Kunduz, Türkçe ses olayları konu.
Anlatımından herkese merhaba.
Arkadaşlar.
Biliyorsunuz ses olaylarını yapabilmemiz için ne demiştik?
Öncelikle alfa beynimizdeki seslerin yani harflerin özelliklerini bilmemiz gerekiyor.
Alfabe mizde 29 tane harf var dedik.
8 tanesi ünlü 21 tanesi ünsüz dür demiştik. Şimdi ilk olarak. Ünlülerle ilgili ses olayları ve ünsüz larla ilgili ses. Olayları olmak. Üzere ses olaylarını ikiye ayırıyoruz.
Ünlülerle ilgili ses olaylarının içinde. Büyüklüğünün uyumu. Ünlü düşmesi, ünlü üremesi ve ünlü daralması var.
Ünsüz lerle ilgili ses olaylarının içinde ünsüz yumuşaması, ünsüz sertleşmesi, ünsüz düşmesi, ünsüz üremesi ve kaynaştırma var.
Bazı kaynaklar kaynaştırmayı. Arkadaşlar ünsüz lerle ilgili ses olayı olarak almıyor.
Bazı kaynaklar alıyor ama. Biz yine de öğrenelim istiyorum. Şimdi ilk olarak. Ünlülerle ilgili ses olaylarını. Anlatacağım ve ilk başlığımız büyük ünlü uyumu.
Büyük'ün uyumunun diğer adı kalınlık.
İncirli kuyu mudur ki kalın. Ve ince ünlü bize bi yerden. Tanıdık geliyor. Ünlülerimiz önce kalın ve ince ünlü olmak üzere ikiye ayırmıştır. Dilimizin kalın ünlüleri.
Aaa ıı.
Ooo!
İnce ünlüleri. Ee iyi öyle büyüdü. Demek ki bunlarla ilgili bir. Ses olayı olması gerekiyor bunun. Bir kelimeyi oluşturan ünlü harfler ya. Sadece. İnce ünlü olacak. Ya da sadece kalın ünlü olacak. İnce önümüz neydi?
Ee iyi wow ve ünlü ünlüleri. De kalın. Ünlülerimiz. A ıı o. Ve u ünlüleri idi.
Yani bana verilen kelimenin ilk gecesinde inci ünlü varsa. Geri kalan. Hediyelerin hepsinde inci ünün. Olmalı. Bana verilen kelimenin ilk gecesinde kalın. Ünlü varsa, geriye kalan hediyelerin hepsinde de kalın olmalı.
Bu kurala uyarsa. O kelime. Büyük'ün uyumuna uygundur.
Eğer hem ince hem kalın ünlü den oluşuyorsa. Kelime miz. Büyük ün uyumu kuralına uymaz.
Inceleyelim sokak. Kelimesine. Bakalım. Çiçek kelimesine bakalım ve sandalye kelimesine bakalım.
Şimdi ünlülerle ilgili ses olayları dediğimiz için kelimelerin içindeki ünlü harflere bakmam gerekiyor. Neydi kuralımız?
Ya sadece kalın ünlü ya da sadece ince ünlü. Sokak kelimesinde ki. O ünlüsü şuradan bakıyorum kalın ünlü a ünlüsü yine buradan bakıyorum.
Kalın ünlü kuralı mı?
Tekrar söylüyorum.
Neydi?
İlk gecedeki ünlü. Kalınsa, geri kalan da kalın olmalı. İlk gecedeki ünlü ince ise geri kalan. Da ince olmalıydı. Sokak kelimesinde yer alan iki. Ünlü harf de kalın ünlü olduğu için sokak. Kelimesi. Büyük ünlü uyumu kuralına uyar. Çiçek kelimesine geçiyorum. Ünlüsü.
Şuradan bakıyorum. İnce ünlü eye ünlüsü. Yine buradan. Bakıyorum.
İnce ünlü kuralım.
Neydi?
İlk hece deki ünlü harf.
İnce ise geri. Kalanların da ince olması gerekiyor demiştik.
Bu kuralı uyduğu için. Çiçek kelimesi Büyük'ün. Uyumu kuralına uyar. Sandalye kelimesine. Bakıyorum ilk olarak A ünlüsü yukarıda. Kalın ünlülerin içinde diğer. A ünlüsü de kalın ünlü.
Ee ünlüsü şuradan bakıyorum. İnce ünlü kuralım.
