Meddah, Güldürü, ve Ortadoğu kökenli bir gösteri sanatı olan Ta'zieh yer alır. Bu türlerin her biri kendine özgü karakterleri, öyküleri, müzikleri ve sahneleme tarzlarıyla farklılık gösterir.
Geleneksel Türk Tiyatrosu, Türk kültürünün önemli bir parçasıdır ve günümüzde de bazı tiyatro grupları ve sanatçılar tarafından sahnelenmektedir.
Geleneksel Türk Tiyatrosunun Özellikleri Nelerdir?
Geleneksel Türk Tiyatrosu'nun birçok özelliği vardır. İşte bazıları:
- Çok disiplinli bir gösteri sanatıdır: Geleneksel Türk Tiyatrosu, müzik, dans, maske, kostüm, sözlü anlatım ve görsel unsurlar gibi birçok farklı disiplini içerir. Bu nedenle, genellikle çok renkli ve çeşitli bir gösteri sunar.
- Seyirciyle doğrudan etkileşim kurar: Geleneksel Türk Tiyatrosu, seyirciyle doğrudan etkileşim kurar ve seyirciye sıklıkla doğrudan hitap eder. Bu, performansın canlılığına ve enerjisine katkıda bulunur.
- Eğitici bir amaca sahiptir: Geleneksel Türk Tiyatrosu, genellikle bir eğitim amacı taşır. Öyküler, mitler, efsaneler ve dinî hikayeler gibi konular ele alınarak, izleyiciye bir mesaj verilir ve kültürel değerler aktarılır.
- Maske kullanımı yaygındır: Geleneksel Türk Tiyatrosu'nda maske kullanımı oldukça yaygındır. Maskeler, karakterleri vurgulamak ve sahnelemedeki sembolik anlamları güçlendirmek için kullanılır.
- Doğaçlama bir tarza sahiptir: Geleneksel Türk Tiyatrosu, sıklıkla doğaçlama bir tarza sahiptir. Oyuncular, sahnede spontane olarak tepki verir ve diyaloglar doğaçlama olarak gelişebilir.
- Müzik önemlidir: Geleneksel Türk Tiyatrosu, müzikal bir tiyatro türüdür. Sahne müzikleri, genellikle Türk halk müziği tarzında olup, performansın havasını ve duygusunu güçlendirir.
- Oyunculuk tarzı vurgulanır: Geleneksel Türk Tiyatrosu, oyuncuların performans tarzlarına özel bir önem verir. Oyuncular, jestler, mimikler ve sözlü performansları ile karakterlerini vurgularlar.
Bu özellikler, Geleneksel Türk Tiyatrosu'nu diğer tiyatro türlerinden ayıran ve onu benzersiz kılan niteliklerdir.
Geleneksel Türk Tiyatrosu Türleri Nelerdir?
Geleneksel Türk Tiyatrosu'nun birçok türü vardır. İşte bazıları:
- Karagöz: Karagöz, Türk halk tiyatrosunun en eski ve en yaygın türlerinden biridir. Bu türde, el kuklası kullanılır ve tipik olarak iki ana karakter, Karagöz ve Hacivat, arasındaki diyaloglarla öyküler anlatılır.
- Orta Oyunu: Orta Oyunu, İstanbul kökenli bir tiyatro türüdür ve genellikle şehirlerde sahnelenir. Bu türde, birkaç karakter arasındaki diyaloglarla öyküler anlatılır.
- Meddah: Meddah, halkın yaşamından öyküler ve fıkralar anlatan bir anlatıcıdır. Bu türde, sahneleme yerine, Meddah'ın sözlü performansı ön plandadır.
- Güldürü: Güldürü, Türk tiyatrosunun popüler bir türüdür ve komik öyküler, diyaloglar ve karakterlerle doludur. Bu türde, seyirciyi güldürmek ve eğlendirmek için yoğun bir şekilde kullanılan mizah unsuru vardır.
- Ta'zieh: Ta'zieh, Türk-İran kültüründen gelen bir tiyatro türüdür. Bu tür, İslam inancında önemli olan öyküleri ve hikayeleri anlatır ve genellikle dini bayramlar ve anma törenleri sırasında sahnelenir.
- Karşı Tiyatro: Karşı Tiyatro, Türk tiyatrosunun daha yenilikçi bir türüdür. Bu türde, sosyal, politik ve kültürel meseleler ele alınır ve genellikle protest tarzda sahnelenir.
Bu tiyatro türleri, Türk tiyatrosunun zengin ve çeşitli geçmişini yansıtır ve her biri kendine özgü özellikleriyle dikkat çeker.
Geleneksel Türk Tiyatrosunun Konuları Nelerdir?
Geleneksel Türk Tiyatrosu'nun konuları genellikle halkın yaşamından ve günlük olaylardan alınır. Bu tiyatro türü, toplumun içinde bulunduğu koşulları yansıtır ve toplumsal, politik ve dini konuları ele alır. Ayrıca Geleneksel Türk Tiyatrosu, mitolojik ve tarihi öğeleri de içerebilir.
Karagöz ve Orta Oyunu gibi türlerde, hikayeler genellikle günlük hayattan alınır ve seyircilerin kolayca tanıyabilecekleri karakterler ve durumlar kullanılır. Bu türlerde, genellikle aile, arkadaşlık, aşk, evlilik, sadakat, ihanet ve para gibi temalar işlenir.
