Kinaye, Tevriye, Tariz, Telmih

Edebi sanatlara devam ediyoruz arkadaşlar.
Kinaye sanatın dayız arkadaşlar.
Kinaye değil aslında kinaye bir sözün hem gerçek hem mecaz anlama, gelecek şekilde kullanılması.
Ancak bakın burası çok önemli.
Mecaz anlamın ön planda olmasıdır.
Yani bizim için kinaye de.
Asıl.
Kastedilen şey mecaz anlamda.
Yani hem gerçek hem mecazi kullanılacak şekilde ifade edeceğiz.
Ama asıl kastettiğimiz de mecaz olacak.
Şimdi bakın şuradaki örneğimizde bir bakalım.
Yani ilk basit bir örnekten gidelim.
Bir de tabii şunu unutmayacağız.
Daha çok deyimler de görülür arkadaşlar deyimi ata sözlerinde sıkça görülür.
Çünkü genelde deyimler, mecaz, anlamlı olduğu için hani kinaye de bu kullanımlar sıkça görülür.
Adam öyle bir konuştu ki karşısında ağzımı açamadı.
Bakın dikkat, ağzımı açamadı.
Şimdi gerçekten karşınızdaki biri öyle bir konuşur ki, gerçek manada ağzınız açılmaya bilir.
Ama aslında ağzımı açsam adımdan kastı burada nedir?
Yani ben hiçbir şey söyleyemedim, hani konuşmaya fırsatım olmadı gibi.
Söyleyecek söz bulamadım anlamında.
Yoksa ağız fiziki olarak belki açılmıştır ama hani kendimi ifadede o kadar güzel konuştu ki veya öyle kötü konuştu ki kendimi ifade edemedim anlamında ne oldu bakın.
Hem gerçek hem mecaz kullanıldı, hem gerçekten fiziki olarak ağzına açamadı.
Ama asıl kendini ifade edemedi, bir şey söyleyemedi anlamında mecaz kastedilmiş.
Şimdi bak örneğimizde dikkat!
Pir Sultan Abdal'ın güzel bir şehri.
Bir güzelin aşığıyım.
Erenler onun için taşa tutar el beni bakın onun için taşa tutar taşa tutmak ben diyor.
Bir güzele aşık oldum.
Onun için el yani yabancı insanlar ne yaptılar?
Beni taşa tuttular.
Bakın hem gerçek anlamda taş atmak olabilir ama aslında taş atma, taşlama, eleştirme bakın hani aslında kastettiği şey nedir?
Mecazi yönüdür yani.
Ben birini sevdim, beni eleştirdiler beni.
Yerliler bakır yani taşladılar, taşa tuttular.
Hem gerçek anlamda taş atmakta olabilir ama asıl kastedilen mecazi anlamda dır.
Burada geldik devriyeye arkadaşlar şimdi devriye iki anlamlılık demektir.
Yani birden çok anlamı olan bir sözün dikkat birden çok anlamı olacak.
Yakın anlamını değil de uzak anlamını kast edeceğiz.
Ama şunu da unutmayacağız.
Tebriz'e de bahsedilen her iki anlam da gerçek dır.
Yani aslında şunu demek istiyor.
Bakın çevreye de her iki anlamı da kast edecek, her ikisi de gerçek anlamda kullanılanı olacak.
Yani bakın dikkat edin Tebriz'e de mecaz yoktur, notumuz da dikkat.
Bu yönüyle zaten tebrike kinaye dan ayrılır.
Tümü kinaye de her ikisini de kast eder.
Ama asıl her ikisini de söyler.
Ama asıl kastettiği mecaz dır.
Ama devriye de her ikisinin de gerçek anlamda kullanıldığını söyleyebiliriz.
İsterseniz örneğimizde bir bakalım dedim.
Dilber niçin sararıp solgun dedi.
Çektiği dil yarasıdır.
Bakın dil yarası yani aslında hem yani.
Düşünsenize dilinde yara olduğunu düşünün.
Niçin böyle sarardı, ediyor dilim yara, hani dilinde bir yara var anlamında.
Ama aynı zamanda dil burada ne anlamında?
Bakın gönül bakın.
Çünkü eskiden divan edebiyatında çok var.
Dil kavramının yerini, daha doğrusu gönül kavramının yerini dil kullanılır.
Ben diyor hem dilimde ki yaradan çektim.
Hem de aslında neyden çektiğim, gönül gönül yarası çektiğim aynı zamanda bir gönül yarasıdır.
Dolayısı ile ne oldu bakın her iki anlamını da kullanmış oldu arkadaşlar.
Geldim tarife, iğneleme yani tersini.
Tam tersini kast etme bir sözün tersini kastederek kullanmaya.
Biz ne diyoruz arkadaşlar?
Taciz diyoruz hani laf sokma da günümüz günümüzde kullanılan haliyle laf sokma bir sözün tersini kast etmektir.
Bakın şiirimizin ismi ters öğüt destanıdır aslında.
Burada tabii birden fazla dört küpten oluşur ve sadece bir tanesini aldım.
Hani burada ne söylerse tam tersini aslında yap diyor.
Her nereye gidersen eyle talanı.
Öyle talan yani yıkma, talan ettirme diyorlar ya ortalığı dağıtmak anlamında.
Her ne de gidersen öyle talanı öyle yap ki ağla ta sin güleni bir saatte söyle yüzbin yalanı bir doğru söz söylerse inanma.
Aslında ne yaptı bakın tam tersini kastetti.
Yani kimseyi ağlatma diyor.
Bir yeri talan etme, yalan söyleme diyor aslında.
Ve insanlar doğruyu söylese de inanma diyor.
Burada öyle değil, insanlara inan güven demek istiyor.
Yani burada bir ters öğüt verildiğini, dolayısıyla bir tarihçi sanatından bahsedildiğini söyleyebiliriz.
Tel mi hatırlatma demek arkadaşlar.
Yani herkesçe bilinen bir kişi bir olay veya bir inanışa şiirde gönderme yapmaktır.
Bunları hatırlatmaktır.
Yani bir şiir düşünün genelikle bir olayı veya bir şahsın ismini verecek bu.
Bakın peygamberler çok kullanılır veya bu halk hikayelerinde ki aşıkların ismi.
Leyla, Mecnun, Ferhat, Şirin, Kerem, Aslı gibi genelde tarihi olay veya kişiliklere atıfta bulunulacak.
Bakın hemen örneğimiz, hemen de Mecnun dan füzyon.
Aşıklık istidadı var.
Aşkı sağdık menem Mecnun'un ancak adı var.
Bakın yine Fuzuli'nin mısra berceste lerinden biri.
Güzel bir şiiri bende diyor Mecnun.
Ondan daha fazla aşık olma yeteneği, kabiliyeti var.
Aşık sadık, gerçek aşık benim.
Ben Mecnun'un sadece adı çıkmış şiirde.
Güzel gerçekten gerçek aşıkların Mecnun adı çıkmış diyor ya ne yaptı?
Bakın Leyla ile Mecnun olayına.
Mecnun ismini kullanarak bir hatırlatmada bir göndermede bulundu.
İşte biz buna Selmi yani hatırlatma sanatı diyoruz.