Neydi ilk PC'deki. Kalınsa geri kalanlar da kalın olmalı. İlk gecedeki ince ise diğerleri de ince olmalı.
Ancak bu kelime hem de hem kalın, hem ince ünlüler bir arada verilmiş.
Demek ki sandalye kelimesi. Büyük'ün uyumu kuralına uymuyor.
Kuralımız çok basit arkadaşlar. Kelime. Ya sadece kalın ünlü den oluşacak ya da sadece ince ünlü den oluşacak.
Ancak büyük ün uyumu kuralının bazı maddeleri var. Hemen onları inceleyelim. İlk madde Türk çe olmasına rağmen zamanla değişime uğradığı için büyük ünlü uyumuna uymayan bazı. Kelimeleri miz var.
Şimdi bu maddenin temeli şu. Büyük'ün uyumu, kuralı. Dilimizin. Bir kuralıdır. Demek ki dilimizdeki kelimelerde aranması gerekiyor.
Yani Türk çe kelimelerde. Madem Divanı diyor. Ki dilimizde bazı kelimeler var. Türkçe olmalarına rağmen bu yükün uyumu kuralına uymuyorlar. Çünkü bu kelimeler zamanla değişmiş. Nelerdir bunlar?
Ana kelimesini. Bir bakalım.
Ana kelimesi aha kalın ünlü.
Diğer adı kalın ünlü.
O zaman bu büyük uyumu kuralına uyuyor.
Ancak bu ana kelimesi zamanla. Anne kelimesi olduğu için. Akalın kalın ünlü.
Ee inci ünlü olmuş. Ancak anne kelimesi. Büyük'ün uyumuna uymaz. Hemen bir tane daha bakalım.
Alma kelimesi. Alma. Kelimesinde ki. İlk akalın tabii. Ki. İkinci adı kalın, iki si kalın olduğu için büyük ünlü uyumu kuralına uyar.
Ancak bu. Alma kelimesi. Zamanla. Elma kelimesine dönüşmüş.
Ee İnci ünlü. Akalın ünlü Türk çe olmasına. Rağmen bu elma kelime mizde. Büyük'ün uyumu kuralına uymaz. Bir diğer madde dilimize yabancı dillerden girmiş alıntı kelimelerde Büyük'ün. Uyumu kuralı aranmaz.
Şimdi arkadaşlar şu. Aranmaz kelimelerine dikkat etmemiz. Gerekiyor. Çünkü bazen testler de yabancı bir kelime veriyor. Ama bu. Kelime. Yabancı olduğu için Büyük'ün uyumu kuralına uymaz diyoruz.
Yalnız maddemiz aranmaz. Üzerine.
Yani dilimize yabancı dillerden girmiş alıntı bir kelime görsek, biz bu kelimede. Büyük ünlü uyumu, kuralı aranmaz diyeceğiz.
Uymaz demeyeceğiz.
Ne olabilir bakalım. Ahenk kelimesi dilimize yabancı dilden girmiştir.
Biraz kelimesi yine. Alıntı. Bir kelimedir.
Pehlivan kelimesi. Alıntı. Bir kelimedir.
Otomotik kelimesi. Yine alıntı bir. Kelimedir. Bakın hiç bunları. İnceleme. Diyorum çünkü aranmaz.
Bunu unutmayalım. Bir diğer madde bitişik yazılan birleşik kelimelerde. Büyük'ün uyumu, kuralı aranmaz.
Şimdi bunun da mantığı şu. Birleşik kelimeler iki ayrı kelimelerden. Oluşur, iki ayrı. Anlamlı kelimeyi bir araya getiriyorum. Ben bunda bu kuralı aramıyorum.
Niye?
Çünkü iki ayrı kelimeden oluşuyor, iki ayrı.
O kelime de kendi içinde bir. Kural da uyum. İçindeler zaten.
Ancak ben bu iki kelimeyi bir araya getirip bitişik yazarsam yeniden bir kural aramıyorum.
Bitişik yazılan birleşik kelimelerin bizden bakalım. Bilgi sayar. Şimdi bilgi kendi içinde bir uyum içinde. Sa sayar. Da kendi içinde bir uyum içinde.
Ancak bunlar bir araya geldiğinde birleşik kelime. Oluşturduğuna ben bunlar da Büyük'ün uyumu, kuralı aramıyorum. Uymaz demiyorum.