Meddah türünde, öyküler ve fıkralar genellikle toplumsal hayattan alınır ve sıradan insanların yaşamlarını yansıtır. Bu türde, hikayelerin anlatımı sözlü olarak yapılır ve performans, doğaçlama, tekrarlamalar ve ritüellerle zenginleştirilir.
Ta'zieh türü, genellikle İslam dini ve tarihi figürlerin hikayelerini anlatır. Bu türde, dinin önemli kavramları, inançlar, dualar ve dua edilen figürler ele alınır.
Güldürü türünde, öyküler genellikle mizah öğeleri ile doludur ve halkın günlük hayatından alınan durumları komik ve absürt bir şekilde ele alır. Bu türde, genellikle toplumsal hiyerarşiyi eleştirel bir şekilde yansıtan karakterler ve durumlar kullanılır.
Karşı Tiyatro türünde ise, özellikle toplumsal, politik ve kültürel meseleler ele alınır. Bu türde, eleştirel ve protest tarzda sahnelenerek, toplumdaki eşitsizlikleri ve haksızlıkları vurgulanır.
Karagöz (Gölge Oyunu) Nedir?
Karagöz, Türk Geleneksel Tiyatrosu'nun önemli bir türü olan gölge oyunudur. Karagöz, 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda ortaya çıkmıştır ve günümüzde hala Türkiye'de ve diğer bazı ülkelerde sahnelenmektedir.
Karagöz, ismini baş karakteri olan Karagöz'den almıştır. Gölge oyununda, sahneye yerleştirilen bir perde üzerine çeşitli karakterlerin gölgeleri yansıtılır. Bu karakterlerin hepsi, ince bir deri veya balık derisi üzerine şekil verilerek hazırlanmıştır. Karakterlerin hareket ettirilmesi, iplerle veya çubuklarla yapılmaktadır.
Karagöz gölge oyununun hikayeleri, genellikle günlük hayattan alınmıştır. Komik ve mizahi öğeler içerirler ve karakterler genellikle halkın tanıdığı kişileri veya meslekleri yansıtmaktadır. Oyunlar, genellikle bir perde ve ortalama olarak ortalama 30 dakika sürmektedir.
Karagöz gölge oyunu, geleneksel Türk tiyatrosunun en önemli türlerinden biri olarak kabul edilir. Bu tür, Türk kültüründe önemli bir yere sahip ve geleneksel olarak Ramazan ayı boyunca oynanmaktadır. Günümüzde, Karagöz gölge oyunları, çocuklara yönelik eğlence etkinlikleri olarak da sahnelenmektedir.
Karagöz Oyununun Tekniği
Karagöz oyunu, teknik açıdan oldukça zengin ve karmaşıktır. Gölge oyunu tekniği kullanılarak sahnelenir ve genellikle bir perde veya örtü kullanılır. Perde, aydınlatma ve yansıtma teknikleri ile birlikte kullanılarak, karakterlerin gölgelerinin seyircilere yansıtılması sağlanır.
Karagöz karakterleri, ince deri veya balık derisi üzerine kesilip şekil verilerek hazırlanır. Bu karakterlerin hareket ettirilmesi, iplerle veya çubuklarla yapılır. Karakterlerin kıyafetleri, saçları ve aksesuarları da detaylı bir şekilde hazırlanır.
Oyunun tekniği, karakterlerin hareketlerinin gerçek hayattaki gibi doğal ve akıcı olmasını sağlar. Ses efektleri, müzikler ve diğer görsel unsurlar da oyunun kalitesini arttırır. Ayrıca, oyuncuların ses tonları, vurguları ve diyalogları da oyunun başarısında önemli bir rol oynar.
Karagöz oyunu, geleneksel olarak bir aile işi olarak kabul edilir. Genellikle bir aile tarafından hazırlanır ve sahnelenir. Oyuncuların, teknik ekibin ve yardımcı ekipmanların hazırlanması ve sahne arkasındaki çalışmaları da oldukça önemlidir.
Karagöz Oyununun Gelişimi
Karagöz oyunu, Türk halk kültürünün önemli bir parçası olarak kabul edilir. Oyunun kökenleri, Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar uzanır. Ancak, oyunun tam olarak nasıl geliştiği hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır.
Karagöz oyununun gelişiminde, farklı bölgelerde yaşayan halkların etkisi vardır. Oyunun bugünkü halini aldığı dönem ise, 19. yüzyılın başlarına kadar uzanır. Bu dönemde, Karagöz oyunları genellikle evlerde veya kahvehanelerde oynanırdı. Oyunda kullanılan karakterler ve hikayeler, yerel gelenek ve kültürlere göre değişebilirdi.
Daha sonraki dönemlerde, Karagöz oyunu tiyatrolara taşındı ve profesyonel oyuncular tarafından sahnelenmeye başlandı. Oyun, daha geniş kitlelere ulaştı ve popülerliği arttı. Ancak, 20. yüzyılın başlarına kadar Karagöz oyunları, modern tiyatro anlayışına göre gölgede kalmıştı.
Son yıllarda, Karagöz oyunu yeniden popüler hale geldi ve birçok farklı platformda sahnelenmeye başladı. Oyun, geleneksel tekniklerle birlikte modern unsurları da kullanan yenilikçi bir yaklaşımla sahneleniyor. Ayrıca, Karagöz oyunları, UNESCO tarafından "insanlığın sözlü ve somut olmayan kültürel mirası" olarak kabul edilmiştir.
