İstiare, Teşhis, İntak

Edebi sanatlara kaldığımız yerden devam ediyoruz.
İstişare yani eğreti, eğreti mi?
Şimdi ya sadece arkadaşlar benzeyen kullanılacak ya da sadece kendisine benzetilen kullanılacak ikisinden biri varsa biz buna istişare edeceğiz.
Bakın istişareye giden yolu.
İsterseniz birlikte bir görelim.
Şimdi ilk cümlemize dikkat!
Aslan gibi güçlü askerler koşuyor derken şimdi askerlerin neye benzetilmiş?
Aslana benzeyen askerler neye benzetilmiş?
Aslana hangi yönüyle güçlü olma yönüyle benzetme yönü ve gibi de bizim benzetme ecdadımız.
Bakın bunun ismi nedir?
Tam teşbih yani tam benzetme dir arkadaşlar.
Istişareye giden yol.
Ben aynı cümleyi aslan askerler koşuyor dersem bakın sadece kendisine benzetilen ve benzerini kullandım.
Benzetme yönü ve edası yok.
O zaman bunun ismi yalın teşbih.
Yani tesbihi beli.
Ama ben askerleri dağıttım, attım.
Aslan larımız koşuyor dersem tabii aslanlarım dersem daha uygun olacak ve Aslan larımız koşuyor dediğimde bakın asker yok, güçlü yok gibi edası da yok.
Sadece burada kendisine benzetilen herhangi biri, yani benzeyen veya kendisine benzetilen, eden herhangi biri varsa biz buna ne diyeceğiz?
Istişare diyeceğiz.
Istişare.
Arkadaşlar ikiye ayrılacak açık ve kapalı isterseniz onlar üzerinde duralım.
Önce açık istişare den başlayalım.
Bakın sadece kendisine benzetilen varsa bunun ismi açık istişare eder.
Örneğin bize bakalım.
Kurban olam kurban olam beşikte yatan kuzuya.
Şimdi bakın kuzu ifadesine dikkat.
Arkadaşlar normalde beşikte ne yatar bebekler yatar demi ama ne demiş bakın beşikte yatan kuzu demiş.
Aslında bebek neye benzetilmiş kuzuya benzetilmiş yani.
Bu cümleyi tam teşbih yapsak kuzu gibi yatan bebek değil midir?
Bakın bebek neye benzetildi kuzuya yani kendisine benzetilen.
Peki şiiri mizde hangisi kullanıldı?
Kendisine benzetilen, yani sadece kuzu benzetildi.
Bakın gibi aidatı yok.
Kuzu gibi yatan, bebek yatan ifadesi de yok hani.
Hangi yönüyle benzetildiği de yok.
Mışıl mışıl uyuyor yani.
Bir de bebek yok yani.
Benzeyen de yok.
Sadece kendisine benzetilen varsa ben bunu açık istişare edeceğim.
Geldim.
Kapalı istişare arkadaşlar kapalı istişarede de sadece benzeyen kullanılır.
Bakın örneğimizde karıştır çayını zamane risin, köpük, köpük, duman, duman, erisim şimdi dikkat zaman erisim diyor ama nasıl çayını karıştır ve zamanı eritiyor.
Normalde çayı karıştırdığı mızda eriyen eriyen madde nedir şekerdir.
Aslında burada ne ineğe benzetilmiş dikkat, burada ne ineğe benzetilmiş burada zaman.
Şekere benzetilmiş.
O zaman şöyle diyebilir miyiz şeker gibi eriyen zaman?
Şimdi dikkat!
Şimdi benzeyen nedir arkadaşlar?
Zaman hemen kırmızı rengi mi aldım?
Benzeyen zaman zaman neye benzetilmiş şekere hangi yönüyle erime yönüyle emen benzetme yönü dedim.
Ecdad Asım gibi et.
Atası bakıp benzetme edathy.
Şimdi aslında bu cümleyi tam teşbih yaptığımızda şeker gibi eriyen zaman demem lazım.
Peki ben bu şeker gibi eriyen zamandan neyi kullandım?
Sadece bakın zamanı kullandım.
Yani ben sadece benzerini kullandım.
Sadece benzeyen ve yapılan bu sanatımızın ismi de kapalı isyan eder.
Hemen burada bir ipucu vereceğim size.
Gerçi birazdan teşhiste de göreceğiz.
Kişiselleştirme.
Yani insan dışındaki varlıklara insan özelliği verme.
Bir yerde teşhis varsa orada kesinlikle kapalı istişare var.
Hemen bu bilgiyi de arkadaşlarımız bir yere not etmeliler.
Geldim teşhise arkadaşlar.
Kişi değiştirme yani.
Ben insana özgü bir niteliği alıcam ve insan dışındaki bir varlığa aktaracağım.
Şimdi örneği me dikkat!
Içmiş gibi geceyi bir yudum da göğün mağrur bakışlı bulutları.
Mağrur, gururlu demek.
Bakın.
Kimler gururlu olur, insanlar bu gururu neye verdi buluta?
Bulut mağrur olur mu?
Olmaz.
O zaman burada ne var?
Teşhis var bak.
Çünkü gururlu olmak insana ait bir özellik.
Bu kadar teşhis geldim arkadaşlar, intibak konuşturmak demek.
Ama nasıl konuşturmak?
İnsan dışındaki varlıkları ben konuşturuyor isem buna ben tak diyeceğim.
Daha çok nerede görülür arkadaşlar?
Masallarda ama özellikle de bu yıllarda intibak sanatını sıkça görmekteyiz.
Bakın gel gül dedi bülbül güle gül gülmedi gitti.
Hatta devamı var.
Bülbül güle gül bülbüle yar olmadı gitti gel gül dedi.
Bülbül güle gül insan mı ki gel gül desin bülbüle güldü yemez.
O zaman n'oldu?
Bülbül Bakın konuşturur.
Çünkü ne dedi?
Gel gül dedi.
Bülbül güle bülbül.
Gül çiçeğine gitmiş.
Ne demiş?
Ya sen de artık bir gül yüzün gülsün demiş.
Ama burada ne yapmış oldu?
Sanatı olmuş oldu.