Dikkat edin. Hanım ile yine hanım ve. 50 kelimelerinden birleşmiş, bitişik yazılan birleşik kelime. Olduğu için Büyük'ün uyumu kuralı aramıyorum. Çekyat yine iki. Ayrı ayrı anlamlı kökten. Oluştuğu için. Bunlar da Büyük'ün uyumu, kuralı aramıyorum. Geldim bir diğer madde me tek heceli kelimelerde. Büyük'ün uyumu aranmaz. Neden aranmaz?
Hemen bir örnek üzerinden gösterelim.
Tek kelimesini yazdım.
Bu kelime tam da tek hece var ve ben biliyorum ki bir kelimede kaç tane ünlü. Harf varsa o kadar hece vardı. Yani bir hece olduğu için bir ünlü harf var.
Uyum sayabileceğimiz başka bir ünlü. Harf olmadığı. İçin. Bunlar da büyük ünlü uyumu, kuralı aranmaz.
Dikkat edelim, uymaz demiyorum, aranmaz diyorum. Tek gel at göz gibi tek heceli kelimelerde tek ünlü vardır. Uyum araya. Bileceğim.
Başka bir ünlü yok.
Dilimizdeki kullandığımız kelimelere ki ekini getirdiğimde bu iki ekibi. Yükünü uyumuna uymayı. Arkadaşlar inceleyelim.
Akşam kelimesine. Bakalım.
Akşam kelimesinde ki akalın ünlü, diğer adı kalın ünlü bu büyük ünlü uyumu kuralına uyuyor. Ancak ki ekini getirdiğimde buradaki iyi inci ünlü. Olduğu için bu iki. Ekim benim kelimeleri şimdiki. Ün uyumunu bozuyor. Bir diğer madde hem yor deyin.
Im, trak, ken ve gil ekleri. Bu yükün uyumunu uymayı arkadaşlar hemen inceleyelim. Çalışır kelimesine. Bakıyorum.
Aha kalın ünlü ııı kalın ünlü buradaki ıı da kalın ünlü. Çalışır kelimesi. Büyük ünlü uyumuna uyuyor ancak çalışır. Ken. Diyorum. Şuradaki ee inci ünlü olduğu için kelimenin bu. Yükün uyumunu bozar. Arkadaşlar bu ekler kimi yor deyin.
Im Trak kökenli Gil. Ekleri büyük'ün uyumunu bozmasının. Nedeni dilimize yabancı dillerden girmiş ekler oldukları içindir.
Başarılar dillere.
Öncelikle alfa beynimizdeki seslerin yani harflerin özelliklerini bilmemiz gerekiyor.
Alfabe mizde 29 tane harf var dedik.
8 tanesi ünlü 21 tanesi ünsüz dür demiştik. Şimdi ilk olarak. Ünlülerle ilgili ses olayları ve ünsüz larla ilgili ses. Olayları olmak. Üzere ses olaylarını ikiye ayırıyoruz.
Ünlülerle ilgili ses olaylarının içinde. Büyüklüğünün uyumu. Ünlü düşmesi, ünlü üremesi ve ünlü daralması var.
Ünsüz lerle ilgili ses olaylarının içinde ünsüz yumuşaması, ünsüz sertleşmesi, ünsüz düşmesi, ünsüz üremesi ve kaynaştırma var.
Bazı kaynaklar kaynaştırmayı. Arkadaşlar ünsüz lerle ilgili ses olayı olarak almıyor.
Bazı kaynaklar alıyor ama. Biz yine de öğrenelim istiyorum. Şimdi ilk olarak. Ünlülerle ilgili ses olaylarını. Anlatacağım ve ilk başlığımız büyük ünlü uyumu.
Büyük'ün uyumunun diğer adı kalınlık.
İncirli kuyu mudur ki kalın. Ve ince ünlü bize bi yerden. Tanıdık geliyor. Ünlülerimiz önce kalın ve ince ünlü olmak üzere ikiye ayırmıştır. Dilimizin kalın ünlüleri.
Aaa ıı.
Ooo!
İnce ünlüleri. Ee iyi öyle büyüdü. Demek ki bunlarla ilgili bir. Ses olayı olması gerekiyor bunun. Bir kelimeyi oluşturan ünlü harfler ya. Sadece. İnce ünlü olacak. Ya da sadece kalın ünlü olacak. İnce önümüz neydi?
Ee iyi wow ve ünlü ünlüleri. De kalın. Ünlülerimiz. A ıı o. Ve u ünlüleri idi.
Yani bana verilen kelimenin ilk gecesinde inci ünlü varsa. Geri kalan. Hediyelerin hepsinde inci ünün. Olmalı. Bana verilen kelimenin ilk gecesinde kalın. Ünlü varsa, geriye kalan hediyelerin hepsinde de kalın olmalı.
Bu kurala uyarsa. O kelime. Büyük'ün uyumuna uygundur.
Eğer hem ince hem kalın ünlü den oluşuyorsa. Kelime miz. Büyük ün uyumu kuralına uymaz.
Inceleyelim sokak. Kelimesine. Bakalım. Çiçek kelimesine bakalım ve sandalye kelimesine bakalım.
Şimdi ünlülerle ilgili ses olayları dediğimiz için kelimelerin içindeki ünlü harflere bakmam gerekiyor. Neydi kuralımız?
Ya sadece kalın ünlü ya da sadece ince ünlü. Sokak kelimesinde ki. O ünlüsü şuradan bakıyorum kalın ünlü a ünlüsü yine buradan bakıyorum.
Kalın ünlü kuralı mı?
Tekrar söylüyorum.
Neydi?
İlk gecedeki ünlü. Kalınsa, geri kalan da kalın olmalı. İlk gecedeki ünlü ince ise geri kalan. Da ince olmalıydı. Sokak kelimesinde yer alan iki. Ünlü harf de kalın ünlü olduğu için sokak. Kelimesi. Büyük ünlü uyumu kuralına uyar. Çiçek kelimesine geçiyorum. Ünlüsü.
Şuradan bakıyorum. İnce ünlü eye ünlüsü. Yine buradan. Bakıyorum.
İnce ünlü kuralım.
Neydi?
İlk hece deki ünlü harf.
İnce ise geri. Kalanların da ince olması gerekiyor demiştik.
Bu kuralı uyduğu için. Çiçek kelimesi Büyük'ün. Uyumu kuralına uyar. Sandalye kelimesine. Bakıyorum ilk olarak A ünlüsü yukarıda. Kalın ünlülerin içinde diğer. A ünlüsü de kalın ünlü.
Ee ünlüsü şuradan bakıyorum. İnce ünlü kuralım.
Neydi ilk PC'deki. Kalınsa geri kalanlar da kalın olmalı. İlk gecedeki ince ise diğerleri de ince olmalı.
Ancak bu kelime hem de hem kalın, hem ince ünlüler bir arada verilmiş.
Demek ki sandalye kelimesi. Büyük'ün uyumu kuralına uymuyor.
Kuralımız çok basit arkadaşlar. Kelime. Ya sadece kalın ünlü den oluşacak ya da sadece ince ünlü den oluşacak.
Ancak büyük ün uyumu kuralının bazı maddeleri var. Hemen onları inceleyelim. İlk madde Türk çe olmasına rağmen zamanla değişime uğradığı için büyük ünlü uyumuna uymayan bazı. Kelimeleri miz var.
Şimdi bu maddenin temeli şu. Büyük'ün uyumu, kuralı. Dilimizin. Bir kuralıdır. Demek ki dilimizdeki kelimelerde aranması gerekiyor.
Yani Türk çe kelimelerde. Madem Divanı diyor. Ki dilimizde bazı kelimeler var. Türkçe olmalarına rağmen bu yükün uyumu kuralına uymuyorlar. Çünkü bu kelimeler zamanla değişmiş. Nelerdir bunlar?
Ana kelimesini. Bir bakalım.
Ana kelimesi aha kalın ünlü.
Diğer adı kalın ünlü.
O zaman bu büyük uyumu kuralına uyuyor.
Ancak bu ana kelimesi zamanla. Anne kelimesi olduğu için. Akalın kalın ünlü.
Ee inci ünlü olmuş. Ancak anne kelimesi. Büyük'ün uyumuna uymaz. Hemen bir tane daha bakalım.
Alma kelimesi. Alma. Kelimesinde ki. İlk akalın tabii. Ki. İkinci adı kalın, iki si kalın olduğu için büyük ünlü uyumu kuralına uyar.
Ancak bu. Alma kelimesi. Zamanla. Elma kelimesine dönüşmüş.
Ee İnci ünlü. Akalın ünlü Türk çe olmasına. Rağmen bu elma kelime mizde. Büyük'ün uyumu kuralına uymaz. Bir diğer madde dilimize yabancı dillerden girmiş alıntı kelimelerde Büyük'ün. Uyumu kuralı aranmaz.
Şimdi arkadaşlar şu. Aranmaz kelimelerine dikkat etmemiz. Gerekiyor. Çünkü bazen testler de yabancı bir kelime veriyor. Ama bu. Kelime. Yabancı olduğu için Büyük'ün uyumu kuralına uymaz diyoruz.
Yalnız maddemiz aranmaz. Üzerine.
Yani dilimize yabancı dillerden girmiş alıntı bir kelime görsek, biz bu kelimede. Büyük ünlü uyumu, kuralı aranmaz diyeceğiz.
Uymaz demeyeceğiz.
Ne olabilir bakalım. Ahenk kelimesi dilimize yabancı dilden girmiştir.
Biraz kelimesi yine. Alıntı. Bir kelimedir.
Pehlivan kelimesi. Alıntı. Bir kelimedir.
Otomotik kelimesi. Yine alıntı bir. Kelimedir. Bakın hiç bunları. İnceleme. Diyorum çünkü aranmaz.
Bunu unutmayalım. Bir diğer madde bitişik yazılan birleşik kelimelerde. Büyük'ün uyumu, kuralı aranmaz.
Şimdi bunun da mantığı şu. Birleşik kelimeler iki ayrı kelimelerden. Oluşur, iki ayrı. Anlamlı kelimeyi bir araya getiriyorum. Ben bunda bu kuralı aramıyorum.
Niye?
Çünkü iki ayrı kelimeden oluşuyor, iki ayrı.
O kelime de kendi içinde bir. Kural da uyum. İçindeler zaten.
Ancak ben bu iki kelimeyi bir araya getirip bitişik yazarsam yeniden bir kural aramıyorum.
Bitişik yazılan birleşik kelimelerin bizden bakalım. Bilgi sayar. Şimdi bilgi kendi içinde bir uyum içinde. Sa sayar. Da kendi içinde bir uyum içinde.
Ancak bunlar bir araya geldiğinde birleşik kelime. Oluşturduğuna ben bunlar da Büyük'ün uyumu, kuralı aramıyorum. Uymaz demiyorum.
Dikkat edin. Hanım ile yine hanım ve. 50 kelimelerinden birleşmiş, bitişik yazılan birleşik kelime. Olduğu için Büyük'ün uyumu kuralı aramıyorum. Çekyat yine iki. Ayrı ayrı anlamlı kökten. Oluştuğu için. Bunlar da Büyük'ün uyumu, kuralı aramıyorum. Geldim bir diğer madde me tek heceli kelimelerde. Büyük'ün uyumu aranmaz. Neden aranmaz?
Hemen bir örnek üzerinden gösterelim.
Tek kelimesini yazdım.
Bu kelime tam da tek hece var ve ben biliyorum ki bir kelimede kaç tane ünlü. Harf varsa o kadar hece vardı. Yani bir hece olduğu için bir ünlü harf var.
Uyum sayabileceğimiz başka bir ünlü. Harf olmadığı. İçin. Bunlar da büyük ünlü uyumu, kuralı aranmaz.
Dikkat edelim, uymaz demiyorum, aranmaz diyorum. Tek gel at göz gibi tek heceli kelimelerde tek ünlü vardır. Uyum araya. Bileceğim.
Başka bir ünlü yok.
Dilimizdeki kullandığımız kelimelere ki ekini getirdiğimde bu iki ekibi. Yükünü uyumuna uymayı. Arkadaşlar inceleyelim.
Akşam kelimesine. Bakalım.
Akşam kelimesinde ki akalın ünlü, diğer adı kalın ünlü bu büyük ünlü uyumu kuralına uyuyor. Ancak ki ekini getirdiğimde buradaki iyi inci ünlü. Olduğu için bu iki. Ekim benim kelimeleri şimdiki. Ün uyumunu bozuyor. Bir diğer madde hem yor deyin.
Im, trak, ken ve gil ekleri. Bu yükün uyumunu uymayı arkadaşlar hemen inceleyelim. Çalışır kelimesine. Bakıyorum.
Aha kalın ünlü ııı kalın ünlü buradaki ıı da kalın ünlü. Çalışır kelimesi. Büyük ünlü uyumuna uyuyor ancak çalışır. Ken. Diyorum. Şuradaki ee inci ünlü olduğu için kelimenin bu. Yükün uyumunu bozar. Arkadaşlar bu ekler kimi yor deyin.
Im Trak kökenli Gil. Ekleri büyük'ün uyumunu bozmasının. Nedeni dilimize yabancı dillerden girmiş ekler oldukları içindir.
Başarılar dillere.
